اختلال خواب ناشی از مصرف مواد چیست؟ علایم، علل و درمان

اعتیاد باعث تداخل در بسیاری از کارکردهای بدن از جمله خواب می‌شود. نقص و تغییر الگوی خواب به دلیل اعتیاد یا ترک مصرف را اختلال خواب ناشی از مواد می‌دانند. افرادی که به مواد محرک، افیونی و مخدر معتاد می‌شوند یا در حال ترک آن هستند، معمولا کیفیت و تنظیم خواب خود را از دست می‌دهند. از جمله مهمترین عوارض این اختلال خواب بی‌کیفیت شبانه، خواب آلودگی، پرخوابی یا چرت زدن در طول روز و ناتوانی در حفظ تمرکز و توجه است. برای آشنایی بیشتر با اختلالات خواب ناشی از مواد این مطلب را بخوانید.

اختلال خواب ناشی از مواد چیست؟

اختلال خواب ناشی از مواد به مشکلاتی در کیفیت و تنظیم الگوی خواب و بیداری اشاره دارد که به دلیل مصرف یا ترک مواد مخدر، داروهای روان‌گردان یا الکل به وجود می‌آید. این اختلال می‌تواند به اشکال مختلفی از جمله بی‌خوابی، پرخوابی یا تغییر غیرعادی الگوهای خواب ظاهر شود و کیفیت زندگی مبتلایان را کاهش دهد. یکی از علل تغییرات چرخه خواب و بی‌خوابی‌های شدید در افراد معتاد، تاثیر مواد شیمیایی بر ساختارهای مغزی است. 

مشکلات خواب می‌توانند در طول مصرف مواد، حین ترک یا حتی مدت‌ها پس از ترک مواد ظاهر شوند. شدت و نوع این اختلال بستگی به نوع ماده مصرفی، مدت‌زمان استفاده و وضعیت سلامت عمومی‌فرد دارد. اختلالات خواب می‌تواند به نقص‌های جدی جسمی، روانی و اجتماعی منجر شود.

برای مطالعه بیشتر:  بهترین روش ترک قرص ب۲ چیست؟ روش های ترک قرص b2

علائم اختلال خواب ناشی از مواد

ویژگی اصلی اختلالات  خواب ناشی از مواد، آشفتگی الگوی خواب و مشکلات خلقی و هیجانی ناشی از آن است. با توجه به اینکه چه نوع ماده یا دارویی باعث بروز اختلال شده باشد، نشانه‌ها متفاوت هستند. برخی از رایج ترین علائم این اختلال عبارتند از:

• بی‌خوابی شدید و مداوم
• خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز
• کاهش کیفیت خواب شبانه
• مشکل در به خواب رفتن با وجود خستگی
• احتمال خطا به دلیل نداشتن هوشیاری کافی
• مه مغزی یا تجربه گیجی
• سر و صدا کردن در خواب
• دندان قروچه
• احساس کوفتگی بدن
• تضعیف سیستم ایمنی به دلیل بی خوابی مکرر
• افزایش بیش از حد خواب یا پرخوابی
• بیدار شدن‌های مکرر در طول شب
• کابوس یا خواب‌های ناخوشایند
• خستگی و عدم توانایی تمرکز در طول روز
• اضطراب یا تحریک‌پذیری

علت اختلال خواب به دلیل مصرف مواد

دلایل مختلفی باعث اختلال خواب ناشی از مواد یا دارو می شوند، برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

تاثیر مواد بر سیستم عصبی مرکزی

بسیاری از مواد مخدر و داروهای روان‌گردان مانند شیشه، کوکائین، تریاک و ماری جوانا،   مستقیماً بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارند. برای مثال، موادی مانند آمفتامین‌ها و کوکائین با تحریک سیستم عصبی باعث کاهش توانایی فرد برای استراحت و خواب می‌شوند. برعکس، موادی مانند الکل یا داروهای افیونی ممکن است باعث افزایش خواب آلودگی شوند اما کیفیت خواب را به شدت کاهش دهند.

وابستگی شیمیایی و تاثیرات ترک

اعتیاد به تمام انواع مواد مخدر منجر به وابستگی شیمیایی در مغز می‌شود. هنگام ترک مصرف، تغییرات شیمیایی ناگهانی در مغز رخ می‌دهد که می‌تواند باعث بی‌خوابی، اضطراب و کابوس‌های شبانه شود. این تغییرات معمولاً در هفته‌های اولیه ترک، شدیدتر هستند.

از دست ندهید: متادون چیست؟ عوارض مصرف قرص متادون و اعتیاد به آن

اختلال در ریتم شبانه‌روزی

برخی از مواد مانند کافئین و محرک‌ها، ریتم شبانه‌روزی بدن را مختل می‌کنند. این اتفاق موجب می‌شود که فرد در شب بیدار بماند و در طول روز خواب‌آلود باشد و هوشیاری اش کاهش پیدا کند. به علاوه تغییر مداوم در الگوی خواب و بیداری می‌تواند به مشکلات مزمن خواب منجر شود.

انواع مواد یا داروهای ایجاد کننده اختلال خواب

مصرف هر ماده یا دارو می تواند بر فعالیت مغز و سیستم های تنظیم کننده خواب و بیداری تاثیر بگذارد. بنابراین لازم است پیش از استفاده از داروهای مختلف و یا مواد اعتیاد آور نسبت به عوارض آنها آگاه بود:

• اختلال خواب ناشی از الکل

• کافئین

• کانابیس یا ماری جوانا

• اپیوئیدها

• مواد آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضد اضطراب

• آمفتامین‌ها و مواد محرک

• تنباکو

اختلال خواب ناشی از الکل

اختلال خواب ناشی از الکل معمولاً به صورت بی‌خوابی بروز می‌کند. اعتیاد به الکل می‌تواند اختلالات خواب مرتبط با تنفس را تشدید کند. الکل در نیمه اول شب تاثیر تسکین‌دهنده کوتاه‌مدتی نشان می‌دهد و در نیمه دوم شب به اختلال خواب منجر می‌شود. در طی ترک الکل، تداوم خواب به شدت مختل شده و مقدار و شدت خواب REM افزایش می‌یابد که اغلب با خواب‌های زنده همراه است و در شدیدترین حالت، بخشی از هذیان ترک الکل را تشکیل می‌دهد. پس از ترک حاد، مصرف‌کنندگان مزمن الکل ممکن است برای هفته‌ها یا حتی سال‌ها از خواب سبک و منقطع شکایت داشته باشند.

مطلب کاربردی: مجیک ماشروم یا سیلوسایبین چیست؟ عوارض، علائم، اعتیاد و درمان آن

کافئین

اختلال خواب ناشی از مصرف افراطی کافئین به صورت بی‌خوابی شدید بروز می‌کند. کافئین با خاصیت محرک خود، فعالیت مغز را افزایش داده و مانع از شروع فرآیند خواب می‌شود. بهترین کار برای جلوگیری از اختلال خواب ناشی از مصرف کافئین کاهش مصرف آن در حد اعتدال است.

کانابیس یا ماری جوانا

مصرف کانابیس ممکن است زمان تاخیر خواب را کاهش دهد و موجب اختلال در فرآیند استراحت شود. در حین ترک ماری جوانا، مشکلات خواب و دیدن خواب‌های ناخوشایند و کابوس وار گزارش شده که ممکن است برای چند هفته ادامه یابد.

اپیوئیدها

اپیوئیدها ممکن است خواب‌آلودگی و عمق خواب را افزایش داده و زمان خواب REM یعنی خواب عمیق را کاهش دهند. افراد معتاد به مواد اپیوئیدی مثل مورفین بی خوابی بیشتری تجربه می‌کنند و ناآرامی‌حین خواب در آنها شدت می‌گیرد. اوپیود‌ها با تاثیر کاهنده تنفسی خود، آپنه خواب را تشدید می‌کنند.

مواد آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضد اضطراب

مواد آرام‌بخش، خواب‌آور و ضد اضطراب (مانند باربیتورات‌ها، آگونیست‌های گیرنده بنزودیازپین، مپروبامات، گلوته‌تیمید، متی‌پریلین) اثرات مشابه اپیوئیدها بر خواب دارند. در مسمومیت‌های حاد ناشی از داروهای خواب‌آور یا آرام‌بخش، خواب‌آلودگی افزایش‌یافته و زمان هوشیاری کم می‌شود. داروهای خواب‌آور آرام‌بخش می‌توانند تعداد و شدت دفعات آپنه انسدادی خواب را افزایش دهند.

آمفتامین‌ها و مواد محرک

اختلالات خواب ناشی از آمفتامین‌ها و مواد محرک دیگر، با بی‌خوابی در زمان مصرف و خواب‌آلودگی بیش از حد در زمان ترک مشخص می‌شود. در طی ترک مصرف آمفتامین و دیگر محرک‌ها، افزایش مدت خواب شبانه و خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه دیده می‌شود.

برای خواندن:  ترک شیشه چند روز طول می‌کشد؟ مراحل ترک اعتیاد به شیشه

تنباکو

مصرف مداوم تنباکو غالبا با علائم بی‌خوابی، کاهش خواب عمیق و افزایش خواب‌آلودگی در روز همراه است. ترک تنباکو نیز می‌تواند خواب را مختل کند، بنابراین باید طبق برنامه ای مشخص و در شرایط کنترل شده اقدام به کاهش مصرف و در نهایت ترک تنباکو کرد. افرادی که زیاد سیگار می‌کشند ممکن است بیداری‌های شبانه ناشی از احساس نیاز به تنباکو را تجربه کنند.

روش‌های تشخیص اختلال خواب ناشی از مواد

تشخیص اختلال خواب ناشی از مواد بسیار مهم است، چرا که در نوع اقدامات درمانی تاثیری شگرف دارد. چنانچه علت اختلالات خواب به اشتباه تشخیص داده شود، متخصصان ممکن است دارو یا تکنیک درمانی بکار بگیرند که کارآمد نباشد. در جدول زیر روش‌های تشخیص اختلال خواب ناشی از مواد را شرح داده ایم:

درمان اختلالات خواب ناشی از مواد

اولین گزینه درمان اختلالات خواب ناشی از مواد، ترک اعتیاد و وابستگی به مواد مخدر است. در این راه مراجعه به مراکز معتبر و تحت نظارت اعتیاد٬ دریافت کمک از مشاور ترک اعتیاد و تلاش برای قطع مصرف می‌تواند به افراد بیمار کمک کند. سایر روش‌های درمان اختلالات خواب ناشی مواد عبارتند از:

روان‌درمانی

رویکردهای روان‌درمانی مانند درمان شناختی و رفتاری (CBT) می‌توانند به افراد دارای اعتیاد و اختلال سو مصرف مواد کمک کنند تا ضمن تلاش برای ترک، راهبردهای موثری برای مدیریت استرس و بهبود الگوهای خواب یاد بگیرند. روان درمانی باعث تسکین دردهای روانی، مشکلات عاطفی و تجربیات ناخوشایندی می‌شود که احتمالا در اعتیاد افراد نقش داشته اند.

بیشتر بخوانید:  اعتیاد در نوجوانان و روش‌های پیشگیری آن چیست؟

دارو درمانی

برای کاهش آسیب‌های ناشی از بی خوابی‌های پی در پی و بهبود عملکرد اشخاص٬ مصرف داروهای افزایش دهنده خواب توصیه می‌شود. داروهایی مانند ملاتونین، داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی‌ها ممکن است برای بهبود خواب تجویز شوند. البته استفاده از این داروها باید تحت نظارت دقیق پزشک یا روانپزشک باشد. 

تغییر سبک زندگی

افزایش کیفیت زندگی با انجام تغییراتی ساده مانند ایجاد یک برنامه خواب منظم، کاهش مصرف کافئین و انجام ورزش منظم می‌توانند تاثیر زیادی در بهبود خواب داشته باشند. همچنین زندگی بدون مصرف مواد یا الکل٬ خواب کامل‌تر، زندگی بهتر و سالم تری به ارمغان خواهد آورد.

مطلب مفید:  آیا گل اعتیاد آور است؟ عوارض مصرف گل در طولانی مدت

پیامدهای اختلال خواب ناشی از مواد

 مشکلاتی که بی خوابی می‌تواند برای افراد ایجاد کند شامل ناتوانی‌های جسمی‌و روانی می‌شود که برخی از آنها شامل موارد زیر می‌شود:

• کاهش عملکردهای شناختی
• افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی
• از دست دادن شغل
• اضطراب در خواب
• خطرات جسمی‌هنگام کارهای نیازمند هوشیاری بالا
• افسردگی و اضطراب شدید
• بی‌قراری و کابوس‌ شبانه
• اختلال در روابط اجتماعی و شغلی
• افزایش خطر تصادفات و آسیب‌های جسمی

برای مطالعه: تست اعتیاد چیست؟ انواع آزمایش اعتیاد و تفسیر آنها

راهکارهایی برای مقابله با اختلال خواب ناشی از مواد

در این بخش چند راهکار خانگی و ساده را به شما معرفی کرده ایم که می تواند شدت اختلال خواب ناشی از مواد یا دارو را کاهش دهد و به افزایش کیفیت خواب کمک کند:

• تلاش برای ترک اعتیاد و افزایش انگیزه ترک مواد و وابستگی به دارو
• مراجعه به یک روانشناس خوب برای بهبود سلامت روان
• کاهش یا قطع مصرف خوراکی، دارو یا ترک مواد محرک مانند کافیین، نیکوتین و برخی داروها
• تنظیم یک برنامه خواب منظم و رفتن به رختخواب بدون موبایل 
• بهبود محیط خواب با تنظیم دمای هوا، حفظ تاریکی و سکوت
• اجتناب از مصرف نوشیدنی های الکلی
• حفظ پایبندی به فرآیند روان درمانی و درمان دارویی

سخن آخر 

اگر دچار اعتیاد هستید یا یکی از عزیزانتان به این بیماری مبتلا است، باید بدانید که اعتیاد با خطرات مهم و جدی برای سلامت جسم  و روان همراه است. از جمله این خطرات، اختلال شدید در چرخه‌های خواب و بیداری است. این اختلال باعث چرت زدن‌های طولانی، عصبانیت، پرخاشگری و زودرنجی در طول روز می‌شود. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید، هرگز از کمک حرفه‌ای دریغ نکنید. مراجعه به متخصصان می‌تواند اولین گام برای بازگشت به زندگی سالم باشد.

منابع: yalemedicine, psychdb, betterhelp