مهارت حل مسئله، به تعریف یک مشکل، تعیین علت آن، شناسایی، اولویتبندی و انتخاب گزینههای جایگزین و پیاده سازی راه حل گفته می شود. حتما برای شما هم پیش آمده که در بخشی از زندگی خود، برای حل یک موضوع، رفع چالشی مهم یا انتخاب یک چیز از میان چند چیز متفاوت، دچار مشکل و سردرگمی شده باشید. آنچه در هنگام رویارویی با این مسائل، بسیار مهم است و می تواند کمک کننده باشد، برخورداری از مهارت حل مسئله یا problem solving است. مهارت حل مسئله و تصمیم گیری، یکی از مهمترین مهارت های زندگی است و شامل شناسایی مشکل یا مسائل، اولویت بندی آن ها، مشخص کردن علت مشکل، یافتن راه حل های متنوع و اجرای بهترین راه حل برای رفع مشکل است.
مسئله چیست؟ مهارت حل مسئله چه زمانی کاربرد خواهد داشت؟
بهتر است قبل از پرداختن به مهارت حل مسئله و تکنیک های مربوط به آن، مشخص کنیم که مسئله چیست و مهارت حل مسئله، چه زمانی کاربرد خواهد داشت؟ به طور کلی، زمانی افراد خود را درگیر مسئله می دانند که از نظر روانی، جسمانی و یا هر دو، تحت فشار هستند. در این شرایط، با تجربه استرس بالا، احساس می کنند که نیازمند تصمیم گیری برای پیدا کردن یک راه حل مناسب، به منظور عبور از شرایط خاص هستند. مسئله می تواند یک مشکل در زندگی شخصی، عاطفی، تحصیلی یا شغلی فرد یا یک چالش برای تصمیم گیری میان چندین گزینه متفاوت باشد، که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند.
به عنوان مثال، دانشجویی که در انتخاب رشته و دانشگاه مد نظر خود، از میان گزینه های موجود دچار مشکل شده و نمی تواند تصمیم قطعی بگیرد یا کارمندی که برای ارتقا شغلی خود، نیازمند انجام یک پروژه در مدت زمان بسیار کوتاهی است.
مهارت حل مسئله چیست؟
مهارت حل مسئله در روانشناسی، یک فرآیند شناختی و رفتاری است که افراد برای حل مشکلشان، اقدام به شناسایی علت، تجزیه و تحلیل شرایط و یافتن راه حل مناسب برای گذر از آن مسئله می کنند. به طور کلی، زندگی تحت تاثیر تصمیمات و راه حل هایی است که افراد برای برخورد با مسائل و گذر از شرایط زندگی خود، انتخاب می کنند. مهارت حل مسئله، هم به عنوان یکی از انواع مهارت های زندگی و هم به عنوان یک فرآیند شناختی، بررسی می شود.
حل مسئله و تصمیم گیری به عنوان یک توانایی، به حل و فصل مشکلاتی می پردازد، که در شرایط مختلفی مانند خانه، مدرسه، روابط عاطفی و اجتماعی، محل کار و تغییرات اساسی در زندگی مانند مهاجرت، بروز پیدا می کند. مهارت حل مسئله خوب، باعث می شود تا هنگام روبرو شدن با چالش های زندگی، به میزان کمتری دچار سردرگمی و آشفتگی شده و بتوان در سریع ترین زمان ممکن، بهترین تصمیمات را گرفت.
اهمیت مهارت حل مسئله
اهمیت مهارت حل مسئله در این است که به افراد کمک می کند تا چالش های زندگی خود را به شکل کارآمدی حل کرده، انتخاب های مسئولانه و مناسب تری انجام داده و با هزینه کمتری از سختی ها عبور کنند. آموزش مهارت حل مسئله به دانش آموزان، از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و مدرسه محیطی مناسب، برای تقویت مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان است. با آموزش مهارت حل مسئله به این بخش از جامعه، احتمال کسب موفقیت آن ها دربزرگسالی افزایش پیدا می کند.
همچنین بخوانید: چگونه شاد باشیم و راه شاد بودن چیست؟ ۱۵ روش کاربردی
مراحل مهارت حل مسئله
مهارت حل مسئله، یک توانایی است که دستیابی به آن، نیازمند انجام چند مرحله است، که به عنوان “چرخه حل مسئله و تصمیم گیری” شناخته می شوند. مراحل مهارت ۵ گانه حل مسئله، عبارت اند از:
- شناسایی مشکل
- تعریف مشکل
- یافتن راه حل و تعیین منبع
- اجرای راه حل و نظارت بر آن
- بررسی نتیجه
۱. شناسایی مشکل
با وجود آن که در اکثر مواقع، مشکلات و مسائل واضح به نظر می رسند، اما گاهی شناسایی مشکل واقعی یا علت زیر بنای چالش به وجود آمده، کار چندان راحتی نبوده و نیازمند بررسی همه جانبه است. همچنین ممکن است، فرد هنگام مواجهه با یک مشکل، به ظاهر به این موضوع فکر کند که مشکل را شناسایی کرده و علت را یافته است، اما دچار اشتباه و خطا در شناسایی مشکل شده باشد. راهکار هایی که در شناسایی مشکل کارساز هستند، عبارت اند از:
- مشخص کردن دقیق و عینی مشکل
- تقسیم مشکل به بخش های کوچکتر
- بررسی مشکل از جوانب مختلف برای یافتن علت دقیق آن
مثال برای شناسایی مشکل: یک دانش آموز بر خلاف سال های قبل، نمرات بسیار پایینی در امتحانات ترم اول خود کسب کرده است. مدیر مدرسه، از والدین دانش آموز برای یک جلسه دعوت می کند. در جلسه اقدام به تشریح نمرات و وضعیت آموزشی دانش آموز کرده و علت را جویا می شود. با شروع مشاجره میان پدر و مادر، مدیر مدرسه متوجه می شود که دلیل نمرات ضعیف دانش آموز، محیط نامناسب و کاهش انگیزه او است.
۲. تعریف مشکل
پس از شناسایی مشکل و یافتن علت زیربنایی آن، باید به سراغ تعریف مشکل رفت. تعریف یک مشکل شامل توضیح تمام جنبه ها و شدت آن است که کمک می کند تا فرد دقیقا بداند که قصد تصمیم گیری در مورد چه چیز و حل چه نوع مسئله ای را دارد. راهکار های تعریف مشکل عبارت است از:
- شرح تمام جوانب و ابعاد مشکل
- مشخص کردن ضرورت و شدت مشکل
- مشخص کردن اینکه مشکل دقیقا کدام بخش از زندگی را تحت تاثیر قرار داده
مثال برای تعریف مشکل: مدیر مدرسه ضمن تشریح دقیق شرایط پیش آمده برای والدین، از اهمیت نمرات کسب شده و تاثیر آن ها در کنکور می گوید، تا اهمیت این مشکل، به شکلی واضح بیان شود. مدیر مدرسه با ابراز نگرانی از احتمال موفقیت در آینده، از والدین می خواهد تا وضعیت خانه را به ثبات و آرامش برسانند.
مطلب خواندنی: مهارت های نرم چیست؟معرفی ۱۵ مهارت نرم و روش های تقویت آن
۳. یافتن راه حل و تعیین منبع
یافتن راه حل های مناسب و کارآمد جهت حل مسئله، نیازمند جمع آوری اطلاعات گسترده و کاملی در مورد مسئله پیش آمده و راه های حل و فصل آن هستیم. برای یافتن راه حل مد نظر، باید منابع زمانی، مالی و فیزیکی را در نظر گرفته تا بر اساس آن ها بهترین انتخاب ممکن انجام شود. چرا که انتخاب راه حل بدون تعیین منابع لازم و کافی، می تواند مشکلی جدید ایجاد کند. پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، لازم است تا تمام راه حل هایی که می توانند موجب حل مسئله شوند را پیدا کرده و به عنوان راه حل های ممکن برای حل مسئله و تصمیم گیری، بررسی شوند.
مثال برای یافتن راه حل: با همکاری مدیر مدرسه و والدین، بهترین گزینه ممکن از میان چند راه حل برای حل مسئله، یعنی مراجعه به یک متخصص خانواده درمانی و دریافت کمک از او، انتخاب می شود. این راه حل می تواند باعث کاهش مشکلات و حل مسئله خانوادگی و در نتیجه تحصیلی دانش آموز شود.
۴. اجرای راه حل و نظارت روی آن
در این مرحله، می توان بهترین راه حل ممکن را از میان تمام راه حل های ایجاد شده برگزید و برای حل مسئله مورد نظر، بکار گرفت. اجرای راه حل، نیازمند زمان بندی مناسب و بکار گیری تمام منابع مورد نیاز است. در صورت عدم حل مسئله و شکست در اجرای راه حل اولیه،باید راه حل های باقی مانده را انتخاب و اجرا کرد.
مثال برای اجرای راه حل و نظارت روی آن: با انتخاب بهترین راه حل، والدین تصمیم می گیرند تا برای بهبود شرایط خانواده به یک کلینیک روانشناسی مراجعه کرده و از روانشناس کمک بگیرند، همچنین آن ها جلسات را به طور منظم شرکت کرده و از مدیر مدرسه شرایط تحصیلی فرزندشان را جویا می شوند.
۵. بررسی نتیجه
پس از انتخاب یک راه حل برای حل مسئله و اجرای آن، باید بررسی کرد که آیا راه حل انتخاب شده کارایی لازم برای رفع مشکل را داشته یا به تصمیم گیری کمکی کرده است یا نه. در صورت موفقیت آمیز بودن و رفع موضوع پیش آمده، می توان نتیجه گرفت که مراحل حل مسئله به خوبی طی شده و باعث افزایش و بهبود توانایی تصمیم گیری شده است. به منظور پیگیری بیشتر، می توان مدتی پس از اجرای راه حل انتخا