رفتار درمانی شناختی (CBT) نوعی درمان روانشناختی است، که برای طیف وسیعی از اختلالات روانی از جمله: افسردگی، اختلالات اضطراب، مشکلات سوء مصرف مواد مخدر و الکل، مشکلات زناشویی، اختلالات تغذیه و بیماریهای روانی شدید موثر است. تحقیقات متعددی در این زمینه انجام شده است و نشان میدهد که CBT تا حد قابل توجهی باعث افزایش کیفیت زندگی و عملکرد فرد میشود.
در بسیاری از تحقیقات ثابت شده است که رفتار درمانی شناختی همانند دیگر درمانهای روان شناختی و دارو و گاهی حتی بیشتر از آنها موثر است.
رفتار درمانی شناختی (CBT) چیست؟
CBT نوعی رواندرمانی است که بر چگونگی افکار، عقاید و نگرشهای فرد بر احساسات و رفتارهای وی تاثیر میگذارد. CBT بر این اساس استوار است که افکار، احساسات و حواس پنج گانه شما به هم پیوسته است، و افکار و احساسات منفی میتواند شما را در یک چرخه معیوب قرار دهد.
هدف CBT این است که با روبرویی شما با مشکلات و ترسهایتان به شما کمک کند تا با مشکلات طاقتفرسا به روش مثبتتری کنار بیایید. افکار منفی میتواند عملکرد و اعتماد به نفس فرد را در موقعیتهای مختلف کاهش دهد.
برخلاف دیگر روشهای رواندرمانی، CBT به جای تمرکز بر مشکلات گذشته شما، با مشکلات فعلی شما سروکار دارد. تحقیقات نشان میدهد که CBT میتواند به افراد مبتلا به افسردگی، اختلال هراس و بیماریهای روانی دیگر کمک کند، و همچنین باعث کاهش دردهای مزمن در فرد شود.
رفتار درمانی شناختی مفهوم گستردهای دارد. انواع مختلف CBT برجنبههای مختلف زندگی تمرکز دارد. این درمان، برخی از مشکلات خاص روانی مانند اختلالت عاطفی و اجتماعی را برطرف میکند. رفتار درمانی شناختی تنها برای افرادی که از مشکلات و اختلالات روانی رنج میبرند موثر نیست. این نوع از رواندرمانی میتواند ابزاری موثر در کنترل زندگی پرتنش باشد.
اختلالاتی که با رفتاردرمانی شناختی درمان میشوند
تحقیقات ثابت کرده است که CBT روشی موثر برای درمان انواع اختلالات روانشناختی است. این اختلالات عبارتاند از:
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال تغذیه مانند: پرخوری یا کم خوری
- اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
- اختلال هراس و حملات پانیک
- انواع فوبیا
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- روان پریشی
- اختلالات جنسی
- افسردگی
- اسکیزوفرنی
- مشکلات خواب مانند: بیخوابی
- مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد
رفتار درمانی شناختی همچنین برای درمان افراد با مشکلات سلامت جسمی نیز موثر است. این بیماریها عبارتاند از:
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- سندرم خستگی مزمن (CFS)
- فیبرومیالژیا
گرچه CBT نمیتواند علائم جسمی این شرایط را درمان کند، اما میتواند به افراد کمک کند تا با علائم خود بهتر کنار بیایند و همچنین به کاهش علائم کمک میکند. رفتار درمانی شناختی بسیار هدفگرا عمل میکند و در این دوره روانشناس نقش بسیار مهمی را ایفا میکند.
مطالب بیشتر: رفتار درمانی شناختی چیست؟ معرفی رویکردهای روانشناسی
انواع تکنیک های شناختی – رفتاری
اختلال افسردگی یکی از رایجترین اختلالات روانشناختی است که در سنین مختلف ممکن است گریبانگیر بسیاری از افراد شود. روشهای متفاوتی برای درمان این اختلال وجود دارد که بسته به سطح پیشرفت آن در فرد، میتواند متفاوت باشد. یکی از راههای درمان افراد مبتلا به افسردگی که از سطح خفیف تا متوسط آن رنج میبرند؛ روش روان درمانی است.
امروزه انواع مختلفی از روان درمانی برای رفع اختلال افسردگی وجود دارد که یکی از رایجترین آنها درمان شناختی-رفتاری است. تحقیقات پژوهشگران نشان داده که در زمانهایی که اختلال افسردگی در سطح خفیف تا متوسط است، میزان کارایی روش شناختی-رفتاری مانند دارو درمانی عمل میکند. در ادامه به معرفی انواع تکنیکهای شناختی-رفتاری میپردازیم.
تکنیک فعال سازی رفتاری
روش فعالسازی رفتاری یکی از تکنیکهای رفتاری است که در زمانهایی که فرد دچار اختلال افسردگی با علائم شدید میباشد برای درمان فرد مبتلا مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از این تکنیک در نهایت با کاهش علائم افسردگی در فرد مبتلا همراه است. درمانگرانی که از تکنیک فعالسازی رفتاری برای درمان بیمار استفاده میکنند؛ در بیشتر مواقع فرد مبتلا به افسردگی را تشویق میکنند که هدفی را در ذهن خود در نظر گیرد و سپس راههایی را برای رسیدن به هدف مورد نظر خود در ذهنش ترسیم کند و فعالیتهای لازم را برای رسیدن به آن هدف مورد نظر به طور کامل انجام دهد.
در واقع انگیزه زیاد فرد به افسردگی برای رسیدن به هدف مورد نظر خود و دستیابی به پاداش؛ سبب میشود که میزان علائم افسردگی در فرد مبتلا کاهش یابد و افزایش انگیزه و رسیدن به هدفهای مشخص یکی از فواید استفاده از تکنیک فعالسازی رفتاری است.
تکنیک حل مسئله
روش حل مسئله نوعی تکنیک رفتاری است که از آن به عنوان وسیلهای برای اصلاح خطاهای شناختی در روش شناختی- درمانی استفاده میشود. جالب است بدانید به علت اجرای آسان و کوتاه مدت بودن تکنیک درمانی حل مسئله، میتوان از این روش در بسیاری از مواقع به عنوان جایگزین روشهای درمانی دارویی استفاده کرد.
روش درمانی حل مسئله توسط درمانگر در طی ۳ الی ۴ جلسه انجام میشود و در طی این جلسات مراحل مختلف حل مسئله که شامل ۶ مرحله است به طور دقیق آموزش داده میشود. این مراحل به ترتیب عبارت است از :
۱-تعریف واضح و دقیق از مسئله
۲-تعیین اهداف حل مسئله
۳-به ذهن آوردن انواع راهحلهای احتمالی برای حل مسئله
۴-انتخاب بهترین راهحل برای حل مسئله
۵-به اجرا درآوردن راهحل انتخاب شده
۶-مرحله بازخورد یا فیدبک از حل مسئله
تکنیک های بازسازی شناختی
روشهای بازسازی شناختی به مجموعهای از تکنیکها گفته میشود که هدف آنها کمک به فرد مبتلا برای نظارت بهتر و موثرتر بر افکار خودش است. در واقع در مرحله اول این نوع از تکنیکها، افکار خودکار و طرحوارههای منفی فرد شناسایی میشوند و در مرحله دوم تلاش میشود تا به جای آن افکار منفی، افکار و طرحوارههای مناسبی جایگزین شوند.
افراد مبتلا به اختلال افسردگی به کمک تکنیکهای بازسازی شناختی به این نتیجه میرسند که قرار گرفتن در موقعیتهای ناراحت کننده دلیل بروز احساسات ناخوشایند و هیجانات منفی نیست؛ بلکه نحوه درک و ارزیابی فرد از آن موقعیت خاص باعث به وجود آمدن تغییر در احساسات و رفتار فرد مورد نظر میشود.
تکنیک توجه برگردانی
یکی دیگر از روشهای شناختی-درمانی برای از بین بردن اختلال افسردگی تکنیک توجه برگردانی است. بسیاری از درمانگران استفاده از این تکنیک برای از بین بردن اختلال افسردگی را درست نمیدانند؛ زیرا آنها عقیده دارند این تکنیک بیمار را تشویق میکند که از توجه به مشکلات خود اجتناب نماید. در واقع درمانگران اعتقاد دارند استفاده از این تکنیک سبب میشود که بیمار مبتلا به افسردگی به جای یادگیری روشی برای حل مشکلات خود، از توجه به آنها دوری کند.
در طی اجرای تکنیک توجه برگردانی فرد مبتلا به اختلال افسردگی یاد میگیرد که بر روی یک محرک خوشایند یا خنثی برای مدت زمان طولانی تمرکز کند. برای مثال ممکن است یک فرد بیمار در طی این تکنیک به یک تابلوی نقاشی خیره شود و برای مدتی به جزئیات کشیده شده در تابلو دقت کند.