مواد توهم زا مانند فن سیکلیدین، مجیک ماشروم و ال اس دی (LSD)، بر ادراک، شناختی، تفکر و احساسات مصرف کنندگان تاثیر می‌گذارند. افراد مصرف کننده مواد توهم زا معمولا پس از مصرف، از حالت طبیعی خارج شده و دچار تحریف شناختی، ناتوانی در درک موقعیت و توهم می‌شوند. اختلال مصرف مواد توهم زا فعالیت مغز را دچار تغییر می‌کند و تجربه هایی غیر واقعی ایجاد می‌کند. در این مقاله، به بررسی اختلالات ناشی از مصرف مواد توهم‌زا، علل ایجاد و راه‌های درمان آن پرداخته‌ایم.
اختلالات وابسته به مواد توهم زا چیست؟
اختلالات وابسته به مواد توهم‌زا (hallucinogen) به اختلالات روانی اشاره دارد که در نتیجه اعتیاد و سو مصرف مواد روانگردانی همچون کتامین، فن سیکلیدین و مجیک ماشروم رخ می‌دهد. مواد توهم زا آگاهی فرد از واقعیت را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند و مدت زمان اثر آنها معمولا بین ۶ تا ۱۲ ساعت است. مواد مخدر روانگردان به عنوان مواد روان پریش کننده شناخته می‌شوند چرا که در لحظه و تا مدتی بعد از مصرف، ارتباط فرد با واقعیت را دچار اختلال می‌کنند.
اختلال مصرف مواد توهم زا زمانی رخ می‌دهد که فرد به‌طور مکرر از مواد توهم‌زا استفاده کند و تغییرات قابل‌توجهی در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی او به وجود آید. مواد توهم‌زا نه تنها بر ادراک و احساسات اثر دارند، بلکه در صورت مصرف مداوم می‌توانند وابستگی شدید جسمی و روانی ایجاد کنند. پژوهشی در سال ۲۰۱۹ به روی ۳۵۲۵ دانشجو با سابقه مصرف مواد توهم زا و الکل یا مواد افیونی نشان داد، که مصرف این مواد با مشکلات سلامت روان، رفتارهای جنسی پرخطر، عزت نفس پایین و تکانشگری مرتبط است.
همچنین بخوانید: آیا گل اعتیاد آور است؟ عوارض مصرف گل در طولانی مدت
مصرف مواد توهم زا خطر ابتلا به چه اختلالاتی را به همراه دارد؟
بررسی‌های انجام شده به روی تاثیر مواد مخدر و بخصوص مواد توهم‌زا نشان می‌دهد که این مواد تاثیر مستقیمی بر آگاهی و درک از زمان، فضا و واقعیت می‌گذارد. به طوری که تعداد زیادی از افراد بستری در بیمارستان‌های روانپزشکی، با سابقه مصرف مواد مخدر در این مراکز بستری هستند. متاسفانه بسیاری از اختلالات روانپریشی درمان قطعی ندارند و افراد مبتلا تا آخر عمر خود درگیر عوارض آن هستند. مهمترین اختلالات وابسته به مواد توهم زا:
- اختلال اسکیزوفرنی
- اختلال دوقطبی
- اختلال هذیانی
- پارانویا
- اختلال اسکیزوفرنی فرم
- اختلال روانپریشی ناشی از مواد
- اختلال اسکیزوافکتیو
مهمترین مواد توهم زا
مواد مخدر روانگردان به دسته ای از مواد و ترکیبات شیمیایی صنعتی یا طبیعی گفته می‌شود که مصرف آنها فرد را از حالت طبیعی خارج می‌کند و تجربیاتی غیر واقعی ایجاد می‌کند. برخی از مهمترین مواد توهم زا عبارتند از:
| ماده توهم زا | توضیحات |
| لایزرژیک اسید دی‌اتیل‌آمید
(LSD) |
از رایج ترین مواد مخدر روانگردان که توهمات دیداری شدیدی ایجاد می‌کند. این ماده ادراک و فرآیندهای شناختی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. |
| سیلوسایبین
(مجیک ماشروم) |
ماده شیمیایی موجود در نوعی قارچ به نام مجیک ماشروم (قارچ جادویی) با خاصیت روان گردان کنندگی که خاصیت توهم زایی دارد. |
| دی‌متیل‌تریپتامین
(DMT) |
یکی از قوی ترین توهم زاهای موجود در جهان که به شکل ترکیب در نوشیدنی یا استنشاق مصرف می‌شود. این ماده در بدن گونه ای از وزغ ها به طور طبیعی وجود دارد. |
| کتامین
(Ketamine) |
ماده ای با تاثیرات بیهوش و بی حس کننده، که به دلیل تاثیر بر هوشیاری، به عنوان یک مخدر توهم زا نیز مورد استفاده غیرقانونی قرار می‌گیرد. |
| فن سیکلیدین
(PCP) |
در ابتدا به عنوان یک ماده برای بیهوشی در پزشکی استفاده می‌شد. اما با عنوان (گرد فرشته) نیز شناخته می‌شود و یک ماده مخدر با خاصیت روانگردانی و ایجاد توهمات شدید است. |
| مسکالین
(mescaline) |
یکی از انواع مواد روان گردان و توهم زای موجود در کاکتوس پیوت که در مناطق آمریکای مرکزی (مکزیک و تگزاس) رشد می‌کند. |
| ایبوگائین | ماده ای که از پوست درخت ایبوگا بدست می‌آید و بررسی ها نشان داده که ممکن است مصرف مقداری مشخص، تحت نظر و فرآوری شده آن در درمان برخی اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب و ترک اعتیاد موثر باشد. |
| آیواسکا
(Ayahuasca) |
یک نوشیدنی ترکیب شده از چند ماده گیاهی توهم زا، که به عنوان چایی یا دمنوش توسط قبایل بومی‌آمازون مصرف می‌شود. |
جهت دریافت مشاوره روانشناسی، روانپزشکی و روانکاوی با مجرب‌ترین درمانگران اقدام کنید:
برای ارتباط و دریافت مشاوره با بهترین روانشناسان در تمام نقاط ایران کلیک کنید.
علائم اختلالات وابسته به مواد توهم‌زا
مواد توهم‌زا در عملکرد مغز و بدن تغییرات زیادی ایجاد می‌کنند که می‌تواند به‌صورت علائم کوتاه‌مدت و بلندمدت بروز یابد. این علائم ممکن است از احساسات غیرمعمول و تجربیات مثبت تا مشکلات روانی و جسمی‌جدی متغیر باشند.
علائم کوتاه‌مدت مصرف مواد توهم زا
- تغییرات ادراکی مانند دیدن رنگ‌ها و اشکال غیر عادی یا شنیدن صداهای غیرواقعی
- توهمات دیداری و تجربه‌های حسی بدون وجود واقعیت بیرونی و عینی
- تغییر در ادراک زمان و مکان
- اضطراب و پارانویا همراه با احساس ترس یا بدگمانی شدید
- افزایش ضربان قلب، گشادی مردمک چشم و تعریق زیاد
علائم بلندمدت اعتیاد به مواد توهم زا
- سندرم ادراک ماندگار توهم‌زا (HPPD)، تجربه توهمات مداوم حتی مدت‌ها پس از قطع مصرف
- اختلالات خلقی، مانند افسردگی و بی‌ثباتی عاطفی و احساسی
- مشکلات شناختی همچون کاهش توانایی تمرکز، قضاوت و حل مسئله
- تجربه روانپریشی، شامل هذیان‌ها و توهمات مکرر
- مشکلات بینایی مانند هاله بینی
- درک نادرست از واقعیات بیرونی
برای خواندن: قرص اکس یا اکستازی چیست؟ انواع، علائم مصرف و عوارض mdma
علل ایجاد اختلالات وابسته به مواد توهم‌زا
وابستگی به مواد توهم‌زا و اعتیاد به آنها در افراد تحت تأثیر عوامل زیستی، روانشناختی و محیطی است. درک این عوامل به متخصصان کمک می‌کند تا درمان‌های موثرتر و منطبق بر شرایط برای افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با توهم زاها طراحی کنند.
عوامل زیستی
مواد توهم‌زا با تغییر در فعالیت گیرنده‌های انتقال دهنده های عصبی سروتونین و دوپامین در مغز، باعث ایجاد تجربیات غیرطبیعی و وابستگی می‌شوند. برخی از افراد به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی ممکن است حساسیت بیشتری نسبت به اثرات این مواد داشته باشند.
بیشتر بخوانید: عوارض مصرف شیشه در مردان و زنان؛ بررسی کامل
عوامل روانشناختی
افرادی که با مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال استرس پس از سانحه دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ممکن است برای کاهش احساسات ناخوشایند به مواد مخدر توهم زا روی آورند. این الگوی نامناسب و معیوب می‌تواند چرخه‌ای از وابستگی روانشناختی و اعتیاد به مواد روان گردان ایجاد کند.
عوامل محیطی
فشار دوستان و گروه های هم سن و سال، در دسترس بودن انواع مواد مخدر، والدین ناکارآمد، خانواده های دارای مشکل اعتیاد، فقر، بد رفتاری و انواع فقدان های اجتماعی و خانوادگی می‌توانند نقش مهمی‌در ایجاد اختلالات اعتیادی ایفا کنند.
مناسب برای مطالعه: بعد از کشیدن گل چه اتفاقی می افتد؟ تاثیرات اولیه و بلند مدت گل
تشخیص اختلالات وابسته به مواد توهم زا
مهمترین روش تشخیص مصرف مواد توهم زا، مشاهده علائم فرد و شیوه رفتار او است. مصرف مواد روانگردان موجب تغییراتی عمیق در نحوه ادراک فرد از محیط و واقعیت می‌شود. ناتوانی در درک زمان، فضا، مزه، بو یا تجربه به شکلی توهم گونه یا هذیانی، از دیگر ویژگی های تشخیصی اختلال مصرف مخدرهای از بین برنده هوشیاری است. ملاک های تشخیص اختلالات وابسته به مواد توهم زا در dsm-5 عبارتند از:
تشخیص اختلال مصرف مواد محرک زمانی انجام می‌شود که فرد حداقل دو مورد از نشانه‌های زیر را در بازه زمانی یک ساله (۱۲ ماه) نشان دهد. این نشانه‌ها بر اساس ملاک‌های رفتاری، علائم ظاهری و معیارهای تشخیصی DSM-۵ شناسایی می‌شوند:
- مصرف مواد مخدر در مقادیر بیشتر یا به مدت طولانی‌تر از آنچه که برنامه‌ریزی شده بود ادامه می‌یابد.
- ناتوانی در کاهش یا کنترل میزان مصرف که با تلاش‌های ناموفق برای ترک همراه است.
- برای تهیه، مصرف یا تلاش جهت ترک ماده مخدر، زمان قابل توجهی صرف می‌شود.
- میل شدید یا احساس نیاز فوری به مصرف ماده توهم‌زا تجربه می‌شود.
- استفاده مکرر از مواد مخدر توهم‌زا که با افت عملکرد در کار، تحصیل یا روابط اجتماعی همراه است.
- فرد به مصرف مواد ادامه می‌دهد حتی با وجود ایجاد مشکلات بین‌فردی یا اجتماعی ناشی از مصرف مواد.
- فرد فعالیت‌های دیگر را کنار می‌گذارد و از تفریحات قبلی برای تمرکز بر مصرف مواد صرف نظر می‌کند.
- مصرف مواد حتی در شرایطی که برای سلامتی جسمی‌فرد خطرساز است، ادامه می‌یابد.
- فرد تأثیرات منفی روانی یا جسمی‌را نادیده می‌گیرد و با این حال اصرار به ادامه مصرف دارد.
- تحمل بالا که با کاهش تاثیر ماده و نیاز به مصرف مقادیر بیشتری برای رسیدن به لذت همراه است.
- علائم ترک در هنگام کاهش یا قطع مصرف ظاهر می‌شوند، یا فرد از مواد استفاده می‌کند تا از این علائم جلوگیری کند.
این نشانه‌ها شاخص‌های اصلی تشخیص وابستگی به مواد محرک هستند و نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصصان مانند پزشک یا روانپزشک می‌باشند.
برای خواندن این مطلب: اعتیاد در نوجوانان و روش‌های پیشگیری آن چیست؟ کلیک کنید
نحوه مصرف مواد مخدر توهم زا چگونه است؟
نحوه مصرف مواد توهم‌زا بر شدت، سرعت و مدت اثر ماده بر بدن و ظهور علائم تأثیر می‌گذارد. مواد مخدر توهم‌زا (Hallucinogens) به روش‌های مختلفی مصرف می‌شوند که بستگی به نوع ماده، شکل فیزیکی آن و ترجیح فرد مصرف کننده دارد. انواع روش های مصرف مواد توهم زا عبارتند از:
۱. مصرف خوراکی
برخی افراد مواد توهم زا را به صورت مصرف خوراکی یا ترکیب در نوشیدنی استفاده می‌کنند. از جمله این موارد می‌توان به مصرف اکستازی به صورت قرص، مسکالین به صورت پودر، مجیک ماشروم به شکل خام و LSD به صورت تکه های کاغذ آغشته به ماده، اشاره کرد.
۲. مصرف به شکل دود یا بخار
برخی مواد که حالت جامد یا پودری دارند به شکل بخار یا دود مورد استنشاق قرار می‌گیرند. از این دست مواد مخدر می‌توان به روانگردان های کتامین، فن سیکلیدین (PCP) و دی اتیل تریپتامین (DMT) اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: افسردگی بعد از ترک اعتیاد چقدر طول میکشد؟
۳. تزریق مواد توهم زا
در مواردی که چندان رایج نیست، مواد مخدر توهم زایی همچون کتامین، به شکل وریدی تزریق می‌شوند. این حالت مصرف مواد مخدر توهم زا عوارض زیادتر و خطراتی همچون عفونت، انتقال بیماریهایی مانند ایدز و اوردوز را به همراه دارد.
مدت زمان اثر مواد توهم زا
عوامل مختلفی از جمله دوز و مدت مصرف، شکل مصرف، متابولیسم بدن، سن، وضعیت سلامتی و حجم چربی بدن بستگی دارد. هر چه دوز مصرف مواد توهم زا بیشتر و مدت زمان آن طولانی تر باشد، مدت بیشتری طول میکشد تا از بدن دفع شود. همچنین چربی باعث افزایش مدت زمان تخلیه بدن از ماده مخدر روانگردان می‌شود. مدت زمان اثر مواد توهم زا و تشخیص در آزمایش اعتیاد عبارتند از:
۱. لایزرژیک اسید دی‌اتیل‌آمید (LSD):
- زمان شروع اثر: ۲۰ تا ۹۰ دقیقه پس از مصرف
- مدت اثرگذاری: ۶ تا ۱۲ ساعت
- مدت ماندگاری در بدن: تا ۳ روز (در آزمایش ادرار)
۲. پسایبوسین (مجیک ماشروم):
- زمان شروع اثر: ۲۰ تا ۴۰ دقیقه پس از مصرف
- مدت اثرگذاری: ۴ تا ۶ ساعت
- مدت ماندن در بدن: ۱ تا ۲ روز (در آزمایش ادرار)
۳. دی‌متیل‌تریپتامین (DMT):
- زمان شروع اثر: چند ثانیه پس از استنشاق یا تزریق، ۲۰ تا ۴۰ دقیقه در مصرف خوراکی
- مدت اثرگذاری: ۱۵ تا ۶۰ دقیقه (استنشاق) یا ۲ تا ۴ ساعت (خوراکی)
- مدت ماندن در بدن: کمتر از ۲۴ ساعت (در آزمایش خون و ادرار)
۴. کتامین (Ketamine):
- زمان شروع اثر: ۱ تا ۵ دقیقه (تزریق) یا ۱۵ تا ۲۰ دقیقه (خوراکی)
- مدت اثرگذاری: ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت
- مدت ماندن در بدن: تا ۳ روز (در آزمایش ادرار)
۵. PCP (فن سیکلیدین):
- زمان شروع اثر: ۲ تا ۵ دقیقه (استنشاق) یا ۳۰ تا ۶۰ دقیقه (خوراکی)
- مدت اثرگذاری: ۴ تا ۸ ساعت
- مدت ماندن در بدن: تا ۸ روز (در آزمایش ادرار)
۶. مسکالین:
- زمان شروع اثر: ۳۰ تا ۱۲۰ دقیقه
- مدت اثرگذاری: ۸ تا ۱۲ ساعت
- مدت ماندن در بدن: ۲ تا ۳ روز (در آزمایش ادرار)
۷. MDMA (اکستازی):
- زمان شروع اثر: ۳۰ تا ۶۰ دقیقه
- مدت اثرگذاری: ۳ تا ۶ ساعت
- مدت ماندن در بدن: ۲ تا ۴ روز (در آزمایش ادرار)
مطلب مرتبط: تست اعتیاد چیست؟ انواع آزمایش اعتیاد و تفسیر آنها
درمان اختلالات وابسته به مواد توهم‌زا
درمان اختلالات وابسته به مواد توهم زا و اعتیاد به آنها شامل مجموعه‌ای از مداخلات پزشکی، روانشناختی و اجتماعی است که برای رفع وابستگی و بهبود عملکرد جسمی‌و روانی بکارگرفته می‌شوند. این اقدامات عبارتند از:
سم‌زدایی و مدیریت مسمومیت
مواد توهم‌زا معمولاً وابستگی جسمی‌کمتری نسبت به مواد دیگر ایجاد می‌کنند، اما در موارد مسمومیت یا وابستگی روانی، سم‌زدایی تحت نظارت پزشکی ضروری است. مدیریت مسمومیت شامل استفاده از داروهای آرام‌بخش یا ضداضطراب است.
روان‌درمانی
روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا بتوانند با میل و نیاز به مصرف مخدرهای توهم زا مقابله کنند و جلوی رفتار ناسالم خود را بگیرند. تلاش برای ارتقای سلامت روان با کمک یک روانشناس خوب، در حفظ انگیزه ترک اعتیاد بسیار مهم است. رویکردهای مفید در درمان اختلال وابسته به مواد توهم زا عبارتند از:
- درمان شناختی و رفتاری (CBT): کمک به شناسایی و تغییر افکار و رفتارهای مرتبط با مصرف مواد
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): آموزش پذیرش تجربیات دشوار و تمرکز بر ارزش‌های شخصی
- گروه درمانی: ایجاد حمایت از طریق تبادل تجربیات با سایر افراد مبتلا
- خانواده درمانی: برای تقویت روابط خانوادگی و ایجاد محیط حمایتی
برای خواندن: عوارض ترک گل یا ماری جوانا؛ ترک گل چند روز طول میکشد؟
دارودرمانی
داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب ممکن است توسط روانپزشک برای مدیریت علائم روانی ناشی از مصرف مواد مخدر و توهم زا تجویز شوند. در موارد توهمات شدید یا روانپریشی، از داروهای ضد روانپریشی برای کنترل علائم سایکوز استفاده می‌شود. برخی از این داروها عبارتند از:
داروهای ضد افسردگی برای افزایش خلق و جلوگیری از احساسات منفی:
- فلوکستین (Prozac)
- سرترالین (Zoloft)
- سیتالوپرام (Celexa)
- اس سیتالوپرام (Lexapro)
- ونلافاکسین (Effexor XR)
- دولوکستین (Cymbalta)
داروهای ضد اضطراب با هدف کنترل سطح اضطراب و استرس:
- دیازپام (Valium)
- لورازپام (Ativan)
- آلپرازولام (Xanax)
- کلونازپام (Klonopin)
داروهای ضد روانپریشی با هدف کاهش علائم سایکوز مانند توهم و هذیان:
- ریسپریدون (Risperdal)
- الانزاپین (Zyprexa)
- کوئتیاپین (Seroquel)
- آریپیپرازول (Abilify)
- هالوپریدول (Haldol)
حمایت‌های اجتماعی و بازتوانی
افراد دارای اعتیاد نسبت به دیگران به حمایت عاطفی و اجتماعی بیشتری نیاز دارند، این افراد حساس‌تر هستند و در برابر ناکامی واکنش‌های منفی و شدیدی تجربه می‌کنند. درمان‌های حمایتی شامل موارد زیر می‌شوند:
- گروه‌های حمایتی: مانند جلسات ۱۲ قدمی یا گروه‌های مشابه که همنشینی و صحبت با افراد همدرد در آنها، احساس خوبی را در این بیماران ایجاد می‌کند.
- بازتوانی شغلی و اجتماعی: کمک به بازگشت به زندگی عادی و اشتغال پس از ترک اعتیاد به مواد توهم‌زا و توانایی ادامه زندگی مستقل به شکلی که نیاز‌های شخصی و اجتماعی به طور کامل رفع شوند.
چکیده مطلب
مواد توهم‌زا در میان جوانان شیوع زیادی دارد. این مواد با جدا کردن فرد از واقعیت و ساختن تصویری غیرواقعی و جالب، هیجان زیادی برای افراد مصرف کننده ایجاد می‌کند. در پی تجربه این هیجان، وابستگی به مصرف آنها و اعتیاد خطر بزرگی است که باید از آن پیشگیری کرد. مواد روانگردان با تاثیر بر مغز و کارکرد‌های شناختی آن ممکن است جان فرد مصرف کننده و اطرافیانش را به دلیل توهم و نداشتن کنترل بر رفتار به خطر می اندازد.
منابع: Amercianaddicationcenters, goodrx, clevelandclinic, psychdb,
ثبت ديدگاه