اختلال بی‌اختیاری مدفوع یا انکوپرزیس (Encopresis)، یکی از مشکلات شایع در کودکان بالای ۴ سال است که با دفع غیرارادی مدفوع در مکان‌های نامناسب همراه است. اختلال بی‌اختیاری مدفوع می‌تواند ناشی از یبوست مزمن، مشکلات روانی یا یادگیری نادرست مهارت‌های دفع باشد.
با مطالعه این مقاله اطلاعات مهم و مفیدی درباره اختلال بی اختیاری مدفوع کسب خواهید کرد.
اختلال بی‌اختیاری مدفوع چیست؟
بی‌اختیاری مدفوع به حالتی گفته می‌شود که کودک یا فردی بالغ مدفوع خود را بدون قصد و به دلیل نداشتن کنترل مناسب دفع می‌کند. برای تشخیص اختلال ناتوانی در کنترل مدفوع، کودک باید حداقل ۴ سال سن داشته باشد. چرا که تا قبل از ۴ سالگی این احتمال وجود دارد که آداب اجابت مزاج و رفتن به سرویس بهداشتی را به‌خوبی نیاموخته باشد.
بی‌اختیاری مدفوع ممکن است در نتیجه اضطراب بالا، عزت نفس پایین یا لجبازی و ابراز خشم نسبت به والدین رخ دهد. نرخ بهبود ناتوانی در کنترل مدفوع نسبتا بالا و اقدامات درمانی موفقیت آمیز است.
نشانه‌های اختلال بی‌اختیاری مدفوع
نشانه‌های بی‌اختیاری مدفوع ممکن است بسته به علت اصلی آن متفاوت باشد. رایج‌ترین علائم بی‌اختیاری مدفوع عبارت‌اند از:
- مشاهده مکرر لکه‌های مدفوع در لباس زیر کودک
- یبوست مزمن و احساس عدم تخلیه کامل
- اجتناب از رفتن به دستشویی به دلیل احساس درد در هنگام دفع
- بوی نامطبوع مداوم ناشی از وجود مدفوع در لباس
- بروز زخم و درد در ناحیه مقعد
- بروز بیشتر در پسران
- عفونت‌های ادراری (بویژه در دختران)
- عدم آگاهی یا کنترل نسبت به زمان و مکان دفع
بخوانید: ترس از مدفوع در کودکان | درمان ترس کودک از دفع مدفوع
علت ایجاد اختلال بی‌اختیاری مدفوع
بی اختیاری مدفوع در بیشتر موارد ناشی از عدم آموزش صحیح رفتن به سرویس بهداشتی و یا یبوست است. در ادامه مهمترین دلایل اختلال بی اختیاری مدفوع را می‌خوانید:
- یبوست مزمن
- مشکلات عاطفی و روانی
- آموزش نامناسب آداب استفاده از سرویس بهداشتی
- عوامل ژنتیکی و عصبی
۱. یبوست مزمن
مهمترین علت بی‌اختیاری مدفوع در بزرگسالان و کودکان، یبوست مزمن است که باعث تجمع مدفوع در روده‌ی بزرگ می‌شود. در نتیجه، عضلات مقعد ضعیف شده و فرد کنترل خود را از دست می‌دهد. یبوست به مرور زمان باعث احساس درد و ترس کودک از عمل دفع نیز می‌شود.
۲. مشکلات عاطفی و روانی
استرس، ترس، تجربیات دردناک مانند اضطراب جدایی از والدین، عمل‌های جراحی سخت یا از دست دادن یک فرد مهم می‌تواند زمینه را برای بروز اختلال انکوپرسیس فراهم کند.
۳. آموزش نامناسب آداب دستشویی
استفاده از روش‌های سخت‌گیرانه برای آموزش دستشویی ناتوانی در درک عمل دفع، ممکن است باعث ایجاد تنش و عدم تمایل کودک به استفاده از دستشویی شود.
برای خواندن: شب ادراری کودکان؛ علت و درمان شب ادراری در سنین مختلف
۴. عوامل ژنتیکی و عصبی
برخی از کودکان دارای مشکلات عصبی یا رشد نامناسب روده و عضلات مقعدی هستند که باعث کاهش کنترل آنها بر روی دفع مدفوع می‌شود. این کودکان بدون آنکه عمدی در کارشان باشد، لباس یا محیط اطراف خود را آلوده به مدفوع می‌کنند. این اتفاق در کودکان مبتلا به اختلالات ژنتیکی و عصبی رشدی مانند سندروم داون رایج‌تر است.
۵. سوء استفاده جنسی
کودکانی که مورد سوء استفاده جنسی واقع شده باشند، ممکن است دچار پارگی و آسیب به اعصاب مقعد و رکتوم شده باشند. این اتفاق باعث ناتوانی در کنترل مدفوع و دفع بدون اختیار آن می‌شود.
انواع بی‌اختیاری مدفوع
بی اختیاری در دفع، با توجه به زمان شروع این مشکل به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:
| نوع بی‌اختیاری مدفوع | توضیح |
بی‌اختیاری اولیه |
کودک هرگز کنترل کامل مدفوع خود را نداشته است. |
بی‌اختیاری ثانویه |
کودک بعد از یادگیری مهارت‌های کنترل، مجدداً دچار بی‌اختیاری مدفوع شده است. |
ملاک‌های تشخیصی DSM-5 برای اختلال بی‌اختیاری مدفوع
طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-۵)، بی‌اختیاری مدفوع زمانی تشخیص داده می‌شود که کودک حداقل ۴ سال سن داشته باشد و به طور مکرر مدفوع خود را در مکان‌های نامناسب دفع کند. این تشخیص باید با دقت و بررسی عوامل زمینه‌ای انجام شود. ملاک‌های تشخیصی اختلال بی اختیاری مدفوع:
- دفع مکرر مدفوع در مکان‌های نامناسب (لباس، کف زمین، محلی غیر از توالت) که حداقل یک بار در ماه و به مدت حداقل ۳ ماه ادامه دارد.
- این رفتار عمدی یا ناشی از مشکلات فیزیولوژیکی و یبوست شدید باشد.
- کودک حداقل ۴ سال سن داشته باشد.
مطلب مفید: ترس از حمام در کودکان | چگونه ترس از حمام در کودکان را از بین ببریم؟
درمان اختلال بی‌اختیاری مدفوع
مهمترین اقدام برای درمان اختلال بی‌اختیاری مدفوع، شناسایی علت ایجاد کننده آن است. پس از مشخص شدن علت می‌توان بهترین گزینه درمانی از میان روش‌های متفاوت را انتخاب کرد. روش‌های درمان اختلال بی اختیاری مدفوع شامل موارد زیر است:
۱. اصلاح رژیم غذایی و درمان یبوست
در این روش والدین باید برای تنظیم یک رژیم غذایی سالم و مفید برای تسهیل هضم غذا و عمل دفع تلاش کنند. رژیم غذایی باید دربرگیرنده موارد زیر باشد:
- افزایش مصرف فیبر (سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل)
- مصرف بیشتر مایعات (آب و نوشیدنی‌های سالم)
- استفاده از ملین‌های ملایم تحت نظر پزشک برای جلوگیری از یبوست
۲. ایجاد الگوی منظم دستشویی رفتن
آموزش مناسب آداب دستشویی و تشویق کودک به دفع مدفوع در محل مناسب، می‌تواند در کاهش ناتوانی در کنترل مدفوع مفید باشد:
- تعیین زمان‌های مشخص برای مراجعه به دستشویی بعد از وعده‌های غذایی.
- ایجاد یک محیط آرام و بدون استرس برای دفع مدفوع.
- تشویق کودک و پاداش به او در ازای هر بار رفتن به دستشویی
۳. رواندرمانی و حمایت‌های رفتاری
چنانچه اضطراب یا مشکلات روانی عامل ایجاد اختلال بی اختیاری مدفوع باشد، رواندرمانی توسط روانشناس کودک، رواندرمانی تحلیلی کودکان و بازی درمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا احساسات و اضطراب‌های خود را مدیریت کند. برخی از راهکارهای درمان روانشناختی برای کودکان دارای بی اختیاری مدفوع:
- بررسی ترس‌ها و نگرانی‌های کودک و تلاش برای بهبود آن
- استفاده از تکنیک‌های بازی درمانی با هدف آموزش به کودک
- پی بردن به علت مخالفت کودک با والدین و تلاش برای کاهش لجبازی
- شناسایی اضطراب احتمالی و رفع عوامل تشدید کننده استرس
- رفع تعارضات موجود بین اعضای خانواده و بخصوص والدین
۵. دارو درمانی
در مواردی که بی اختیاری مدفوع شدید باشد، پزشک یا متخصص سلامت کودکان ممکن است ملین‌ها یا داروهایی مخصوص برای بهبود عملکرد روده را تجویز کند. داروهای رایج برای کمک به دفع و کنترل مدفوع:
- سیتروسل
- لوپرامید هیدروکلراید
- پسیلیوم
- دی فنوکسیلات
نحوه رفتار با کودک دارای اختلال بی‌اختیاری مدفوع
والدین و مراقبان نقش بسیار مهمی در کمک به کودک مبتلا به این اختلال دارند. برخی از توصیه‌های کابردی در رفتار با کودکان هنگامی که کنترل مدفوع خود را از دست داده‌‌اند شامل این موارد می‌شود:
- صبور باشید و از تنبیه یا سرزنش کودک پرهیز کنید.
- از مورد تمسخر واقع شدن کودک توسط اطرافیان جلوگیری کنید.
- راهنمایی‌های روانشناس کودک را جدی بگیرید.
- کودک را بابت کثیف شدن لباس‌هایش تنبیه نکنید.
- نباید کودک را بابت مشکل در دفع بترسانید.
- او را به استفاده منظم از توالت تشویق کنید.
- از روش‌های تشویقی استفاده کنید.
- هر صبح و شب کودک را بعد از صبحانه و شام به دستشویی ببرید.
- محیط توالت را آرام و بدون استرس نگه دارید.
- به احساسات کودک توجه کنید.
مطالعه بیشتر: وسواس در کودکان و انواع آن چیست؟ درمان، علائم و علل
پیامدهای بی‌اختیاری مدفوع
در صورت عدم درمان انکوپرزیس یا بی اختیاری مدفوع، کودک و اطرافیان او درگیر مشکلات جدی می‌شوند، از جمله:
- کاهش عزت‌نفس و مشکلات اجتماعی در کودک
- دشواری در برقراری روابط دوستانه
- مشکلات در مدرسه
- انزوا و طرد شدن کودک
- افزایش اضطراب و افسردگی
- تشدید مشکلات جسمی مانند التهاب و زخم‌های مقعدی
عوامل خطر
طبق آمارهای موجود بی اختیاری مدفوع در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد. این عوامل خطر ممکن است شانس ابتلا به انکوپرزیس را افزایش دهند:
- استفاده از داروهای تشدید کننده یبوست، مانند داروهای سرکوب کننده سرفه
- اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)
- اختلال طیف اوتیسم
- اضطراب یا افسردگی
کلیک کنید: با استرس کودکان چه کنیم؟ علت و درمان استرس در کودکان
سخن آخر روان‌درمان
اختلال بی‌اختیاری مدفوع یک مشکل قابل درمان است و با مداخلات پزشکی، رفتاری و روانشناختی می‌توان آن را مدیریت کرد. والدین باید با صبر، حمایت و راهنمایی‌های صحیح به کودکان کمک کنند تا این مشکل را پشت سر بگذارند. در صورت مشاهده علائم، مشاوره با پزشک متخصص گوارش و روانشناس ضروری است.
سوالات متداول
در این بخش به سوالات پرتکرار شما درباره اختلال بی اختیاری مدفوع پاسخ داده‌ایم:
آیا بی‌اختیاری مدفوع در کودکان طبیعی است؟
در سنین زیر ۴ سال ممکن است طبیعی باشد. اما پس از این سن نیاز به بررسی پزشکی یا روانشناختی دارد.
درمان این اختلال چقدر طول می‌کشد؟
مدت درمان بسته به علت، شدت و همکاری والدین متغیر است؛ از چند هفته تا چند ماه ممکن است طول بکشد.
آیا ممکن است این اختلال در بزرگسالی ادامه یابد؟
در صورت عدم درمان بهموقع، برخی مشکلات کنترل مدفوع میتوانند تا نوجوانی یا حتی بزرگسالی ادامه یابند.
برای بی‌اختیاری مدفوع به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای تشخیص و درمان بی‌اختیاری مدفوع می‌توان به این متخصصان مراجعه کرد:
- روانشناس کودک یا نوجوان برای درمان اختلالات روانی یا رفتاری مرتبط.
- متخصص گوارش برای بررسی مشکلات فیزیکی و عملکرد روده.
منابع: Mayoclinic, standordchildrens, clevelandclinic, webmd
ثبت ديدگاه