استفاده بیش از حد و بدون تجویز داروهای ضد اضطراب و آرام بخش مانند آلپرازولام، کلونازپام یا پروپرانولول خطر وابستگی و اعتیاد زایی دارد. این داروها که معمولا برای کاهش علائم استرس، اضطراب، نگرانی و مشکلات خواب تجویز می‌شوند، در صورت مصرف نادرست یا طولانی‌مدت، سلامت جسم و روان را تحت تاثیر قرار می دهند. مهمترین عارضه مصرف افراطی داروهای ضد اضطراب، تجربه سطح شدید استرس و علائم اضطرابی، هنگام قطع مصرف است. در این مقاله به شما میگوییم که اختلال ناشی از مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب چیست و چه مشکلاتی به همراه دارد.
اختلال ناشی از سوء مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب چیست؟
اختلال ناشی از سوء مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب به شرایطی گفته می‌شود که در آن فرد به دلیل مصرف مداوم، بدون تجویز یا نادرست قرص های ضد اضطراب، به آنها وابسته می شود. این داروها، شامل ترکیبات بنزودیازپین‌ها، باربیتورات ها، کاربامات ها، و سایر داروهای خواب‌آور و رخوت‌زا هستند که با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی، احساس آرامش و کاهش اضطراب ایجاد می‌کنند. این دسته از داروها به طور مستقیم روی برخی کارکردهای شناختی مانند حافظه، تمرکز و هوشیاری اثر دارند.
برخلاف باور عموم، لزوما بهترین راه کاهش اضطراب، مصرف دارو نیست. داروهایی که برای کاهش اضطراب توصیه می شوند تنها در صورت تشدید علائم و در صورتی مفید هستند که زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر شدید خود قرار ندهد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت این داروها می‌تواند به کاهش توانایی شناختی، افزایش خطر افسردگی و حتی اختلالات خواب منجر شود. طبق بررسی مجله روانپزشکی بالینی یکی از اثرات منفی مصرف بی رویه داروهای ضد اضطراب، کاهش چشمگیر توانایی های شناختی به خصوص در افراد سالمند است.
کلیک کنید: اختلال اضطراب چیست؟ ۷ راهکار برای کاهش اضطراب، نشخوار فکری و اجتناب
علائم اختلال ناشی از مصرف داروهای ضد اضطراب و آرامبخش
احساس بی حالی، کاهش هوشیاری همراه با خواب آلودگی اصلی ترین علامت قرص های ضد اضطراب است. بطور کلی علائم ناشی از این اختلال به سه دسته جسمی، روانی و رفتاری تقسیم می‌شوند:
علائم جسمی اختلال ناشی از مصرف داروهای ضد اضطراب
- ضعف عضلانی
- خستگی مفرط
- خواب آلودگی
- سرگیجه
- مشکلات خورد و خوراک
- اختلالات تنفسی
علائم روانی اختلال ناشی از مصرف داروهای ضد اضطراب
- احساس گیجی
- کاهش تمرکز
- اختلال در حافظه کوتاه مدت
- مشکل در توجه
علائم رفتاری اختلال ناشی از مصرف داروهای ضد اضطراب
- رفتارهای تکانشی
- پرخاشگری
- احساس اضطراب بیشتر
- نیاز به مصرف دارو
- مسمومیت ناشی از مصرف افراطی
لیست رایج ترین داروهای ضد اضطراب و آرامبخش
مهمترین داروهای ضد اضطراب و آرامبخش که مصرف آنها فقط در موارد ضروری و تشخیص روانپزشک و متخصص امکان پذیر است را در ادامه ذکر کرده ایم:
- دیازپام
- آلپرازولام
- لورازپام
- کلونازپام
- زولپیدم
- پروپرانولول
- زالپلون
- تمازپام
- میدازولام
- فلونازپام
- تریازولام
برای مطالعه: انواع قرص ضد اضطراب، عوارض جانبی [بدون نسخه | با نسخه]
نحوه عملکرد داروهای ضد اضطراب و آرامبخش چگونه است؟
هدف اصلی داروهای ضد اضطراب کاهش علائم فیزیکی استرس و اضطراب است. این داروها از طریق جریان خون وارد ساختارهای مغزی می شوند و بر گیرنده های مغز اثر می گذارند. گابا انتقال دهنده ای است که باعث کاهش هوشیاری و فعالیت مغز و بدن می شود و داروهای آرامبخش فعالیت آن را افزایش می دهند. در نتیجه عضلات بدن شل می شوند، احساس تنش کاهش می یابد و فرد حالت آرامش بخشی را تجربه می کند.
بتابلاکرها نظیر پروپرانولول، علائم جسمی اضطراب مثل تپش قلب را مهار می‌کنند. داروهای خواب‌آور و آرامبخش مانند زولپیدم برای مشکلات خواب مرتبط با اضطراب موثر هستند. اما داروهای دیگری مانند بوسپیرون که یک ضد اضطراب غیر بنزودیازپینی است، علائم اضطراب را بدون ایجاد وابستگی کاهش می‌دهد.
برای خواندن این مطلب: فشار روانی؛ علائم، علت و راه های مقابله با فشار عصبی کلیک کنید.
داروهای ضد اضطراب و آرامبخش برای چه مشکلاتی تجویز می شوند؟
داروهای ضد اضطراب، آرامبخش و رخوت زا معمولا برای کنترل نشانه های اختلالات و مشکلات سلامت روان زیر، توصیه می شوند:
- اختلالات اضطرابی
- اختلال فوبیا
- اختلال وسواس فکری و عملی
- اختلال افسردگی
- اختلال وحشت زدگی یا پانیک
- اختلال ساختگی
- اختلال دوقطبی
- اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی
- اختلال علائم جسمانی
- اختلال مرتبط با استرس و تروما
- اختلالات خواب
برای مطالعه بیشتر: ۱۰ روش طبیعی برای کاهش اضطراب در زندگی
داروهای ضد اضطراب چقدر در بدن باقی می مانند؟
مدت زمان ماندگاری این داروها در بدن بستگی به نوع دارو، دوز مصرفی، فعالیت کبد، کلیه و متابولیسم هر فرد دارد. مدت زمان ماندگاری انواع داروهای ضد اضطراب را در جدول زیر مشاهده می کنید:
| نام دارو | مدت زمان تاثیرگذاری | مدت زمان ماندگاری در بدن |
| آلپرازولام | ۴ تا ۶ ساعت | ۱ تا ۲ روز |
| دیازپام | ۴ تا ۶ ساعت | ۵ تا ۷ روز |
| لورازپام | ۶ تا ۸ ساعت | ۲ تا ۳ روز |
| کلونازپام | ۸ تا ۱۲ ساعت | ۴ تا ۵ روز |
| زولپیدم | ۶ تا ۸ ساعت | ۱۲ تا ۱۵ ساعت |
| پروپرانولول | ۴ تا ۶ ساعت | ۱ تا ۲ روز |
| زالپلون | ۴ تا ۶ ساعت | ۵ تا ۱۰ ساعت |
| تمازپام | ۶ تا ۱۰ ساعت | ۱ تا ۲ روز |
| میدازولام | ۲ تا ۶ ساعت | ۱ تا ۲ روز |
| فلونازپام | ۱۰ تا ۲۴ ساعت | ۱ تا ۳ روز |
| تریازولام | ۲ تا ۴ ساعت | ۱ روز |
هر کدام از داروها، مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب آنها باید بر اساس نوع اضطراب، شرایط بیمار، و توصیه روانپزشک یا پزشک متخصص انجام شود.
از دست ندهید: بهترین دارو برای استرس و افسردگی؛ معرفی قرص ضد استرس قوی
تشخیص اختلال ناشی از مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب
تشخیص اختلال ناشی از مصرف داروهای ضد اضطراب از طریق مشاهده رفتار، آزمایشات تشخیصی و چک کردن ملاک های این اختلال در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (dsm-5) انجام می شود. تشخیص دقیق کمک می کند تا اقدامات درمانی به موقع در جهت رفع مسمومیت و اوردوز ناشی از مصرف بیش از حد انجام شود. طبق DSM-5، اختلال ناشی از مصرف داروهای آرام بخش و ضد اضطراب، حداقل باید دو مورد از معیارهای زیر در طی ۱۲ ماه گذشته مشاهده شوند:
- مصرف بیش از حد نسبت به مقدار تجویز شده توسط متخصص
- تلاش ناموفق به کاهش یا قطع مصرف داروهای ضد اضطراب
- صرف زمان زیاد برای تهیه یا مصرف دارو و مشکل در روند روزمره زندگی
- میل و هوس شدید به مصرف دارو
- ادامه مصرف با وجود مشکلات جسمی یا روانی ناشی از آن
مطلب خواندنی: تفاوت استرس و اضطراب در روانشناسی چیست؟
بهترین روش قطع مصرف داروهای ضد اضطراب
قطع مصرف داروها باید باید توسط یک برنامه مشخص و تایید شده توسط متخصصانی مانند روانپزشک انجام شود. هر کدام از انواع داروهای ضد اضطراب از جمله داروهای بنزودیازپینی، باربیتورات ها یا شبه بنزودیازپین، اثر گذاری متفاوتی دارند. بنابراین بهترین روش ترک هر دارو با توجه به نوع، دوز مصرفی و مدت مصرف مشخص می شود. روش‌های پیشنهادی برای ترک یا قطع مصرف داروهای آرامبخش یا بنزودیازپین شامل موارد زیر می شود:
- کاهش تدریجی دوز مصرفی طبق یک برنامه و جدول زمانی
- جایگزینی دارو با گزینه‌هایی با خطر وابستگی کمتر، مانند بوسپیرون
- استفاده از جلسات روان درمانی مانند درمان شناختی و رفتاری (CBT) برای کاهش میل به مصرف و جایگزینی رفتار و تفکرات ناسالم
- مدیتیشن و ریلکسیشن با هدف افزایش احساس آرامش
بیشتر بخوانید: افسردگی و اضطراب | رهایی از افسردگی و اضطراب
عوارض مصرف داروهای ضد اضطراب و آرامبخش
عوارض مصرف داروهای ضد اضطراب و آرامبخش را می توان به دو دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم کرد:
عوارض کوتاه‌مدت
- خواب‌آلودگی
- کاهش هوشیاری
- ضعف در تمرکز و توجه
- احساس کرختی و خستگی
- اختلال در هماهنگی حرکتی
عوارض بلندمدت
- وابستگی جسمی و روانی به دارو
- کاهش عملکرد شناختی و حافظه
- مشکلات کبدی
- ناتوانی در ترک مصرف
- لرزش در اندام های بدن
عوارض در صورت اوردوز
- کاهش شدید ضربان قلب
- مشکلات تنفسی
- از دست دادن هوشیاری
- عدم آگاهی از زمان و موقعیت
سخن آخر روان درمان
مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب اگرچه در درمان اختلالات روانی مفید است، اما در صورت مصرف نادرست خطرات جدی به همراه دارد. یکی از این مشکلات اختلال ناشی از مصرف داروهای آرامبخش و ضد اضطراب است. آگاهی از علائم و روش‌های مدیریت این اختلال و مشورت با روانپزشک می‌تواند به پیشگیری از مشکلات کمک کند.
منابع: msdmanuals, clevelandclinic, harvard, webmd
ثبت ديدگاه