احتمالاً این احساس را تجربه کردید که در جریان یک مکالمه یا فعالیت هستید که ناگهان احساس می‌کنید دقیقاً همین لحظه را قبلاً دیده اید یا تجربه کرده اید، اما می‌دانید که این امکان پذیر نیست. دژاوو یا آشناپنداری یک حس کاذب آشنایی است. مغز شما این حس را ایجاد می کند که انگار قبلاً موقعیت خاصی را تجربه کرده اید، اما نمی توانید آن را از حافظه خود بازیابی کنید و نمی توانید موقعیت واقعی را تشخیص دهید.
حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از افراد در زندگی دژاوو (Déjà vu) یا آشناپنداری را تجربه می کنند. این اتفاق معمولا در زمان نوجوانی تا ۲۰ سالگی رخ می‌دهد. ورودی‌های مختلف حسی، بویایی، شنوایی، بینایی و چشایی به طور معمول پردازش می‌شوند و به عنوان یک رویداد باهم ترکیب می‌شوند. اگر یکی از این محرکها ناهماهنگ ثبت بشوند، بعدا اطلاعات به دست آمده میتواند توسط مغز به عنوان اتفاقی متفاوت علامتگذاری بشود. که این مسئله میتواند همان دژاوو باشد. در این مقاله به بررسی نظریه‌های مختلف درباره دژاوو یا آشناپنداری در روانشناسی میپردازیم.
دژاوو چیست؟
دژاوو یا آشناپنداری یک واژه فرانسوی است و به معنای تجربه احساس یادآوری عجیبی از خاطراتی است که آن را قبلا تجربه کرده‌اید. ولی آن را به خاطر نمیآورید. گاهی اوقات شما به یک مکان جدید می‌‌روید، جایی که می‌دانید قبلا به آنجا نرفته‌‌اید. اما ناگهان یک خاطره متمایز در همان مکان و یا انجام یکسری فعالیتها برای شما تکراری به نظر میرسد. یا شاید برای اولین بار به یک شهر جدید سفر می‌کنید. به طور کاملا ناگهانی احساس می‌کنید که قبلا در آن خیابان از شهر جدید قدم زدهاید. ممکن است کمی گیج شوید و از آنچه که در حال رخ دادن است متعجب شوید. به خصوص اگر برای اولین بار دژاوو را تجربه کرده باشید.
این مسئله اصلا جای نگرانی ندارد و امری طبیعی است. البته دژاوو برای افرادی که صرع لوب گیجگاهی دارند میتواند باعث تشنج در آنها شود، و در افرادی که حتی هیچگونه مشکل سلامتی ندارد این اتفاق میتواند رخ دهد. در حقیقت، هیچ شواهد قطعی درباره میزان شایع بودن آشناپنداری مسئله وجود ندارد. اما میتوان گفت که بین ۶۰ تا ۸۰ درصد از افراد در طول زندگی دژاوو را تجربه میکنند.
علت دژاوو چیست؟
دژاوو (آشناپنداری) مسئله پیچیدهای است و محققان درباره این مسئله اطلاعات کافی را تاکنون به دست نیاوردهاند. البته دلیل این امر این است که دژاوو کاملا بدون هشدار و در افرادی که مشکلات سلامتی ندارند رخ می‌دهد. علاوه بر این، دژاوو فقط برای چند ثانیه طول میکشد و به سرعت تمام میشود. این اتفاق ممکن است آنقدر سریع رخ دهد که اگر اطلاعاتی درباره این قضیه نداشته باشید اصلا ندانید که چه اتفاقی افتاده است. ممکن است کمی احساس عجیب داشته باشید اما به سرعت آن را فراموش کنید.
محققان چندین دلیل مختلف را برای دژاوو مطرح میکنند، اما اکثر آنها این اتفاق نظر را دارند که دژاوو احتمالا به نوعی به حافظه مربوط است. در اینجا به بررسی چند دلیل که توسط محققان پذیرفته شده اشاره میکنیم:
استنباط تقسیم شده، Split perception
نظریه استنباط مستقیم میگوید که دژاوو زمانی اتفاق میافتد که چیزی را در دو زمان متفاوت ببینید. اولین باری که چیزی را میبینید ممکن است چندان به آن توجه نکنید و فقط چشمتان به آن بیفتد. مغز شما شروع میکند ب