افیون یک ماده شیمیایی است که به دو صورت طبیعی و مصنوعی تولید می شود. مواد و داروهای افیونی در صنعت پزشکی و درمانی کاربرد دارند و معمولا به عنوان آرامبخش و تسکین دهنده درد استفاده می شوند. متاسفانه بسیاری از افراد با این باور اشتباه که افیون هایی مانند تریاک، متادون و مرفین منجر به از بین رفتن درد و جلوگیری از بیماری می شود، اقدام به مصرف اشتباه و افراطی آن می کنند که منجر به اعتیاد و اختلال مصرف مواد افیونی در آنها می شود. در این مطلب درباره تمام آنچه که باید درباره مواد افیونی بدانید، سخن گفته ایم، پس با ما همراه باشید.
اختلال مصرف مواد افیونی (OUD) چیست؟
کسانی دچار اختلال مصرف مواد افیونی (Opioid Use Disorder یا OUD) می شوند که به مصرف موادی مثل هروئین، کدئین و دیگر مخدرهای شبه افیونی مانند ترامادول وابستگی شدید پیدا می کنند. مواد و داروهای افیونی با اتصال به گیرنده های اوپیوئیدی ارسال و دریافت سیگنال های درد را کاهش می دهند. این اتفاق موجب تسکین و کمتر شدن دردهای جسمانی می شود. به همین دلیل اکسی‌کدون و فنتانیل به عنوان اوپیود هایی پر مصرف بعد از جراحی های سنگین، آسیب های ناشی از تصادفات و بیماری سرطان تجویز می شوند.
اعتیاد به مصرف مواد افیونی به عنوان یک اختلال مرتبط با مواد در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) شناخته می شود. مصرف مورفین باعث ولع نسبت به استفاده چندباره و در نهایت ناتوانی از ترک آن می شود. برخی مشکلات از جمله اختلال کژکاری جنسی، اختلال افسردگی، اختلالات خواب، پرخاشگری و دلیریوم هستند که زندگی شخصی و اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار می دهند.
برای خواندن: اعتیاد به مواد مخدر | اختلال مصرف یا (SUD) چیست؟
علائم اختلال مصرف مواد افیونی
علائم و نشانه هایی که نشان دهنده اختلال مصرف مواد افیونی هستند را می توان به سه دسته رفتاری، جسمی و روانی تقسم بندی کرد:
علائم رفتاری:
- تلاش های دائمی برای مصرف مواد یا داروی اپیوئیدی
- ناتوانی در قطع مصرف
- ادامه مصرف با وجود بیماری جسمی یا روانی
- دوری از فعالیت های جمعی و درگیر شدن به مصرف مواد
علائم جسمی:
- خستگی مفرط و ضعف عضلانی
- پرخاشگری هنگام عدم مصرف
- ناتوانی در جلوگیری از مصرف افیون
- مشکلات گوارشی مانند بیوست
- مشکلات و اختلالات خواب
- احساس بی حالی هنگام عدم مصرف
- مشکلات تنفس به خصوص هنگام خواب
علائم روانی:
- احساس ولع و میل شدید به مصرف
- کاهش آستانه تحمل
- کاهش انگیزه
- افزایش میزان تحریک پذیری
- احساس غم و افسردگی
- کاهش علاقه به فعالیت های روزمره
- تجربه اضطراب و تشویش ذهنی
انواع مواد افیونی
مواد افیونی به داروها با مخدرهایی گفته می شود که خاصیت ضد درد دارند و به سه شکل طبیعی (از گیاه خشخاش)، نیمه صنعتی (مواد اولیه طبیعی و فرآوری در آزمایشگاه) و کاملا مصنوعی (تولید و ترکیب مواد به طور کامل در آزمایشگاه) وجود دارند. انواع مواد و داروهای افیونی یا اپیوئیدی عبارتند از:
- تریاک
- کدئین
- مورفین
- متادون
- ترامادول
- هروئین
- لوورفانول
- هیدروکدون
- هیدرومورفون
- فنتانیل
- پنتازوسین
تریاک
مخدر تریاک به عنوان معروف ترین و سنتی ترین شکل مخدرهای افیونی از شیره گیاه خشخاش بدست می آید. تریاک در جوامع سنتی به شکل خوراکی یا استنشاق دود برای کاهش درد و ایجاد حالتی رخوت زا مصرف می شود. تریاک را می توان طبیعی ترین مخدر افیونی در جهان دانست.
مطلب مفید: عوارض تریاک؛ اثرات تریاک بر مغز و سیستم عصبی
کدئین
کدئین با نام علمی متیل فرمین یکی از داروهای ضد درد، ضد سرفه و مسکن از نوع داروهای مخدر است. براساس بررسی‌ها کدئین رایج‌ترین داروی مسکن جهان است. این دارو دارای ترکیبات تریاک است و به همین دلیل نوعی مخدر یا اوپیوئید محسوب می‌شود. این دارو به شکل‌های مختلف خوراکی، شیاف و تزریقی وجود دارد.
مورفین
این ماده به عنوان دارویی اوپیوئیدی به سه شکل قرص، آمپول و شیاف وجود دارد. از جمله مهمترین علائم مصرف مورفین آرام شدن دردهای شدید، کاهش میزان تنفس، تنگ شدن مردمک چشم ها، خواب آلودگی و کاهش هوشیاری و افزایش تحمل درد است.
برای خواندن: روش های تشخیص و درمان اختلال دوقطبی ناشی از اعتیاد
متادون
متادون به عنوان یک تحریک کننده گیرنده مورفینی در درمان اعتیاد و کاهش وابستگی به دیگر مواد مخدر بکار می رود. اما نکته مهم این است که مصرف بی رویه و بدون نظارت متادون می تواند باعث وابستگی به مصرف آن شود و در این حالت به عنوان یک ماده اعتیاد زا عمل کند.
ترامادول
ترامادول هم به عنوان یک گزینه در کنترل مصرف مواد مخدر و هم به عنوان یک مخدر مصرف می شود. ترامادول با جلوگیری از بازجذب انتقال دهنده های عصبی سروتونین و نوراپی نفرین در مغز، احساس درد را کاهش داده و خلق بالایی ایجاد می کند. استفراغ، حالت تهوع، سرگیجه و خشکی دهان از جمله عوارض مصرف ترامادول است.
هروئین
هروئین معمولا به شکل پودر و به عنوان یک ماده مخدر غیر قانونی در آزمایشگاه و به شکل نیمه مصنوعی از مشتقات افیون تولید می شود. این ماده از اعتیادآور ترین ترکیبات افیونی است و قدرت تاثیر گذاری به شدت بالایی هنگام مصرف دارد.
مطالعه بیشتر: ترک هروئین | ترک هروئین چند روز طول می‌کشد؟
لوورفانول
یکی از انواع داروهای مخدر از نوع اپیوئیدی یا مورفینی است که خاصیت تسکین دهندگی دردهای نسبتا شدید تا ملایم را دارد و به عنوان مسکن و ضدالتهاب تجویز می شود. میزان مصرف این دارو معمولا در بازه های زمانی ۶ تا ۸ ساعت در شبانه روز است.
هیدروکدون
هیدروکدون یکی دیگر از داروهای مسکن اپیوئیدی است که در صورت ناتوانی سایر اقدامات دارویی برای درمان درد، تجویز می شود. این داور خاصیتی مخدر گونه دارد و بهتر است در مصرف آن احتیاج لازم را انجام داد.
هیدرومورفون
داروی افیونی هیدرومورفون از ترکیبات مورفینی ساخته شده است و برای مدیریت درد، به خصوص در بیماران مبتلا به سرطان تجویز می شود. خاصیت ضد دردی هیدرومورفون از مورفین بیشتر است و دردهای شدید را در مدت زمانی طولانی تر تسکین می دهد.
فنتانیل
فنتالین از انواع داروهای شبه مورفینی است که کاربرد اصلی آن در بیهوشی و عمل های جراحی است. مصرف این دارو بدون توصیه، نظارت و دستور پزشک غیر قانونی و به شدت خطرناک است. ضربان قلب بالا، تنفس سریع، تهوع و استفراغ، نقص در حفظ تعادل، اختلال در فرآیندهای شناختی مانند توجه، قضاوت و ادراک از جمله مهمترین عوارض فنتانیل است.
برای مطالعه کلیک کنید: بررسی کامل اختلال سو مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب
پنتازوسین
شیوه عملکرد داروی پنتازوسین به عنوان یک داروی ضد درد افیونی، تغییر مسیر سیگنال های درد است. این دارو به روش آزمایشگاهی و برای مصارف درمانی و پزشکی تولید می شود. پنتازوسین به اشکال خوراکی و تزریقی قابل مصرف است.
علت تمایل به مصرف مواد افیونی
مهمترین علت تمایل به مصرف افیون ها در افراد، کاهش دردهای شدید جسمانی و ناتوانی در کنار گذاشتن آن است. بیشتر افراد سالمند به مصرف مخدر های سنتی افیونی مانند تریاک و افراد جوان تر به هروئین یا ترامادول معتاد می شوند. سایر عوامل عبارتند از:
- عوامل محیطی: دسترسی آسان به مواد افیونی، تشویق دوستان به مصرف مواد، سابقه سوء مصرف در خانواده و مشکلات جسمی می‌توانند در مصرف مواد مخدر اپیوئیدی نقش داشته باشند.
- عوامل روانشناختی: اختلالات روانی مانند افسردگی یا اضطراب ممکن است باعث شوند تا فرد به سمت استعمال مخدرهای افیونی کشیده شود.
- مصرف داروهای نسخه‌ای: وابسته شدن به مصرف داروهایی مانند هیدروکدون و هیدرومورفون که به عنوان ضد درد تجویز می شوند، یکی از علل اعتیاد به OUD است.
از دست ندهید: اعتیاد در نوجوانان و روش‌های پیشگیری آن چیست؟
تشخیص اختلال مصرف مواد افیونی بر اساس DSM-5
برای تشخیص اختلال مصرف مواد افیونی باید به رفتار و حالات فرد مورد نظر توجه کرد و حتما با یک متخصص در زمینه اعتیاد مشورت شود. هرگاه خود فرد یا اطرافیانش متوجه وابستگی شدید به مصرف مخدر یا داروهای افیونی شوند، باید احتمال ایجاد اعتیاد را در نظر گرفت. اگر فرد نمی تواند بدون مصرف تریاک، هروئین، ترامادول یا داروهایی مانند هیدروکدون زندگی کند و میل زیادی، می توان او را به عنوان یک مصرف کننده مواد افیونی توصیف کرد.
طبق معیارهای DSM-۵، تشخیص اختلال مصرف مواد افیونی زمانی صورت می‌گیرد که حداقل دو مورد از موارد زیر در طی ۱۲ ماه گذشته در فرد مشاهده شود:
- مصرف افیون به مقدار زیاد و طولانی مدت
- تلاش ناموفق برای جلوگیری از مصرف
- صرف زمان زیاد برای تهیه و مصرف مواد
- ولع و تمایل شدید نسبت به مصرف مجدد افیون
- ناتوانی در انجام مسئولیت‌های شغلی، تحصیلی یا خانوادگی
- ادامه مصرف مواد با وجود آثار و نتایج منفی جسمی و روانشناختی
- نیاز به مصرف بیشتر برای تجربه لذتی به میزان سابق (ایجاد تحمل)
- تجربه علائم ترک هنگام قطع یا کاهش مصرف مواد افیونی
بیشتر بخوانید: اختلال خواب ناشی از مصرف مواد چیست؟ علایم، علل و درمان
پیامدهای مصرف مواد افیونی
وقتی کسی داروهای اپیوئیدی را بیشتر از آنچه که پزشک توصیه کرده مصرف می کند یا به مصرف مخدرهای افیونی روی می آورد، درگیر عوارض و پیامدهای زیر می شود:
- دعواهای خانوادگی و زوجی
- نقص در انجام مسئولیت
- ناتوانی در حفظ جایگاه اجتماعی
- خطر ابتلا به بیماری های عفونی و ویروسی مانند HIV
- احتمال اوردوز و خطر مرگ
- مشکلات کبدی و سلامت جسمی
- اشکال در توجه و تمرکز
- از دست دادن پیوندهای دوستی و عاطفی
روش های ترک و درمان اختلال مصرف مواد افیونی
اصلی ترین روش برای درمان اختلال OUD، ترک مصرف از طریق کاهش و در نهایت قطع مصرف هرگونه دارو یا ماده ای است که از ترکیبات شیمیایی افیونی تهیه شده باشد. در این مسیر حضور یک روانشناس یا مشاور ترک اعتیاد برای ایجاد و حفظ انگیزه ترک و تقویت روحیه لازم است. روانپزشک نیز کمک می کند تا در صورت نیاز برای اقدامات دارویی، بهترین داروها با توجه به شرایط برای فرد در نظر گرفته شود. اقدامات کاربردی مهم در مسیر ترک و درمان وابستگی به مواد افیونی شامل موارد زیر است:
- سم زدایی
- دارو درمانی
- روان‌درمانی
- حمایت اجتماعی
سم زدایی
خروج مواد و داروهای مصرفی و غیرقانونی از بدن را سم زدایی می گویند. زمان دفع هر ماده متفاوت است و علاوه بر نوع ترکیبات شیمیایی به ویژگی های فرد مصرف کننده مثل مدت زمان و حجم مصرف بستگی دارد.
مطلب مرتبط: اضطراب و بی‌قراری ناشی از ترک اعتیاد: شناخت، علل و روش های مدیریت
درمان دارویی
واکنش های روانی و جسمی هنگام ترک، مانند بدن درد، ولع شدید، بی قراری و نیاز به مصرف مواد، اصلی ترین عامل ناتوانی افراد در ترک اعتیاد به هرگونه مواد مخدر از جمله مواد و داروهای افیونی است. داروهای زیر می تواند در مراحل ترک اعتیاد مفید باشند:
- متادون: یک داروی آگونیست افیونی که به کاهش میل به مصرف مواد کمک می‌کند.
- بوپرنورفین: دارویی با اثر کمتر وابستگی‌زا که به عنوان جایگزین مواد افیونی استفاده می‌شود.
- نالوکسان: برای معکوس کردن اثرات اوردوز افیونی.
روان‌درمانی
حضور یک درمانگر با تجربه، همدل و با دانش در مسیر ترک مصرف مواد و داروهای افیونی بسیار کمک کننده است. درمان هایی مانند درمان شناختی و رفتاری (CBT) نگاه افراد به اعتیاد را تعدیل می کند و روان آنها را آماده تغییراتی در جهت ترک مصرف می کند. یک دکتر متخصص روانشناس کمک می کند تا تمایل افراد به مصرف افیون ها هنگام اضطراب و تجربه حالات منفی کنترل شود.
پشتیبانی اجتماعی
احساس دوست نداشته شدن، ناتوانی در کنترل شرایط زندگی، همنشینی با افراد بدون صلاحیت و مشکلات زندگی از جمله عوامل عاطفی و محیطی در اعتیاد افیونی است. بنابراین با فراهم کردن زمینه حمایت عاطفی، خانوادگی و اجتماعی، انگیزه و شرایط لازم برای ترک اعتیاد به مواد افیونی ایجاد می شود. برخی از بهترین گروه های پشتیبانی حرفه ای عبارتند از:
- گروه معتادان گمنام (NA)
- مشارکت در برنامه های بازتوانی
از دست ندهید: مصرف مواد توهم زا: اختلالات ناشی از مصرف، علائم و درمان مخدرهای روانگردان
مدت زمان ماندگاری مواد افیونی در بدن
مدت زمانی که یک ماده در بدن باقی می ماند به عوامل مختلفی بستگی دارد. به طور مثال میزان ماده در بدن افرادی که دوز بالاتری مصرف می کنند نسبت به افراد کم مصرف بیشتر است. از جمله موارد دیگر می توان به میزان سوخت و ساز، مدت زمان مصرف و عادت به ماده افیونی اشاره کرد. مدت زمان باقی مانده تاثیر رایج ترین مواد افیونی عبارتند از:
- هروئین: ۶-۸ ساعت
- مورفین: ۸-۱۲ ساعت
- متادون: ۲۴-۳۶ ساعت
- فنتانیل: ۲-۴ ساعت
خلاصه مطلب
اختلال مصرف مواد افیونی (OUD) یک بیماری جدی است که می‌تواند زندگی فرد و اطرافیان او را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، بسیاری از افراد می‌توانند بهبود پیدا کنند و به زندگی عادی بازگردند. آگاهی از علائم، علل، انواع و روش‌های درمان می‌تواند به پیشگیری و مدیریت این اختلال کمک کند.
منابع: mayoclinic, clevelandclinic, psychiatry, hopkinsmedicine
ثبت ديدگاه