روش های تشخیص و درمان اختلال دوقطبی ناشی از اعتیاد

اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد یا سو مصرف مواد، یکی از انواع اختلالات دوقطبی است. در این اختلال، فرد مبتلا هم باید با مشکل روانی خود و هم سو مصرف مواد کنار بیاید. اعتیاد در شکل گیری و تشدید علائم اختلال دوقطبی موثر است. تلاش برای کاهش علائم آزار دهنده مانیا، هیپومانیا یا افسردگی و مدیریت شرایط از جمله مواردی است که افراد دو قطبی را درگیر اعتیاد می کند. اشخاصی که درگیر اعتیاد هستند، به دلیل وارد کردن آسیب به مغز یا داشتن آمادگی زیستی قبلی، ممکن است نشانه‌های دوقطبی را بروز دهند. برای اطلاع بیشتر درباره اختلال دوقطبی و اعتیاد، مطالعه این مطلب را به شما توصیه می کنیم.

اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد چیست؟

بی ثباتی در خلق، تحریک پذیری و فعالیت بیش از حد همراه با تجربه افسردگی یا عدم تجربه آن، که در طول مصرف یا ترک مصرف دارو یا مواد رخ می دهد را اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد یا سو مصرف مواد می‌نامند. مصرف داروها و مواد اعتیاد آور مانند فن سیکلیدین، الکل، شیشه و ماریجوانا، باعث تشدید علائم دو قطبی می شود. افرادی که اعتیاد دارند، به احتمال بیشتری نسبت به سایرین ممکن است دوره های مانیا، هیپومانیا و افسردگی را تجربه کنند. پژوهشی نشان داده است که حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، دارای اختلال سو مصرف مواد هستند.

طبق گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۵ میلیون نفر با اختلال دو قطبی زندگی می کردند. بسیاری از افراد به طور همزمان دچار اختلال دوقطبی و سو مصرف مواد مبتلا هستند، که برای درمان هر دو مشکل باید اقدام به درمان کنند. مراجعه به روانشناس برای کمک به تجربه فضای روانی آرام تر و رفع احساسات منفی و هیجانات ناخوشایند بسیار مفید است. همچنین لازم است تا برای کنترل علائم مانند پرحرفی، پرتحرکی، پرخاشگری و همچنین افسردگی از داروهایی استفاده کرد که روانپزشک تجویز می کند. افراد مبتلا به اختلالات دوقطبی و اعتیاد، به احتمال بیشتری ممکن است دست به خودکشی بزنند و در بیمارستان بستری شوند.

بخوانید: افسردگی دو قطبی چیست؟ علائم، تشخیص و درمان اختلال دو قطبی

آیا اختلال دو قطبی باعث اعتیاد می‌شود؟

در پاسخی کوتاه، باید بگوییم که خیر. اختلال دو قطبی به طور مستقیم باعث اعتیاد و اختلال سو مصرف مواد نمی شود. اما تعداد زیادی از افراد مبتلا به دوقطبی برای رهایی از علائم آزار دهنده نابسامانی خلق و تسکین شرایط خود، به مصرف مواد مخدر و الکل روی می آورند. به همین جهت اختلال دو قطبی و اعتیاد رابطه نزدیک و مهمی با یکدیگر دارند. بررسی ها نشان داده است که افراد بین ۶۵ تا ۹۵ درصد افرادی مبتلا به دو قطبی، یک اختلال روانی همزمان دارند. از همین رو ممکن است تمایل افراد به مواد مخدر افزایش پیدا کند. مغز افرادی که درگیر اعتیاد می شوند، دچار تغییراتی در عملکرد می شود. وقتی یک ماده مخدر مانند شیشه مصرف می شود، در ابتدا رهایی و لذت شدیدی را ایجاد می کند. اما در طولانی مدت مشکلات شدیدی در رفتار، احساس و عملکرد فرد رخ می دهد.

مواد مخدر می توانند به روی مناطقی از مغر تاثیر بگذارند که خلق و خو را کنترل می کنند. در این شرایط، اصلی ترین دوره های دو قطبی یعنی مانیا (افزایش فعالیت و تحریم پذیری) و افسردگی (احساس ناراحتی و بی لذتی) بروز پیدا می کند. وقتی فرد دچار تغییرات شدید در خلق و خو شود، ممکن است طی یک هفته احساس سرزندگی، شادابی و نشاط شدیدی بکند. اما سپس احساس افسردگی، خمودگی و بی لذتی از فعالیت های مورد علاقه قبلی داشته باشند. البته باید توجه کرد که علائم دو قطبی اگر در نتیجه مصرف داروهای ضد افسردگی یا سایر درمان ها ایجاد شوند، جزو دو قطبی ناشی از اعتیاد نباید در نظر گرفت.

تشخیص اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد و مصرف مواد

تشخیص اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد دشوار است، چرا که نشانه های فرد ممکن است در نتیجه ماده مخدری خاص و نه اختلال روانی باشد. بنابراین لازم است تا متخصصان سلامت روان برای تشخیص دقیق، فرد را از چند طریق مورد بررسی و سنجش قرار دهند. تشخیص اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد، از طریق موارد زیر انجام می شود:

معاینه جسمی

در این روش، پزشک فرد را از نظر فیزیکی مورد بررسی قرار می دهد که مشکلات به وجود آمده نتیجه مصرف یک ماده یا دارو هستند یا دلایل دیگری دارد. در صورتی که احتمال وجود دلایل دیگر مانند ضربه به مغز یا دیگر مشکلات مغزی وجود داشته باشد، برای اقدامات درمانی تحت نظر قرار می گیرد. برای افزایش دقت در تشخیص گذاری لازم است که متخصص به طور دقیق، شرایط را با سایر موقعیت هایی که ممکن است علائم مشابه داشته باشند چک کند.

مطلب مفید: اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دوقطبی نوع دو چه تفاوت‌هایی دارند؟

بررسی های روانشناختی

متخصصان روانشناس و روانپزشک با استفاده از تست‌های مختلف روانشناختی، به دنبال تایید علائم دوقطبی و شدت این علائم در فرد می گردند. یکی از بهترین راه های سنجش وجود اختلال دوقطبی چک کردن افکار، احساسات، رفتار و تطبیق آنها با کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روان است. اختلال دوقطبی ناشی از مواد یا دارو ملاک های زیر را شامل می شود:

الف: وجود اختلال آشکار در خلق و خو همزمان با تجربه دوره مانیک (شیدایی)، یا هیپومانیا و همچنین وجود یا عدم وجود افسردگی.

علائم این اختلال در خلق شامل خلق بالا و تحریک پذیر در دوره مانیا و بی لذتی و احساس غم در دوره افسردگی است.

ب: علائم ذکر شده در معیار الف باید حتما طی شرایط زیر بروز پیدا کنند:

1. در طول مصرف مواد یا ماده اعتیاد آور
2. در طول ترک دارو یا ماده اعتیاد آور
3. قرار گرفتن در معرض دارو یا ماده

ج: اختلال دوقطبی ناشی از مواد یا دارو، به طور مشخص توسط اختلال دوقطبی یا سایر اختلالات بهتر توجیه نمی شوند.

علائم اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد چیست؟

افرادی که همزمان دچار اعتیاد و دو قطبی هستند، علائم مختلفی را تجربه می کنند. برخی از این علائم ناشی از حالت مانیا یا شیدایی، برخی دیگر نشانه های افسردگی و علائم اعتیاد و مصرف ماده مخدر یا داروی غیر مجاز هستند. در جدول زیر برخی از مهمترین علائم دو قطبی و اعتیاد را ذکر کرده ایم:

اعتیاد چگونه باعث اختلال دو قطبی می شود؟

اعتیاد عمکلرد سیستم عصبی و  بخصوص مغز را تغییر می دهد. مواد شیمیایی موجود در مواد مخدر، به مناطق مختلفی از مغز که مسئول کنترل احساسات، رفتار و هیجان هستند، آسیب جدی وارد می کند. در نتیجه تشدید علائم یکی از رایج‌ترین تاثیرات اعتیاد بر اختلال دو قطبی است.

اختلال دو قطبی و شیشه

بررسی ها نشان داده است که افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی و مصرف مواد، به طور قابل توجهی بیشتر از سایر افراد اقدام به خودکشی می کنند. یکی از دلایل تمایل افراد به مصرف مواد مخدر مانند شیشه، تلاش برای کنار آمدن با علائم نابسامانی خلق و خود درمانی برای بهبود خلق و خو است. از همین رو، مصرف مواد مخدری مانند شیشه به مرور زمان به یک وابستگی برای اجنتاب از اختلال دوقطبی تبدیل می شود. باید در صورت دیدن علائم شیدایی یا افسردگی، فرد را تشویق به مراجعه به یک متخصص مانند روانپزشک کرد. اینکار ممکن است خطرات بعدی را کاهش دهد.

مطلب مرتبط: تفاوت اختلال شخصیت مرزی و دوقطبی چیست؟ مقایسه کامل

اختلال دو قطبی و ماریجوانا

یکی از انواع مواد مخدر که می تواند در افزایش شدت نشانه های اختلال دو قطبی نقش پر رنگی داشته باشد، تمایل به مصرف ماریجوانا است. ماریجوانا به دلیل ماهیتی که دارد، در کوتاه مدت باعث کاهش اضطراب و استرس می شود. اما این کاهش کمکی به احساسات اضطرابی فرد مبتلا به دو قطبی نخواهد کرد. ماریجوانا شدت دوره شیدایی یا مانیا را افزایش می دهد. سن ابتلا به دو قطبی را کاهش می‌دهد و احتمال اینکه فرد درکنار سایر علائم، توهم و هذیان را هم تجربه کند را بالا می‌برد.

در سال‌های اخیر تحقیقات به روی استفاده از روغن حاصل از گیاه شاهدانه یا CBD، انجام شده است. این بررسی‌ها هنوز در مراحل ابتدایی است و مصرف این ماده را تایید نمی‌کنند. این بررسی‌ها به دنبال این هستند که مشخص کنند مصرف این روغن چقدر در کاهش علائم اختلال دو قطبی موثر هستند.

اختلال دو قطبی و الکل

تحقیقات نشان داده اند که مصرف الکل بین افراد مبتلا به دو قطبی و اعتیاد، شیوع بسیار زیادی دارد. الکل به عنوان یک ماده آرام کننده که فعالیت انتقال دهنده عصبی گابا (GABA) را کاهش می دهد، موجب کاهش علائم در کوتاه مدت می شود. وقتی فرد الکل مصرف می کند، افسردگی او به صورت کاذب و غیر واقعی کمتر می شود و احساس بهتری را تجربه می کند. این اتفاق فرد مبتلا به اختلال دو قطبی را تشویق به مصرف مجدد الکل می کند و به مرور زمان اعتیاد به الکل رخ می دهد. اما مصرف الکل رفتارهای پرخاشگرایانه فرد در دوره شیدایی را تشدید می کند و عصبانیت او را افزایش می دهد. طبق برخی بررسی ها، بیشتر از نیمی از افراد دو قطبی به مصرف الکل اعتیاد دارند.

برای مطالعه: انواع افسردگی؛ علائم و روش های درمان هرکدام

درمان اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد

منابعی گزارش داده اند که حدود ۲۰ درصد از افرادی که به طور هزمان اختلال دو قطبی و اعتیاد دارند، به افکار خودکشی فکر می کنند. براساس بررسی های دیگر، با شدت علائم همزمانی اختلال دو قطبی و سو مصرف مواد، پاسخ به درمان ضعیف تر و احتمال خطر خودکشی بیشتر می شود.

به همین دلیل لازم است تا برای درمان این افراد اقدامات اساسی و جدی پزشکی و روانشناسی انجام شود. این درمان باید شامل مدیریت هر دو اختلال و علام مربوط به آنها باشد که نیازمند اقدامات دقیق و جدی است. اقدامات درمانی برای افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی و اعتیاد عبارتند از:

بستری و مراقبت های پزشکی

در صورت شدید بودن علائم و افزایش ناتوانی فرد، بهتر است به یک مرکز مراقبت پزشکی و روانشناختی منتقل شود. در این مراکز شرایط جسمی و روانی تحت کنترل قرار می گیرند و متخصصان سلامت روان مانند روانپزشک و روانشناس بالینی نظارت های لازم را انجام می دهند. کارهایی مانند تجویز داروی مناسب، رواندرمانی و کمک به سلامت جسمی از جمله این اقدامات است.

مطلب مفید: اختلال اسکیزوافکتیو چیست؟ علائم، علت، تشخیص و درمان

روان‌درمانی

افراد مبتلا به اختلال دو قطبی، نیاز به صحبت با یک روانشناس خوب دارند. روانشناس به آنها کمک می کند تا دلیل رفتارهای ناسالم را بشناسند و متوجه رفتارهای بیمارگونه خود شوند. روان‌درمانی مقاومت این افراد در برابر مصرف دارو را کاهش می دهد. درمان شناختی رفتاری (CBT)، رفتار درمانی دیالکتیک (DBT) و مصاحبه انگیرشی برای ترک اعتیاد، از رایج ترین رویکردهای درمانی در کمک به افراد دو قطبی و اختلال اعتیاد هستند.

رواندرمانگر همچنین در یاری رساندن به افراد در کنارگذاشتن مصرف مواد مخدر نقش پررنگی دارد. یک رواندرمانگر با همدلی و گوش دادن فعال به اتفاقات زندگی اشخاص، سعی می کند تا آنها را بفهمد. همچنین با تکنیک های خاص و رفتار مناسب و حرفه ای، انگیزه افراد برای ترک و بازگشت به زندگی عادی را افزایش می دهد.

دارو درمانی

مصرف دارو با تجویز و نظارت روانپزشک کمک می کند تا طول درمان ترک اعتیاد کوتاه تر، علائم دو قطبی در کنترل بیشتر و عملکرد مغز در سطح بهتری باشد. نوع داروی تجویز شده به حال عمومی و شدت علائم فرد بستگی دارد. این داروها می توانند خلق افراد را مدیریت و افکار ناسالم مانند خودکشی را از او دور کنند. داروهای مورد استفاده برای درمان اختلال دو قطبی ناشی از اعتیاد عبارتند از:

• لیتیوم
• داروهای ضد روانپزیشی مانند الانزاپین، ریسپریدون و کوئتیاپین
• داروهای ضد افسردگی مانند سیتالوپرام، ونلافکسین و ایمی پرامین
• داروهای ضد تشنج مانند دپاکین و لاموتریژین
• داروهای ضد اضطراب مانند بنزودیازپین ها و داروهای Z، مانند زولپیدم و زوپیکلون

نکته قابل توجه این است که مصرف داروهای بنزودیازپینی یا داروهای نسل Z در طولانی مدت، ممکن است باعث وابستگی به دارو شود. بنابراین تجویز و مصرف این داروها برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی باید با احتیاط صورت بگیرد.

چکیده محتوا

هدف از در اختیار گذاشتن این مقاله برای مخاطبان روان‌درمان، آشنایی آنها با انواع مشکلاتی است که در نتیجه مصرف مواد و اعتیاد ممکن است رخ دهد. بسیاری از اختلالات روانی، مانند افسردگی، اسکیزوفرنی، دوقطبی و… در نتیجه اعتیاد ایجاد و تشدید می‌شوند. افزایش آگاهی اعضای جامعه از مشکلات مرتبط با سلامت روان، باعث کمک به افراد درگیر و جلوگیری از بروز مشکلات شدیدتر شخصی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود. نکته مهم این است که برای اطمینان از تشخیص دو قطبی ناشی از اعتیاد، لازم است فرد به متخصص مراجعه کند و در صورت تایید، اقدامات درمانی لازم توسط روانپزشک و روانشناس انجام شود.

منابع: mayoclinic, Americanaddictioncenters ,medicalnewstoday, healthdirect, Addictioncenter