اختلال دلیریوم، روان آشفتگی یا delirium یک حالت روانی است که در آن فرد سردرگم است و به سختی می تواند تمرکز کرده و یا فکر کند. دلیریوم یک سندرم است نه یک بیماری. دلیریوم اغلب در افراد مسن اتفاق می افتد، اما ممکن است در هر سنی رخ دهد. این اختلال به سرعت اتفاق می افتد و اغلب موقتی و قابل درمان است.
دلیریوم یا روان آشفتگی یک تغییر ناگهانی در عملکرد ذهنی فرد است که می تواند شامل طرز تفکر، رفتار یا سطح هوشیاری آنها باشد. متخصصان پزشکی هنوز دلیریوم را به طور کامل درک نکرده اند، اما به نظر می رسد که با سن بالاتر، ترک الکل و برخی شرایط پزشکی ارتباط دارد.
به گفته نویسندگان یک مقاله معتبر در سال ۲۰۱۳، بین دلیریوم و پیامدهای نامطلوب سلامتی، مانند بستری طولانی مدت در بیمارستان، زوال شناختی سریعتر، و احتمال بالاتر ابتلا به زوال عقل، ارتباط وجود دارد.در این مقاله به انواع مختلف روان آشفتگی و علائم مرتبط با آن می پردازیم. ما همچنین در مورد علل احتمالی دلیریوم، عوامل خطر و درمان دلیریوم در سالمندان صحبت می کنیم.
علائم دلیریوم
اگر فردی به طور ناگهانی هر یک از علائم زیر را تجربه کرد، با یک پزشک صحبت کنید. خانواده، دوستان و مراقبان، اغلب در بهترین موقعیت برای تشخیص و توصیف تغییرات هستند زیرا آنها فرد را بهتر می شناسند. فرد مبتلا به هذیان ممکن است از تغییرات بی اطلاع باشد و اغلب قادر به توصیف آنها نباشد. فرد مبتلا به دلیریوم یا روان اشفتگی میتواند علائمی را تجربه کند که در طول روز در نوسان باشند، علائم این اختلال غالباً در عصر و شب بارزتر هستند. از جمله:
- سردرگمی ذهنی (به خصوص سردرگمی جدید که در طی چند ساعت یا روز ایجاد میشود)
- مشکل در توجه، گوش دادن یا درک اطلاعات
- عدم علاقه به محیط اطراف یا ظاهراً دور از جریان بودن
- مشکل در فکر کردن یا بهخاطر سپردن
- خوابآلودگی یا بیحالی
- احساس سردرگمی نسبت به زمان و مکان
- حساس بودن به نور و صداها
- ناتوانی در انجام کارهای روزمره مثلاً راه رفتن یا غذا خوردن
- عدم توانایی برای صحبت واضح یا دنبال کردن مکالمه
- تحریف در ادراکهای حسی: دیدن یا شنیدن چیزها به طور متفاوت
- نوسانات ناگهانی در خلق و خو
- توهم: دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند. شخص ممکن است دستش را روی لباسهای تخت خوابش تکان دهد و یا آنها را لمس کند تا خاک یا حشراتی را که در واقع وجود ندارند را بردارد.
- هذیان: باور های ثابتی که بر اساس واقعیت نیستند. مثلاً، افراد مبتلا به دلیریوم ممکن است از این بترسند که اعضای خانواده سعی دارند به آنها آسیب بزنند.
- سرخوشی، اضطراب یا آشفتگی
مطلب مفید: دژاوو چیست؟ نظریههای مختلف درباره دژاوو در روانشناسی
انواع دلیریوم
متخصصان، دلیریوم یا روان آشفتگی را بر اساس سایر علائمی که فرد دارد به سه نوع تقسیم می کنند. این سه نوع بیش فعال، کم فعال و مختلط هستند. در میان افراد مسن، از جمله افراد مبتلا به زوال عقل، دلیریوم یا روان آشفتگی کمفعال و مختلط شایعتر است. الگوهای نشانگان رفتاری در دلیریوم در ۳ گروه دسته بندی شده است:
دلیریوم بیش فعال یا هایپر اکتیو
دلیریوم بیش فعال (Hyperactive delirium) شامل سطوح فعالیت بالاتری است که به آن “دلیریوم هایپراکتیو” هم گفته شده است. علائم این سطح از اختلال شامل موارد زیر است:
- تحریکپذیری
- پرخاشگری، روحیه جنگطلبی داشتن یا امتناع از همکاری
- نوسانهای خلقی
- کیفیت خواب پایین در ساعات شب
- علائم روانپریشی، از جمله هذیان و توهم
- کاهش رعایت ادب و باملاحظه صحبت کردن مانند استفاده از کلمات ناسزا به روشی که برای افراد عادی معمول نیست یا گفتن چیزهایی که معمولاً گفته نمیشود.
دلیریوم کم فعال یا هیپواکتیو
دلیریوم کم فعال یا هیپواکتیو (Hypoactive delirium) شامل سطوح فعالیت کمتری است. تشخیص این سطح از اختلال سخت تر است؛ چراکه پزشکان یا کادر درمان ممکن است این حالت را با خستگی یا افسردگی اشتباه بگیرند. علائم این نوع از دلیریوم عبارتاند از:
- کاهش حالتهای چهره و صحبت کردن
- کاهش واکنش و پاسخها به تغییرات در محیط
- بیتفاوت بودن و یا عدم علاقه به اتفاقاتی که در اطراف اتفاق میافتد
- سستی، کندی حرکات یا بیحال بودن
- کاهش علاقه یا مشارکت در مراقبت از خود
حالت ترکیبی
همانطور که از نام آن پیداست، نوع ترکیبی دلیریوم، ترکیبی از ویژگیهای انواع بیش فعال و کم فعال این اختلال است که میتواند شامل یکی از علائم زیر باشد:
- سطح فعالیت معمولی: شما هنوز گیج هستید و کاملاً از محیط اطرافتان آگاه نیستید، اما سطح فعالیتتان شبیه زمانی است که برایتان عادی و معمولی است.
- تغییر سطح فعالیت: رفتار و حالتهای شما بین انواع دلیریوم بیش فعال و کم فعال در نوسان است. یعنی گاهی اوقات ممکن است علائم بیش فعالی را نشان داده و سپس علائم کمفعالی را بروز دهید. این حالت همچنین میتواند شامل علائم کم تحرکی و خوابیدن در طول روز و علائم بیش فعالی مانند بیقراری یا پرخاشگری در شب باشد.
دلیریوم ترمنس، دلیریوم ترک الکل
دلیریوم ترمنس، دلیریوم الکل یا دلیریوم ترک الکل نیز نامیده می شود، نوعی دلیریوم حاصل ترک شدید از الکل است. معمولاً حدود ۲ تا ۳ روز پس از اینکه فردی که به الکل وابسته است به مصرف طولانی مدت الکل پایان دهد، شروع می شود. دلیریوم ترمنس معمولاً ۲ تا ۳ روز طول می کشد، اما علائم ممکن است تا یک هفته باقی بمانند. حدود ۵ درصد از افرادی که الکل را ترک می کنند دچار دلیریوم ترمنس یا دلیریوم ترک الکل می شوند. در صورت عدم درمان، دلیریوم ترمنس می تواند باعث حمله قلبی، سکته مغزی و مرگ شود.
دلیریوم در DSM-5
در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی یا dsm-5 هوشیاری تغییر یافته به عنوان ویژگی اصلی دلیریوم در نظر گرفته شده است. این واقعیت که خود هوشیاری باید از نظر فیزیولوژیکی به دلیل بیماری حاد مختل شود، ضرورت بالینی آن را تأیید می کند. اختلال در تمرکز و توجه؛ به معنی کاهش توانایی در هدایت مستقیم، تمرکز، حفظ و تغییر آن و همچنین در آگاهی؛ کاهش جهتگیری که به محیط اطراف به وجود آمده است ویژگی اصلی دلیریوم یا روان آشفتگی است.
DSM-5 اکنون “هوشیاری” را به عنوان “تغییر در توجه” تعریف می کند. باید دانست که توجه به محتوای هوشیاری مربوط می شود، اما برانگیختگی با سطح هوشیاری مطابقت دارد. کاهش برانگیختگی نیز با پیامدهای نامطلوب همراه است. توجه و برانگیختگی به صورت سلسله مراتبی مرتبط هستند. قبل از اینکه توجه به طور منطقی مورد آزمایش قرار گیرد، سطح برانگیختگی باید کافی باشد.
مطالعه بیشتر: مه مغزی چیست؟ ۱۷ علت اصلی، علائم و درمان آن
علت دلیریوم چیست؟
این اختلال زمانی به وجود میآید که عوامل تنشزا مانند التهاب یا عفونت در عملکرد مغز فرد اختلال ایجاد کنند. دلایل احتمالی زیادی وجود دارد. این وضعیت در میان سالمندانی که نیاز به مراقبت در بیمارستان دارند بسیار شایع است. حدود یک سوم از بیماران بالای ۷۰ سال در بیمارستان در مقطعی از دورهٔ اقامتشان در بیمارستان دچار روان آشفتگی میشوند. اگر چه این اتفاق کمتر رایج است؛ اما افراد جوان تر هم ممکن است این اختلال را تجربه کنند.
هر شرایط یا عاملی که عملکرد مغز را به طور قابلتوجهی تغییر دهد میتواند باعث این اختلال شدید ذهنی شود. برخی از این شایعترین علت دلیریوم شامل موارد زیر است:
- برخی داروها مانند آرامبخشها، داروهای فشار خون، قرصهای خوابآور و مسکنها
- بیماریهای شدید
- عفونتها
- بدتر شدن علائم یک بیماری طولانی مدت (مزمن)
- کمبود اکسیژن، مثلاً، تجربه کردن مشکلات تنفسی ناشی از آسم
- عروق مسدود شده (ایسکمی)، مثلاً، در مغز یا قلب
- درد شدید
- کم آبی بدن
- کمبود خواب
- مشکلات سوخت و سازی در بدن، مانند قند خون پایین یا عدم تعادل الکترولیتی
- ترک الکل در افرادی که مصرف طولانی مدت و سنگین الکل داشتند
- جراحی یا تجربه بیهوشی عمومی
عوارض جانبی دارویی یکی از دلایل اصلی دلیریوم است. طبق کتاب Delirium که منبعی قابلاعتماد است و در سایت سازمان NIH منتشر شده است؛ تا ۳۹% مواقع، دلیریوم توسط داروها ایجاد میشود.