اضطراب و بیقراری ناشی از ترک اعتیاد، یکی از چالش‌های مهم در مسیر رهایی از وابستگی به مواد مخدر و داروهای اعتیادآور است. این حالت که بخشی از سندرم ترک (Withdrawal Syndrome) محسوب می‌شود، در اثر قطع یا کاهش مصرف موادی مانند هروئین، نیکوتین، مت‌آمفتامین، بنزودیازپینها و الکل ایجاد شده و علائمی همچون تعریق، استرس، پرخاشگری، بی‌خوابی و درد عضلانی را به همراه دارد. در این مقاله، اضطراب ترک، علل بروز و روش‌های مؤثر برای مدیریت آن را بررسی می‌کنیم.
اضطراب ناشی از ترک چیست؟
اضطراب ترک یک واکنش روانی و جسمی است که در اثر کاهش یا قطع مصرف مواد مخدر یا داروهای اعتیادآور رخ می‌دهد. این حالت به دلیل وابستگی جسمانی و روانی فرد به ماده مصرفی ایجاد شده و معمولاً بخشی از سندرم ترک محسوب می‌شود. شدت علائم اضطراب ترک به عواملی مانند نوع ماده مصرفی، مدت زمان وابستگی و شرایط جسمانی و روانی فرد بستگی دارد. برای مثال، شخصی که به مصرف الکل اعتیاد دارد، پس از قطع مصرف ممکن است دچار لرزش، تپش قلب و حملات اضطرابی شود. شدت این علائم به نوع ماده مصرفی، مدت‌زمان اعتیاد و سطح سلامت جسمی و روانی فرد بستگی دارد.
اضطراب ناشی از ترک اعتیاد یک وضعیت ناخوشایند است که در نتیجه‌ی فرآیند سم‌زدایی و کاهش سطح ماده مصرفی در بدن اتفاق می‌افتد. اضطراب ناشی از ترک اعتیاد می‌تواند شدت‌های متفاوتی داشته باشد و در صورت عدم مدیریت صحیح، منجر به بازگشت به مصرف ماده‌ی مخدر یا سایر مشکلات روانی می‌شود.
علائم اضطراب و بیقراری ناشی از ترک اعتیاد
اضطراب ترک ممکن است به‌صورت علائم جسمانی، روانی و رفتاری ظاهر شود. اضطراب ترک اعتیاد می‌تواند طیف وسیعی از علائم جسمانی، روانی و رفتاری را شامل شود:
علائم جسمانی اضطراب ترک
- تپش قلب یا افزایش ضربان قلب
- تعریق بیش از حد
- لرزش بدن
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- دردهای عضلانی
علائم روانی اضطراب ناشی از ترک
- نگرانی بیش از حد و بدون دلیل مشخص
- بیقراری و ناتوانی در آرام گرفتن
- حملات پانیک (هراس)
- کاهش تمرکز و حافظه
علائم رفتاری مربوط به اضطراب ترک
- اجتناب از موقعیت‌های استرس‌زا
- پرخاشگری یا تحریک‌پذیری
- افزایش تمایل به مصرف مجدد
- تلاش برای بازگشت به مصرف مواد
ترک کدام مواد یا داروها باعث اضطراب می‌شود؟
ترک هر ماده ای که بدن به آن وابستگی پیدا کرده است، همراه با تغییرات جسمی و روانی است. اضطراب ناشی از ترک معمولاً در موادی که وابستگی جسمانی و روانی ایجاد می‌کنند، شدیدتر است. برخی از این مواد عبارتند از:
- الکل
- مواد مخدر (هروئین، کوکائین، ماری‌جوانا):
- نیکوتین
- بنزودیازپینها (دیازپام، آلپرازولام)
- مت آمفتامین و آمفتامین
- داروهای خواب آور و مسکن (زولپیدم، فنتانیل)
اضطراب ناشی از ترک الکل
الکل از جمله نوشیدنی‌هایی است که باعث وابستگی شدید بدن به مصرف آن می‌شود و ترک الکل می‌تواند باعث اضطراب شود. افرادی که سو مصرف و اعتیاد الکل دارند، پس از قطع مصرف ممکن است دچار علائمی مانند تپش قلب، تعریق، لرزش و حتی حملات پانیک شوند. این علائم به دلیل کاهش سطح گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) در مغز ایجاد می‌شوند که یک انتقال دهنده عصبی در نورون‌های مغزی است و نقش مهمی‌در تنظیم آرامش و کاهش اضطراب دارد.
اضطراب ناشی از مواد مخدر
مواد مخدر مانند هروئین، ماری جوانا، متادون، کوکایین و … تغییرات شدید و مخربی در سیستم دوپامینی مغز ایجاد می‌کنند. هنگام ترک این مواد، فرد ممکن است احساس بی قراری و اضطراب شدید، تشویش دردهای عضلانی و بی‌خوابی را تجربه کند. این علائم ناشی از کاهش ناگهانی سطح اندورفین‌ها و وابستگی جسمانی به ماده هستند که مدتی بعد از ترک اعتیاد بهبود پیدا می‌کنند.
خواندن این مطلب توصیه می‌شود: برای ترک اعتیاد به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اضطراب و ترک سیگار
اگرچه نیکوتین معمولاً به اندازه مواد مخدر یا الکل اثرات شدید جسمانی ندارد، اما ترک سیگار یا سایر محصولات نیکوتین‌دار با احتمال تجربه اضطراب، تحریک‌پذیری و کاهش تمرکز همراه است. نیکوتین بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و ترک آن ممکن است منجر به اختلال در تعادل شیمیایی مغز شود. به همین دلیل است که بسیاری از افراد هنگام ترک سیگار دچار آشفتگی می‌شوند و میل شدیدی به مصرف دوباره آن دارند.
اضطراب ناشی از بنزودیازپینها
داروهای بنزودیازپینی مانند دیازپام، آلپرازولام و کلونازپام برای درمان اضطراب، فوبیا، وسواس، افسردگی و بی‌خوابی استفاده می‌شوند. ترک این داروها می‌تواند باعث بازگشت اضطراب شدید، تحریک‌پذیری و حتی تشنج شود.به همین دلیل مصرف این داروها باید حتما با تجویز و نظارت روانپزشک باشد. چرا که در صورت مصرف طولانی‌مدت اعتیاد آور هستند و مصرف بی رویه آنها عوارض جدی برای سلامتی روان و جسم به همراه دارد.
ترک آمفتامین و مت‌آمفتامین و اضطراب
ترک مواد مخدر محرک مانند کوکائین، آمفتامین و مت‌آمفتامین، به دلیل خاصیت اعتیاد زایی شدید، موجب مشکلات رفتاری، هیجانی و روانشناختی شدید، افسردگی و اضطراب می‌شود. این مواد به دلیل افزایش ناگهانی دوپامین در مغز وابستگی روانی شدیدی ایجاد می‌کنند و هنگام قطع مصرف، فرد دچار احساس بی‌لذتی و اضطراب شدید می‌شود.
اضطراب ناشی از ترک داروهای خواب‌آور و مسکن
داروهای خواب آور با افزایش زمان و عمیق خواب احسا خوبی برای افراد ایجاد می‌کنند. اما مصرف طولانی‌مدت داروهای خواب‌آور مانند زولپیدم یا مسکن‌های قوی مانند فنتانیل می‌تواند منجر به وابستگی شود. ترک این داروها اغلب با بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و اضطراب همراه است.
همچنین بخوانید: علائم مصرف شیشه چیست؟
علل بروز اضطراب ناشی از ترک
یک پرسش مهم این است که ترک مواد مخدر یا برخی داروها چرا باعث اضطراب می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید چند نکته را در نظر داشت که هر کدام از آنها می‌تواند علت بی قراری و بهم ریختگی روانی و فیزیولوژی در حین یا بعد از ترک باشد. مهمترین علل بروز اضطراب ناشی از ترک را در ادامه می‌خوانید:
- تغییرات شیمیایی در مغز
- نیاز بدن به مصرف دوباره مواد
- عوامل روانی
- ترس از شکست یا بازگشت به اعتیاد
۱. تغییرات شیمیایی در مغز
مصرف طولانی‌مدت مواد اعتیادآور باعث تغییر در سیستم پاداش مغز و سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین می‌شود. با قطع مصرف، مغز نمی‌تواند به‌سرعت به تعادل طبیعی بازگردد و همین اتفاق موجب افزایش احساس اضطراب می‌شود.
خواندن این مطلب توصیه می‌شود: بهترین روش ترک قرص ب۲ چیست؟ روش های ترک قرص b2
۲. نیاز بدن به مصرف دوباره مواد
مواد مخدر و الکل به‌عنوان یک تنظیم‌کننده مصنوعی در بدن عمل می‌کنند. زمانی که این تنظیم‌کننده‌ها حذف می‌شوند، بدن دچار اختلال در عملکرد می‌شود که می‌تواند منجر به بیقراری و اضطراب ناشی از ترک منجر شود. فردی که در حال ترک مصرف نیکوتین است، ممکن است دچار اضطراب شدید شود و برای کاهش این اضطراب به رفتارهایی مانند جویدن ناخن یا بازگشت به سیگار روی آورد.
۳. عوامل روانی
بسیاری از افراد به دلیل مشکلات روانی مانند افسردگی، استرس یا ترومای گذشته به مصرف مواد روی می‌آورند. در دوران ترک، این مشکلات روانی بدون وجود ماده‌ای برای کاهش موقتی آنها، شدیدتر احساس می‌شوند. به همین دلیل است که بسیاری افراد در ترک اعتیاد دچار شکست می‌شوند، چون راهی برای کنترل احساسات و خاطرات نامطلوب، به جز مصرف مواد مخدر یا داروهای روان گردان بلد نیستند.
۴. ترس از شکست یا بازگشت به اعتیاد
اضطراب ناشی از فکر کردن به احتمال بازگشت به مصرف یا عدم موفقیت در ترک نیز یکی از عوامل مهم است که می‌تواند فشار روانی زیادی بر فرد وارد کند. ترس از مصرف دوباره می‌تواند عاملی برای اضطراب ناشی از ترک و همچنین علت تجربه این حالات بدنی دردناک و اذیت کننده هنگام ترک باشد.
مطالعه بیشتر: اعتیاد در نوجوانان و روش‌های پیشگیری آن چیست؟
روش‌های مدیریت اضطراب ناشی از ترک
اضطراب ناشی از ترک با توجه به مدت زمان مصرف، دوز مصرف، سن فرد و آمادگی روانی و جسمی‌برای ترک، از چند روز تا چند هفته از زمان کاهش دوز یا قطع مصرف مواد یا دارو ادامه دارد. بهترین کار برای جلوگیری از بروز عوارض شدید هنگام ترک، مراجعه به مراکز ترک اعتیاد دارای صلاحیت و مجوز قانونی و دریافت کمک تخصصی از روانشناس و مشاور ترک اعتیاد است. متخصصین می‌توانند به فرد کمک کنند تا مسیر ترک را با درد فیزیکی و روانی کمتری طی کند بهترین روش‌های مدیریت اضطراب ناشی از ترک اعتیاد:
۱. درمان‌های روانشناختی
اصلی ترین هدف رواندرمانی افزایش سلامت روان افراد دارای اعتیاد، بررسی سابقه رخدادهای زندگی برای کمک به عبور از لحظات تلخ و سخت زندگی و افزایش انگیزه ترک است. مناسب ترین درمان‌های روانشناختی برای مدیریت اضطراب ناشی از ترک و کمک به فرآیند ترک اعتیاد عبارتند از:
- درمان شناختی رفتاری: یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای مدیریت اضطراب ترک، درمان شناختی و رفتاری CBT است. این رویکرد درمانی به افراد کمک میکند تا افکار منفی و غیرمنطقی خود درباره ترک و اضطراب را شناسایی کرده و آنها را با افکار مثبت جایگزین کنند. برای مثال، فرد یاد می‌گیرد که اضطراب موقتی است و با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
- مشاوره ترک اعتیاد: جلسات مشاوره ترک اعتیاد می‌تواند فضایی امن برای بیان نگرانی‌ها و مشکلات فراهم کند. روان درمانی حمایتی در جریان مشاوره با متخصص ترک اعتیاد به افراد کمک میکند تا احساسات خود را مدیریت کنند و انگیزه لازم در مسیر ترک اعتیاد را حفظ کنند.
- مدیتیشن: تمرین‌های مدیتیشن و تکنیک‌های تنفسی می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند. به‌عنوان مثال، فرد می‌تواند روزانه چند دقیقه وقت بگذارد تا در یک فضای آرام، بر تنفس عمیق تمرکز کند.
- یوگا: یوگا با ترکیب حرکات بدنی و تمرین‌های تنفسی می‌تواند تاثیرات مثبتی بر کاهش اضطراب و بیقراری داشته باشد. یوگا می‌تواند به شکل فردی یا گروهی انجام شود.
۲. دارودرمانی
در برخی موارد اضطراب فرد آنقدر شدت می‌یابد که احتمال آسیب‌های بیشتر مانند تشنج، صدمه زدن به خود یا دیگران و مصرف مجدد برای کاهش استرس را فراهم میکند. در این شرایط یک روانپزشک خوب یا پزشک داروهایی جهت کنترل علائم اضطراب و کمک به بهبود حالات جسمی‌هنگام ترک تجویز می‌کنند:
- ضد اضطراب‌‌ها: داروهای ضد اضطرابی از نوع بنزودیازپین مانند دیازپام و آلپرازولام برای کاهش اضطراب و آرامش فرد مفید هستند.
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs): مانند سرترالین و فلوکستین برای کاهش علائم اضطراب و افسردگی تجویز می‌شوند.
- آنتی‌هیستامین‌ها: مانند هیدروکسی‌زین برای کاهش بیقراری و القای خواب و کاهش عوارض ترک اعتیاد توصیه می‌شود.
- کلونیدین: برای مدیریت علائم جسمانی مانند تپش قلب و تعریق و کنترل شرایط بیماران و مبتلایان به اضطراب ناشی از ترک کارایی خوبی دارد.
از دست ندهید: اضطراب پنهان؛ علائم، علت و درمان استرس پنهان
۳. حمایت عاطفی و اجتماعی
ترک اعتیاد و بازگشت افراد به محیط گرم خانواده و جامعه نیازمند حمایت جدی است. لازم است تا اطرافیان در نظر داشت هباشند که ترک اعتیاد مسیری سخت و پر پیچ و خم است که مشکلاتی مانند اضطراب شدید و علائم جسمی‌ناشی از آن تا زمان بهبودی نسبی باید توسط اعضای خانواده پذیرفته و تحمل شود. مهمترین اقدامات برای حمایت عاطفی و اجتماعی که کارآمد هستند:
- گروه‌های حمایتی: شرکت در گروه‌های حمایتی مانند انجمن معتادان گمنام (NA) می‌تواند به افراد کمک کند تا با حضور در جمع کسانی که تجربه‌های مشابه دارند احساس تنهایی نکنند و هیجانات، افکار و نیازهای عاطفی خود را به اشتراک بگذارند. را به اشتراک بگذارند و احساس تنهایی نکنند. این گروه‌ها به فرد انگیزه و اعتمادبه‌نفس می‌دهند.
- حمایت خانواده و دوستان: نقش خانواده و دوستان در حمایت از فرد بسیار مهم است. آنها می‌توانند با ایجاد محیطی امن و همدلانه، به کاهش استرس فرد کمک کنند.
برای مطالعه کلیک کنید: استرس و اضطراب با بدن چه میکند؟ عوارض استرس و فکر زیاد
۴. تغییر سبک زندگی
ترک اعتیاد و مقابله با اضطراب ناشی از آن علاوه بر روان درمانی و دارو درمانی نیاز به ایجاد تغییراتی در سبک زندگی دارد. مواد غذایی مورد استفاده، ورزش و تنظیم خواب به افراد کمک میکند تا شرایط بهتری را تجربه کنند.
- ورزش: فعالیت‌های بدنی منظم می‌توانند سطح دوپامین و سروتونین را افزایش دهند و به کاهش اضطراب کمک کنند. برای مثال، دویدن یا پیاده‌روی روزانه می‌تواند مفید باشد.
- تغذیه مناسب: مصرف غذاهای غنی از ویتامین‌های گروه B، منیزیم و امگا-۳ می‌تواند به بهبود سلامت روانی و جسم کمک میکند. طی مدت ترک بهتر است غذاهایی مصرف شود که به کارکرد بهتر بدن کمک می‌کنند.
- تنظیم خواب: خواب کافی و با کیفیت نقش مهمی‌در کاهش بیقراری و اضطراب دارد. توصیه می‌شود که افراد در ساعات مشخصی به خواب رفته و از مصرف کافئین یا دیگر مواد محرک که متابولیسم را افزایش می‌دهد به خصوص در ساعات پایانی روز خودداری کنند.
نکات کلیدی برای موفقیت در مدیریت اضطراب ترک
چند توصیه را برای بکارگیری افراد در فرآیند ترک اعتیاد و مدیریت اضطراب ترک که بسیار مفید هستند:
- صبوری کنید: اضطراب ترک معمولاً موقتی است و با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
- از کمک حرفه‌ای استفاده کنید: مراجعه به متخصصانی همچون دکتر روانشناس خوب یا روانپزشک می‌تواند فرایند ترک را آسان‌تر کند.
- به فرآیند ترک متعهد بمانید: با وجود تمام سختی‌ها و وسوسه مصرف دوباره، خود را پایبند به فرآیند ترک بدانید و تا رسیدن به ساحل امن سلامت، تحمل کنید.
- محیط خود را تغییر دهید: از موقعیت‌ها و افرادی که ممکن است باعث ایجاد وسوسه مصرف شوند، دوری کنید.
- با وسوسه مصرف مقابله کنید: بیشترین مشکل افراد هنگام ترک مقابله با وسوسه و ولع شدید به مصرف دوباره است، در این شرایط به مشکلات و تلاشی که برای ترک کرده‌اید توجه کنید.
- روی اهداف خود تمرکز کنید: به یاد داشته باشید که ترک اعتیاد باعث بهبود کیفیت زندگی و سلامتی شما خواهد شد.
مطلب مفید: برای درمان اضطراب به چه متخصصی مراجعه کنیم؟
سخن آخر روان‌درمان
اضطراب ناشی از ترک اعتیاد بخشی طبیعی از فرایند سم‌زدایی و بازگشت به زندگی عادی است. هنگام ترک اعتیاد علائم مختلف جسمانی، روانی و رفتاری بروز می‌کنند و نیاز به مدیریت دقیق دارند. با استفاده از روش‌هایی مانند رواندرمانی، دارودرمانی، تکنیک‌های آرام‌سازی و حمایت اجتماعی، می‌توان این چالش‌ها را پشت سر گذاشت و به سمت بهبودی پایدار حرکت کرد.
منابع: healthdirect, verywellmind, webmd
سوالات متداول
در این بخش به سوالات رایج و پرتکرار درباره اضطراب ناشی از ترک اعتیاد و وابستگی به مواد پاسخ داده‌ایم:
اضطراب ناشی از ترک، اختلال روانی است؟
خیر، اضطراب ناشی از ترک یک وضعیت روانی است که توصیف کننده افزایش سطح اضطراب افراد به همراه تغییرات فیزیولوژیکی مانند در عضلانی، حالت تهوع، بی‌خوابی و نگرانی هنگام تلاش برای ترک مصرف مواد مخدر یا برخی داروها است.
آیا ترک الکل اضطراب دارد؟
بله، در مواردی ترک الکل همراه با اضطراب، فشار روانی، عدم تمرکز، پرخاشگری، تعریق و لرزش بدن همراه است.
آیا ترک شیشه با اضطراب ناشی از ترک همراه است؟
شیشه یک مخدر به شدت اعتیادآور است که مصرف آن باعث وابستگی شدید بدن و مغز می‌شود. به همین دلیل کاهش دوز یا قطع مصرف شیشه با احساس اضطراب و آشفتگی جسمی‌و روانی همراه است.
چگونه می‌توان اضطراب بعد از ترک اعتیاد را درمان کرد؟
بهترین کار برای درمان و مدیریت اضطراب هنگام ترک یا پس از آن، تغییر سبک زندگی، مراجعه به روانشناس، دریافت حمایت اجتماعی و عاطفی، پیگیری جلسات NA و مراجعه به متخصصین ترک اعتیاد و دریافت مشاوره از آنها است.
ثبت ديدگاه