فوبیا یا هراس نوعی ترس شدید، غیرمنطقی و غیرواقعی است. فوبیا یک نوع اختلال اضطرابی است. افراد مبتلا به این اختلال، معمولا از برخورد با آن موقعیت یا شیء که باعث ترس آنها میشوند خودداری می‌کنند. به عنوان مثال، کسی که ترس از عنکبوت دارد (Arachnophobia) ممکن است تمایل نداشته باشد عنکبوت را لمس کند یا حتی به عکس آن نگاه کند. در این مقاله به بررسی این اختلال، انواع فوبیا و درمان آن میپردازیم.
فوبیا یا هراس زدگی چیست؟
برای بسیاری از ما پیش آمده که در یک موقعیت یا شرایط خاص دچار ترس یا هراس شویم. فوبیا یا هراس‌زدگی نوعی ترس غیرواقعی، شدید و طولانی است که نسبت به یک جسم، شخص، حیوان یا موقعیت به سراغ افراد می‌آید. فوبیا یک نوع اختلال اضطراب است که در طی آن فرد بیمار سعی می‌کند تا از چیزی که باعث ترس او می‌شود اجتناب کند یا آن را با وجود اضطراب زیاد، تحمل کند.
برخی از موارد فوبیا بسیار خاص و محدود هستند و به یک شخص یا حیوان خاص محدود میشوند. در این نمونه شخص با دوری و اجتناب از مقابله با چیزی که از آن می‌ترسد، بدون استرس و اضطراب لحظات زندگی خود را سپری می‌کند. نمونه دیگری از فوبیا در مکان یا یک موقعیت خاص بر شخص بیمار غلبه می‌کند و در واقع طیف گسترده‌ای دارد. برای مثال شخصی که از ارتفاع بترسد، با نگاه کردن از بیرون پنجره هم دچار فوبیا و اضطراب می‌شود. فرد مبتلا به این نمونه از فوبیا نیاز به ایجاد تغییراتی ملموس در زندگی خود دارد.
جالب است بدانید سطح شدید و پیشرفته این اختلال باعث بروز مشکلاتی در محل کار، فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی، مسیر رانندگی و تمامی کارهای روزمره فرد می‌شود.
علائم شایع فوبیا
شایع‌ترین و رایج‌ترین علامت فوبیا حملات پانیک است اما علائم دیگر آن عبارتنداز:
- تپش قلب
- تنگی نفس
- تکلم سریع یا ناتوانی در صحبت کردن
- دهان خشک
- ناراحتی معده
- حالت تهوع
- فشار خون بالا
- لرزیدن یا لرزش
- درد یا سفتی قفسه سینه
- یک احساس خفگی
- سرگیجه یا سبکی سر
- عرق کردن زیاد
دلایل ایجاد فوبیا
عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند در ایجاد این اختلال تاثیرگذار باشد. کودکانی که والدینشان به اختلالات اضطرابی مبتلا هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. حوادث ناراحت کننده‌ای مانند: تجربه غرق شدن می‌تواند باعث ایجاد فوبیا شود. قرار گرفتن در فضاهای تنگ، ارتفاعات بلند و گزش حیوانات و حشرات همگی می‌توانند باعث فوبیا شوند.
ایجاد اختلال فوبیا، پس از صدمات مغزی بسیار شایع است. سوء مصرف مواد مخدر و افسردگی از دیگر فاکتورهای خطری است که میتوان به آن اشاره کرد.
فوبیا نسبت به دیگر اختلالات جدی روانی مانند اسکیزوفرنی، علائم مختلفی دارد. در اسکیزوفرنی افراد دچار هذیان، توهم، پارانویا، آنهدونیا (فقدان لذت) و … میشوند. ممکن است بیماری فوبیا برای یک سری غیر منطقی به نظر بیاید، اما افرادی که این اختلال را دارند دچار هذیان و توهم نمیشوند.
مطالب بیشتر: با ترس های شدید و غیر معقول خود چه کنیم؟
رایج‌ترین انواع فوبیا
فوبیا انواع مختلفی دارد که در ادامه به رایج‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
آگورافوبیا
آگورافوبیا نوعی اختلال است که در آن فرد از قرار گرفتن در محیطهایی که نمی‌تواند از آن خارج شود می‌ترسند. افراد مبتلا به آگورافوبیا از قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ و پرجمعیت و یا گیر افتادن در آن می‌ترسند. آنها معمولا از رفتن به مکان‌های شلوغ اجتناب می‌کنند و در خانه می‌مانند.
بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا همیشه از اینکه نتوانند از محیط شلوغ فرار کنند و حمله عصبی به آنها دست دهد می‌ترسند. و این امر تا حدی درست است. افراد بیمار که مشکلات سلامتی مزمن دارند می‌توانند در چنین شرایطی به فوریتهای پزشکی احتیاج داشته باشند.
مکان‌های عمومی مانند حمل و نقل عمومی، قرار گرفتن در جشنواه‌های مختلف و دیگر مکان‌های پرجمعیت می‌توانند برای این افراد خطرناک باشد.
مطلب مرتبط: ترس از مرگ یا تاناتوفوبیا؛ علل، درمان و تفاوت آن با اضطراب مرگ
فوبیای اجتماعی
نام دیگر فوبیای اجتماعی، اختلال اضطراب اجتماعی است. این ترس شدید مربوط به قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی است. و ممکن است فرد را به انزوا بکشاند. فوبیای اجتماعی می‌توانند آنقدر شدید باشد که ساده‌ترین تعاملات مانند سفارش غذا و پاسخگویی به تلفن باعث وحشت شخص شود. افراد مبتلا به هراس اجتماعی معمولا برای برای جلوگیری از وحشت از خانه خارج نمیشوند.
گلوسوفوبیا
این اختلال به اختلال اضطراب عملکرد و یا ترس از سخنرانی در مقابل دیگران مشهور است. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند حتی زمانیکه به این موضوع فکر می‌کنند دچار اضطراب و استرس شدید میشوند. گلوسوفوبیا با مصرف دارو و روان درمانی قابل معالجه است.
آکروفوبیا
این نوع فوبیا مربوط به ترس از ارتفاع است. افراد مبتلا به این ترس از قرار گرفتن در جای بلند مانند کوه، پل‌ها و ساختمان‌های بلند احساس وحشت می‌کنند. علائم شامل سرگیجه، حمله عصبی و از دست دادن کنترل، تعریق، بی‌حسی و حتی بیهوش شدن می‌باشند.
کلاستروفوبیا
در این نوع فوبیا افراد از گیرکردن در جاهای تنگ و مکان‌های کوچک احساس وحشت می‌کنند. مانند گیر کردن در آسانسور. علائم تنگناهراسی شامل: تپش قلب، نفس نفس زدن و بیهوشی است. تنگناهراسی از طریق مصرف دارو، روان درمانی و هیپنوتیزم قابل درمان است.
آویوفوبیا
به این نوع فوبیا، ترس از پرواز نیز گفته می‌شود. چندین عامل برای ایجاد این نوع فوبیا وجود دارد، که می‌تواند به دلیل یک اتفاق یا چندین فاکتور مختلف ایجاد شود.
تاثیر مستقیم یک اتفاق که می‌تواند بر اثر تجربه بدی باشد که از پرواز داشته‌اید و یا تجربه سقوط افراد نزدیکتان می‌تواند باعث ایجاد این اختلال شود.
دنتوفوبیا
به ترس از دندانپزشک یا اقدامات دندانپزشکی، دنتوفوبیا گفته می‌شود. این نوع فوبیا معمولا پس از تجربه ناخوشایند در مطب دندان پزشکی بروز می‌دهد. این اختلال در صورت درمان نشدن می‌تواند سلامت دندانهای شما را به خطر بیاندازد.
مطلب مرتبط: ترس از آمپول یا سوزن هراسی چیست؟ درمان فوبیای آمپول
هموفوبیا
به ترس از خون یا آسیب دیدگی هموفوبیا گفته می‌شود. فرد مبتلا به این اختلال ممکن است در اثر تماس با خون خود یا فرد دیگر از حال برود.
مطلب بیشتر: هموفوبیا یا ترس از خون چگونه درمان می‌شود؟
آرکنوفوبیا
ترس از عنکبوت و گزش باعث ایجاد این نوع فوبیا می‌شود. مثل همه فوبیاهای خاص، ترس از عنکبوت اغلب با روان درمانی به خصوص تکنیک‌های شناختی رفتاری، معالجه می‌شود.
سینوفوبیا
سینوفوبیا یا سگ هراسی به ترس غیر منطقی از سگ گفته می‌شود. سگ هراسی در زیر مجموعه حیوان هراسی قرار می‌گیرد.
نیکتوفوبیا
نیکتوفوبیا به ترس از تاریکی گفته می‌شود. این فوبیا به عنوان یک ترس ساده از تاریکی در کودکی آغاز می‌شود. که اگر در کودکی درمان نشود، در نوجوانی پیشرفت می‌کند و به عنوان یک فوبیا شناخته می‌شود.
در ادامه با سایر فوبیاها آشنا خواهید شد:
- آکلوفوبیا: ترس از تاریکی
- ایروفوبیا: ترس از پرواز
- آلگوفوبیا: ترس از درد
- آلکتوروفوبیا: ترس از جوجه ها
- آگورافوبیا: ترس از فضاهای عمومی یا جمعیت
- آیکموفوبیا: ترس از سوزن یا اشیاء نوک تیز
- آیلوروفوبیا: ترس از گربه‌ها
- آمکسوفوبیا: ترس از سوار شدن در ماشین
- آندروفوبیا: ترس از مردان
- آنژینوفوبیا: ترس از آنژین یا خفگی
- آنتوفوبیا: ترس از گل
- انسان هراسی: ترس از مردم یا جامعه
- آراکنوفوبیا: ترس از عنکبوت
- اریتموفوبیا: ترس از اعداد
- آتاکسوفوبیا: ترس از بی‌نظمی
- آتلوفوبیا: ترس از نقص
- آتیچیفوبیا: ترس از شکست
- اتوفوبیا: ترس از تنهایی
- باکتریوفوبیا: ترس از باکتری
- باروفوبیا: ترس از جاذبه
- باتراکوفوبیا: ترس از دوزیستان
- بلونفوبیا: ترس از سوزن
- کتاب هراسی: ترس از کتاب
- گیاه هراسی: ترس از گیاهان
- کاکوفوبیا: ترس از زشتی
- کاتوپتروفوبیا: ترس از آینه
- شیونوفوبیا: ترس از برف
- کروموفوبیا: ترس از رنگ‌ها
- کرنومنتروفوبیا: ترس از ساعت
- سیبوفوبیا: ترس از غذا
- کلاستروفوبیا: ترس از فضاهای محدود
- کولروفوبیا: ترس از دلقک‌ها
- سایبرفوبیا: ترس از رایانه
- دندروفوبیا: ترس از درختان
- داماتوفوبیا: ترس از خانه ها
- دیستیکی: فوبیا ترس از تصادف
- حشره هراسی: ترس از حشرات
- گاموفوبیا: ترس از ازدواج یا تعهد
- جنوفوبیا: ترس از زانو
- زن هراسی:ترس از از زنان
- هلیوفوبیا: ترس از خورشید
- هرپتوفوبیا: ترس از خزندگان
- هیدروفوبیا: ترس از آب
- هیپوکندری: ترس از بیماری
- یاتروفوبیا: ترس از پزشکان
- حشره هراسی: ترس از حشرات
- لوکوفوبیا: ترس از رنگ سفید
- لیلاپسوفوبیا: ترس از گردباد و طوفان
- لوکیوفوبیا: ترس از زایمان
- مگالوفوبیا: ترس از چیزهای بزرگ
- ملانوفوبیا: ترس از رنگ سیاه
- میکروفوبیا: ترس از چیزهای کوچک
- میسوفوبیا: ترس از خاک و میکروب
- نکروفوبیا: ترس از مرگ یا چیزهای مرده
- نکتوفوبیا: ترس از تاریکی
- چاق هراسی: ترس از افزایش وزن
- آمبروفوبیا: ترس از باران
- اوفیدیوفوبیا: ترس از مار
- پرنده هراسی: ترس از پرندگان
- پاپیروفوبیا: ترس از کاغذ
- پاتوفوبیا: ترس از بیماری
- پدوفوبیا: ترس از از کودکان
- فیلوفوبیا: ترس از عشق
- فوبوفوبیا: ترس از فوبیا
- پودوفوبیا: ترس از پا
- پوگونوفوبیا: ترس از ریش
- پورفیروفوبیا: ترس از از رنگ بنفش
- پتریدوفوبیا: ترس از سرخس
- پیروفوبیا: ترس از آتش
- سامهایوفوبیا: ترس از هالووین
- اسکولیون: هراسی ترس از مدرسه
- سلنوفوبیا: ترس از ماه
- جامعه هراسی: ترس از ارزیابی اجتماعی
- تاخوفوبیا: ترس از سرعت
- تالاسوفوبیا: ترس از آب های عمیق
- تنتروفوبیا: ترس از رعد و برق
- تریپانوفوبیا: ترس از سوزن یا تزریق
- ورمینوفوبیا: ترس از میکروب
- ویکافوبیا: ترس از جادوگران و جادوگری
- بیگانه هراسی: ترس از غریبه ها یا خارجی ها
تشخیص فوبیا
زمانی که احساس کردید ممکن است با اختلال فوبیا مبتلا باشید، در گام اول باید به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید. متخصص مربوطه با کمک مصاحبه بالینی، اختلال فوبیای شما را تشخیص خواهد داد. سپس علائم و سطح بیماری شما توسط متخصص مورد نظر بررسی می‌شود و از سابقه پزشکی شما اطلاع پیدا می‌کند. در نهایت برای براساس داده‌های بدست آمده از وضعیت بیماری شما، سطح و روش درمانی اختلال فوبیا توسط پزشک یا روانشناس برای شما توضیح داده می‌شود.
همانطور که می‌دانید فوبیا انواع مختلفی دارد؛ که هر نوع آن معیارهای تشخیص مربوط به خود را دارند. اما در بیشتر مدل‌های فوبیا، موارد زیر وجود خواهد داشت:
- محدود کردن زندگی فرد
تا زمانی که این اختلال در زندگی شما مشکلاتی را به وجود نیاورد، تشخیص دادن آن برای شما و پزشک ممکن نخواهد بود. فرد بیماری زمانی به روانپزشک یا روانشناس مراجعه می‌کند که مشکلات و سختی را در انجام فعالیت‌های روزانه خود لمس کند.
- اجتناب از وضعیت زندگی خود
ممکن است اختلال فوبیای شما توسط پزشک یا حتی خودتان تشخیص داده شده باشد و شرایط و وضعیت بیماری خود را با وجود سختی‌هایش تحمل کرده باشید. اما باید بدانید همین تلاش شما برای جلوگیری از افزایش سطح بیماری و وخامت وضعیت خود، معیاری مهم در تشخیص اختلال فوبیا است.
- پیشبینی اضطراب
فرد مبتلا به اختلال فوبیا تمایل دارد تا درباره حوادث آینده، ترس‌ها و سختی‌های بیماری خود فکر کند و با خود یا سایر افراد درباره آن صحبت کند.
راه‌های درمان فوبیا
درمان‌های فوبیا می‌تواند دارو، روان درمانی و حتی ترکیبی از این دو باشد.
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی (CBT) ، یکی از متداول ترین روش‌های برای درمان فوبیا است. که با قرار گرفتن در شرایط ایجاد کننده ترس در یک محیط تحت کنترل انجام می‌شود. این نوع درمان می‌تواند فوبیا را درمان کند و اضطراب شخص را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.
روان درمانی بر شناخت افکار منفی، تغییر باورهای ناکارآمد و کاهش واکنش‌های منفی به وضعیت هراس کمک می‌کند. تکنیک‌های جدید رفتار درمانی شناختی، از فناوری واقعیت مجازی استفاده می‌کند تا افراد با خیال راحت در معرض منابع ترسشان قرار بگیرند.
مواجهه درمانی
این روش درمانی می‌تواند به افراد مبتلا به فوبیا کمک کند تا دیدگاه خود را به منبع ترس تغییر دهند. آنها به تدریج در معرض علت فوبیای خود قرار می‌گیرند به عنوان مثال، فردی که هوافوبیا یا ترس از پرواز در هواپیما دارد، باید مراحل زیر را انجام دهد:
- ابتدا باید به پرواز فکر کنند.
- باید تصاویری از هواپیما ببینند.
- به فرودگاه بروند.
- سوار هواپیما شوند.
دارودرمانی
داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می‌تواند به واکنش‌های عاطفی و جسمی هنگام ترس کمک کنند. مصرف هم دارو و هم مشاوره می‌تواند بسیار مفید باشد.
اگر فوبیای خاصی دارید بسیار مهم است که به دنبال درمان آن باشید. غلبه بر ترس ممکن است دشوار باشد اما غیر ممکن نیست. با یک درمان سریع می‌توانید بر ترس‌های خود غلبه کرده و زندگی بهتری داشته باشید.
از داروهای قابل استفاده در درمان فوبیا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مسدود کننده‌های بتا
این داروها به کاهش علائم فیزیکی اضطراب کمک بسیاری می‌کنند، از عوارض جانبی مصرف این دارو میتوان به ناراحتی معده، خستگی، بی‌خوابی و سردی انگشتان اشاره کرد.
داروهای ضدافسردگی
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) معمولاً برای افراد مبتلا به فوبیا تجویز میشوند. این داروها بر سطح سروتونین در مغز تأثیر می‌گذارند و موجب بهبود شرایط بیمار و کنترل فوبیا می‌شود.
SSRI ها در ابتدا ممکن است باعث تهوع، مشکلات خواب و سردرد شوند. اگر SSRI جواب ندهد، پزشک می‌تواند از یک مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) استفاده کنند. عوارض جانبی مصرف این دارو شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی‌قراری، سردرد و بی‌خوابی باشد.
مصرف داروی ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA)، مانند کلومیپرامین یا آنافرانیل نیز به علائم فوبیا کمک می‌کند. عوارض جانبی اولیه می‌تواند شامل خواب آلودگی، تاری دید، یبوست، مشکلات ادراری، ضربان قلب نامنظم، خشکی دهان و لرزش باشد.
آرام‌بخش‌ها
بنزودیازپین‌ها نمونه‌ای از مسکن‌هایی هستند که برای درمان فوبیا تجویز شوند و موجب کاهش علائم اضطراب می‌شود. در سال ۲۰۲۰، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشداری درباره مصرف بنزودیازپین‌ها منتشر کرد. استفاده از این داروها می‌تواند منجر به وابستگی فیزیکی شود و ترک آنها می‌تواند تهدید بزرگی برای زندگی باشد.
ترکیب این داروها با الکل، مواد افیونی و سایر مواد منجر به مرگ می‌شود پس بهتر است هنگام استفاده از این داروها به دستورات پزشک توجه کنید.
کلام آخر روان درمان
فوبیا یک واکنش نسبت به ترس بیش از حد و غیرمنطقی است، کسانی که فوبیا دارند احساس ترس یا وحشت عمیقی را تجربه می‌کنند. این ترس گاهی از یک مکان، موقعیت یا یک شی خاص است و گاهی اوقات هم دلیل خاصی برای آن وجود ندارد. در این بلاگ سعی کردیم تا در رابطه با فوبیا و انواع مختلفی که دارد اطلاعات جامع و علمی را در اختیارتان قرار دهیم.
منابع: HEALTHLINE
سوالات متداول
- چه زمانی باید برای درمان فوبیا به پزشک مراجعه کنیم؟
بهتر است در صورت مشاهده علائم اولیه فوبیا و به منظور جلوگیری از تشدید آن نسبت به درمان این عارضه اقدام کنید. - فوبیا در زنان بیشتر است یا در مردان؟
ابتلا به فوبیا در زنان بسیار بیشتر از مردان است اما این دلیل نمیشود که مردان هرگز به این عارضه مبتلا نمیشوند. - با توجه به کدام معیارها میتوان وجود فوبیا را تشخیص داد؟
هر فوبیا معیارهای خاصی برای تشخیص دارد اما با این حال اجتناب، اضطراب پیشبینی کننده و محدود کردن زندگی از مهمترین معیارهای وجود فوبیا هستند. - فوبیا مختص بزرگسالان است یا کودکان هم درگیر آن میشوند؟
در حال حاضر ۸۰ درصد بزرگسالان دچار فوبیاهای مختلفی هستند که برخی از آنها ریشه در دوران کودکی دارد.
عالی بود