هرکسی که تا به حال شغلی داشته است، در مقطعی، فشار و استرس شغلی را احساس کرده است. هر شغلی می تواند دارای عناصر استرس زا باشد، حتی اگر عاشق کاری باشید که انجام می دهید. در کوتاه‌مدت، ممکن است برای انجام یک کار تحت فشار قرار بگیرید. اما زمانی که استرس کاری مزمن می شود، می تواند طاقت فرسا و برای سلامت جسمی و روانی مضر باشد.
استرس شغلی یا work related stress از مشکلات رو به رشد در سراسر جهان است که نه تنها بر سلامت روان و تندرستی کارکنان، بلکه بر بهره‌وری سازمان‌ها تأثیر می گذارد. یکی از مفاهیم روانشناسی صنعتی سازمانی است که عوامل مختلفی در ایجاد این استرس دخیل هستند. در ادامه بیشتر با انواع استرس شغلی و راهکارهای مدیریت آن آشنا خواهیم شد.
استرس شغلی چیست؟
به گفته سازمان بهداشت جهانی، استرس کاری نتیجه فشار بیش از حد شغل، حمایت اندک مدیران و همکاران و کنترل پایین بر حجم کار است. استرس شغلی یا استرس کاری را می توان به‌عنوان پاسخ‌های جسمانی و احساسی ناسالم تعریف کرد که زمانی رخ می دهند که خواسته‌های شغلی با توانایی‌ها، منابع یا نیازهای کارمند تطابق نداشته باشد. استرس شغلی در صورت عدم مدیریت، می تواند به سلامت جسمانی و روانی افراد آسیب بزند.
بیشتر بخوانید: افسردگی بعد از از دست دادن شغل: راه های مقابله با آن
نشانه های استرس شغلی چیست؟
وقتی در محل کار برآشفته هستید و استرس دارید، اعتمادبه‌نفس کمتری خواهید داشت و ممکن است عصبانی، تحریک‌پذیر یا گوشه‌گیر شوید. در حالی که برخی از علائم استرس شغلی ممکن است پس از پایان روز از بین بروند، برخی دیگر اثرات طولانی مدت دارند. و استرس مزمن می تواند به سلامت روانی یا قلبی عروقی شما آسیب برساند و منجر به فشار خون بالا، بیماری قلبی و موارد دیگر شود. از دیگر علائم و نشانه های استرس در محیط کار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس اضطراب، تحریک پذیری یا افسردگی
- بی‌تفاوت بودن، از دست دادن علاقه به کار
- تغییر در الگوهای خواب
- احساس خستگی
- مشکل در تمرکز
- تنش عضلانی یا سردرد
- مشکلات معده
- کناره گیری اجتماعی
- از دست دادن میل جنسی
- استفاده از الکل یا مواد مخدر برای کنار آمدن با شرایط
- فرسودگی جسمی و روانی
- سردرد و میگرن
- فشار خون بالا و تپش قلب
- روحیه و نگرش ضعیف
- عدم اعتماد به نفس و توانایی تصمیم گیری
- افزایش احساس اضطراب و افسردگی کار
مطالعه بیشتر: علائم استرس چیست؟ ۱۸ نشانه فیزیکی و روانی استرس
دلایل استرس شغلی چیست؟
برخی شرایط، عوامل عمومی و مشخص هستند که در ایجاد استرس شغلی دخیل هستند. برخی از این عوامل استرس زا در محل کار و علل استرس شغلی شامل موارد زیر می‌شوند:
- حقوق‌های کم
- حجم کاری بیش از حد
- وجود فرصت‌های کم برای رشد
- عدم جذاب یا چالش برانگیز بودن کار
- عدم حمایت اجتماعی
- عدم کنترل کافی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به شغل
- وجود خواسته‌های متناقض یا انتظارات مبهم از عملکرد
- ترس از اخراج شدن
- اضافه کاری بیشتر به دلیل تعداد نیزوی انسانی کم
انواع استرس شغلی چیست؟
استرس همیشه بد نیست، استرس بهینه می تواند به افراد کمک کند به‌صورت متمرکز و پر انرژی به کارهایشان بپردازند و بتوانند با چالش‌های جدید در محل کار روبه‌رو شوند. استرس چیزی است که به فرد در حین یک ارائه نیرو و تمرکز کافی می دهد تا بهترین عملکرد را داشته باشد و در مواقع مهم به پیشگیری از بروز اشتباه‌های خطرناک کمک می کند. اما در دنیای پرهیاهوی امروز، محل کار اغلب فشار بالایی را به افراد وارد می کند. ساعت‌های کاری طولانی، مهلت‌های تحویل کارها به‌صورت فشرده و افزایش درخواست‌های کاری، می توانند به افزایش نگرانی و خستگی افراد دامن بزنند.
زمانی که استرس از توانایی فرد برای مقابله فراتر می رود دیگر مؤثر نخواهد بود و منجر به آسیب‌های روانی و جسمانی به فرد و در نهایت تأثیر منفی بر روی رضایت شغلی می شود. گام اول برای مدیریت هر نوع استرس، آگاهی از آن است. ازاین‌جهت در ادامه بیشتر با انواع استرس شغلی و عوامل به وجود آمدن آن آشنا خواهیم شد.
از دست ندهید: رفع استرس فوری؛ ۲۸ راه برای کاهش استرس در چند دقیقه
استرس شغلی مثبت
زمان‌هایی که افراد در مواجهه با استرس یک پاسخ سازگارانه و مؤثر دارند به‌نوعی استرس آنها مثبت است. استرس مثبت به eustress هم شناخته شده است. استرس مثبت بر سلامت کلی فرد تأثیر منفی نمی گذارد و طول مدت آن با مدت زمان محرک هم‌زمان است. مثلاً، پاسخ استرسی که در اولین روز کاری ایجاد می شود، یک استرس مثبت است؛ چراکه باید نسبت به کارهای جدید هوشیار باشید. در این نوع استرس محرک‌ها؛ کارها، مدیران، همکاران، رویه‌های شرکت و… است.
از دست ندهید: فشار روانی؛ علائم، علت و راه های مقابله با فشار عصبی
استرس شغلی منفی
چه زمانی پاسخ استرس از یک روش مثبت و مؤثر به یک روش منفی و در نتیجه استرس منفی تبدیل می شود؟ اگر استرس فرد بیشتر از مدت زمان حضور محرک طول بکشد یا از نظر شدت، باعث افت عملکرد فرد شود، پاسخ فرد به استرسی که دارد به مرور زمان تشدید می شود و تأثیر منفی بر سلامت وی خواهد داشت و مشکلاتی مانند بی‌خوابی، اضطراب، افسردگی و… به وجود خواهد آمد. در این مرحله فرد نیاز به کمک و آموزش راهکارهایی برای مدیریت استرس منفی اش در محل کار دارد؛ مراجعه به یک روانشناس خوب می تواند یکی از راهکارها باشد.
مطلب کاربردی: اثر هاله ای چیست؟ اثرات خطای هاله ای در حوزه های مختلف
استرس شغلی مزمن
استرس مزمن می تواند برای هر فردی در برهه‌ای از زندگی‌اش اتفاق بیفتد. استرس مزمن زمانی است که فرد یک دوره زمانی طولانی احساس استرس شغلی دارد. اگر در محل کار زمان‌های خاصی و سختی را سپری می کنید، در این مسیر خودتان را فراموش نکنید. سعی کنید استراحت کافی داشته باشید، خوب غذا بخورید و تحرک کافی داشته باشید. همچنین حتی در زمان‌های شلوغ، با اینکه به نظر سخت می آید؛ اما سعی بر حفظ تعادل ایده خوبی خواهد بود. مراقب موقعیت‌های استرس زا و پاسخی که به آنها دارید باشید. در شرایط دشوار، توانایی دیدن نور در انتهای تونل به شما کمک می کند تا کمی راحت‌تر از این زمان دشوار عبور کنید.
استرس ناشی از فرسودگی
زمانی که فرد از نظر جسمی، احساسی یا فکری خسته است، علائم استرس کاری می تواند تأثیر بیشتری بر فرد و کارش بگذارد. این نوع استرس مبتنی بر کار، به‌عنوان فرسودگی شغلی هم شناخته می شود و نیاز به توجه فوری دارد. اگر تحت استرس مداوم و طولانی‌مدت بوده‌اید، ممکن است علائمی جدی مانند خلق منفی، بی‌انگیزگی، احساس عدم تعلق یا افسردگی را تجربه کنید. این علائم برای زمانی است که آگاه هستید استرستان به فرسودگی شغلی تبدیل شده است و مهم است برای مدیریت و برطرف شدن آن اقدام کنید.
مطالعه بیشتر: اهمال کاری چیست؟ چرا در محیط کاری اهمال کاری می‌کنیم؟
استرس مبتنی بر ترس
دکتر رابرت مورر، روانشناس بالینی در مقاله‌ای استدلال کرده است که برای برخی از افراد، معمولاً مدیران، استرس بیشتر شبیه ترسی است که تغییر شکل داده است. او توضیح می دهد علائمی که آنها را مرتبط با استرس می دانیم؛ مانند تنش عضلانی، تغییر اشتها، اختلال در خواب و…در واقع توسط پستانداران حداقل در نتیجه ایجاد ترس تجربه می شوند. هنگامی که به یک روز کاری معمولی فکر می کنید، زمانی که فردی موظف است به طور منظم کاری را انجام دهد که مرتبط با تصمیم‌هایی مهم به همراه پیامدهای گسترده است، بیشتر احساس «ترس» را تجربه می کند تا احساس «استرس».
از دست ندهید: فرسودگی شغلی در برنامه نویسی: چگونه از آن جلوگیری کنیم؟
پیامدهای استرس شغلی چیست؟
اگر برای مدیریت استرس شغلی‌تان کاری نکنید. این استرس مرتبط با کار به‌صورت خودبه‌خودی از بین نخواهد رفت. استرس در طولانی‌مدت، می تواند بر سلامت و تندرستی افراد تأثیر بگذارد. یک محیط کاری پراسترس می تواند منجر به ایجاد مشکلاتی مانند سردرد، معده درد، اختلال‌های خواب، مشکلات خلقی و مشکل در تمرکز شود. استرس شدید می تواند منجر به اضطراب، بی خوابی، فشار خون بالا و ضعیف شدن سیستم ایمنی شود. همچنین می تواند در ایجاد بیماری‌هایی مانند افسردگی، چاقی و بیماری قلبی دخیل باشد. زمانی که افراد با روش‌هایی ناسالم با این نوع استرس برخورد کنند می توانند به تشدید شدن آن دامن بزنند. روش‌هایی مانند پرخوری، خوردن غذاهای ناسالم، سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر و الکل از جمله کارهایی هستند که نه تنها به مدیریت استرس کمک نمی کنند بلکه باعث تشدید آن هم می شوند.
فواید پیشگیری استرس شغلی
- کاهش علائم سلامت روانی و جسمانی ضعیف
- کاهش صدمات، بیماری‌ها و همچنین زمان‌های به هدر رفته
- کاهش استفاده از مرخصی‌های استعلاجی، غیبت و جابه‌جایی کارکنان
- افزایش بهره‌وری
- افزایش رضایت شغلی
- افزایش مشارکت کاری
- کاهش هزینه‌ها برای کارفرما
- بهبود سلامت کارکنان
چگونه استرس شغلی را کاهش دهیم؟
استرس کاری پیامدهای سلامتی قابل توجهی دارد که از نسبتاً خوش خیم مانند سرماخوردگی و آنفولانزا تا عوارض جدی مانند بیماری قلبی و سندرم متابولیک را شامل می شود. در حالی که استرس در محیط کار رایج است، یافتن یک شغل کم استرس هم سخت است. یک رویکرد واقع بینانه تر، اتخاذ استراتژی های مقابله ای