اختلال تبدیلی یا هیستری (conversion disorder) که به آن اختلال کانورژن نیز می گویند، یک اختلال روانی است که باعث به وجود آمدن علائمی مانند فلج عضلانی و اختلال در گفتار یا لرزش می شود که به نظر می رسد عصبی هستند؛ اما این علائم بدون دلایل مشخص یا شناخته شده به وجود می آیند. در گذشته، به اختلال تبدیلی، بیماری هیستریک نیز گفته میشد، اما امروزه از آن بعنوان اختلال تبدیلی در حوزه سلامت روان نام می برند.
اختلال تبدیلی یا هیستری چیست؟
اختلال تبدیلی یک اختلال روانپزشکی و در دسته اختلالات روان تنی است که در آن افراد علائم جسمی یک مشکل سلامتی را دارند اما هیچ آسیب یا بیماری برای توضیح آنها وجود ندارد، این اختلالات در دسته بندی جدید راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی، اختلالات علائم جسمانی نام گرفته اند. استرس های روانی یا ضربه عاطفی منجر به علائم جسمانی میشوند که در گذشته اختلال هیستری نامیده می شد. طبق مطالعات انجام شده در انجمن روانپزشکی آمریکا، اختلال تبدیلی یک بیماری روانی نسبتاً نادر است که از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر ۲ تا ۵ نفر در سال علائم آن را گزارش می کنند.
معنی هیستری در روانشناسی گرچه از نظر فنی منسوخ شده است، اما اغلب به عنوان یک اصطلاح عمومی برای هر اختلال روانی که با علائمی مانند فلج، نابینایی، از دست دادن حس و توهم استفاده میشود. این نام در نهایت از کلمه یونانی husteros، به معنای “رحم” گرفته شده است، بر اساس این باور اولیه و اشتباه است که چنین اختلالاتی منحصر به زنان می باشد و منشأ آن اختلالات رحمی است.
معنی هیستری در روانشناسی اصطلاح “اختلال تبدیلی” برای اولین بار توسط زیگموند فروید استفاده شد. فروید، عصب شناس اتریشی و بنیانگذار روانکاوی معتقد بود که علائم عملکردی که با بیماری های عصبی یا سایر شرایط پزشکی زمینه ای قابل توضیح نیستند، منعکس کننده یک درگیری ناخودآگاه هستند. کلمه (تبدیل) در اصطلاح (اختلال تبدیلی) برای توضیح تبدیل استرس روانی بدن به علائم فیزیکی به منظور مقابله با استرس استفاده میشود.
گاهی اوقات، آسیب های عاطفی یا استرس روانی می تواند علائم فیزیکی را نیز ایجاد کند. علائم فیزیکی در اختلال تبدیلی یا اختلال هیستری اغلب یک پریشانی عاطفی را پنهان می کند. برای افرادی که بیماری تبدیلی را تجربه می کنند، هیچ دلیل طبی و فیزیکی برای به وجود آمدن علائم وجود ندارد. اما عملکردهای عصبی در مغز آن ها به شکلی عمل می کنند که علائم فیزیکی مانند فلج می توانند به طور موقت ظاهر شوند و سپس ناپدید شوند. به طور مثال فردی ممکن است بعد از تحمل یک فشار روحی شدید به شکلی ناگهانی قادر به تکان داد دست راست خود نباشد در حالی که معاینات پزشکی هیچ دلیلی برای آن پیدا نمیکند.
اختلال تبدیلی در DSM-5
اختلال تبدیلی در dsm-5 با عبارت اختلال علائم عصبی عملکردی نیز شناخته می شود. برای تشخیص اختلال تبدیلی در dsm-5، علائم فیزیکی باید باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجه در عملکرد روزانه شوند. راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا DSM-5، چندین معیار خاص را برای تشخیص اختلال تبدیلی در نظر گرفته است، از جمله:
- حداقل یک علامت اختلال حسی یا حرکتی باید وجود داشته باشد
- علائم نباید ناشی از یک بیماری عصبی، بیماری پزشکی یا مصرف مواد باشند
- علائم باید با ناراحتی قابل توجه همراه باشند
- علائم توسط یک بیماری پزشکی یا اختلال روانی دگیر بهتر توضیح داده نمیشوند
اعصاب فرد مبتلا به اختلال تبدیلی سیگنال ها را به درستی ارسال و دریافت نمی کند. انگار که مغز و بدن در حال ارتباط نادرست با یکدیگر هستند. به عنوان مثال، مغز سیگنالی برای حرکت بازو ارسال می کند، اما این پیام هرگز دریافت نمی شود. این ارتباط نادرست علائم عصبی اختلال تبدیلی را توضیح می دهد. اختلال هیستری یا تبدیلی همچنین از نظر مدت زمان حضور علائم به ۲ نوع تقسیم میشوند:
- اختلال تبدیلی حاد، که در آن علائم کمتر از ۶ ماه حضور دارند
- اختلال تبدیلی دائمی، که علائم به مدت ۶ ماه یا بیشتر وجود دارند
علائم اختلال تبدیلی
علائم و نشانه های اختلال تبدیلی بسته به نوع اختلال می تواند متفاوت باشد. به طور معمول، این اختلال بر حرکات و حواس افراد تأثیر می گذارد، علائم می توانند از نظر شدت متفاوت باشند. معمولاً یک شروع ناگهانی برای علائم وجود دارد که بر عملکرد حرکتی یا حسی فرد تأثیر می گذارد و این علائم می توانند به همان صورت ناگهانی و بدون هیچ دلیل فیزیولوژیکی ناپدید شوند. علائم اختلال هیستریک عبارت اند از:
علائم حرکتی اختلال تبدیلی
- حرکت غیر طبیعی، مانند لرزش یا مشکل در راه رفتن
- اختلال در هماهنگی عضلات
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن صدا (آفونیا)
- صرع یا تشنج های روان زاد یا کاذب که علت جسمانی ندارند بلکه حاصل شرایط نامناسب روانی است
- گفتار نامفهوم یا ناتوانی در صحبت کردن
- مشکل در بلع یا احساس “یک توده” در گلو
- ضعف یا فلج
- اشکال در ایستادن
- اشکال در راه رفتن
علائم حسی اختلال هیستری
- از دست دادن حس بویایی (آنوسمی)
- کوری موقت، دید تونلی یا دوبینی
- ناشنوایی یا مشکلات شنوایی
- بی حسی یا از دست دادن حس لامسه در اعضای بدن
- تیک
- سردرد یا میگرن شدید
- لکنت زبان
علائم شناختی
- مشکل در تمرکز
- گیجی
- فراموشی
علت اختلال تبدیلی
علت اختلال تبدیلی به طور دقیق مشخص نشده است، اما دلیل اختلال هیستری می تواند ناشی از فعالیت غیر طبیعی مناطقی از مغز یا عوامل روانشناختی، اجتماعی و بیولوژیکی باشد که همگی می توانند در ایجاد، تشدید و یا تداوم اختلال تبدیلی نقش داشته باشند. همچنین یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ وجود دارد که نشان می دهد التهاب می تواند در ایجاد اختلال تبدیلی نقش داشته باشد. اغلب، یک تروما (حادثه) یا رویداد نامطلوب زندگی، استرس های حاد و مزمن قبل از علائم اختلال تبدیلی وجود دارد. دو مدل یا فرضیه اصلی برای اختلال هیستری وجود دارد:
نظریه روانکاوی، این نظریه نشان می دهد که علائم جسمانی اختلال تبدیلی محصول تعارض عاطفی است. این تعارض عاطفی در ضمیر ناخودآگاه سرکوب می شود و به یک علامت تبدیل می شود. فرض بر این است که این اتفاق نوعی مکانیسم دفاعی در برابر احساسات منفی است که درگیری عاطفی ایجاد می کند. سایر مدل های روان پویشی بر روابط بین فردی منفی که در زندگی فرد ایجاد می شود، تمرکز دارند.
نظریه شناختی رفتاری که مدل خوبی برای توضیح دلایل ایحاد اختلال تبدیلی است، بیان می کند که که قرار گرفتن در معرض اطلاعات مربوط به یک علامت خاص می تواند منجر به ایجاد بازنمایی آن اطلاعات در حافظه شود. مدل های شناختی-رفتاری فرض می کنند که پردازش رفتاری و ادراکی به طور خودکار و خارج از آگاهی فرد اتفاق می افتد. آنها بیان می کنند که علائم اختلال تبدیلی ممکن است ناشی از تأثیرات روانی در سطوح پایین تر پردازش یعنی بخش های ابتدایی تر مغز باشد.
عوامل خطر اختلال تبدیلی
در ابتلای افراد به اختلال تبدیلی یا هیستری یکسری عوامل خطر وجود دارند که می توانند احتمال ابتلای افراد را افزایش دهند، برخی از عوامل خطر اختلال هیستریک عبارت اند از:
- افرادی که تحصیلات کمتری دارند
- افراد دارای وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین تر
- زن بودن، به ویژه آنهایی که سابقه آسیب جنسی دارند
- بسیار وظیفه شناس، سخت کوش، اجباری و کمال گرا بودن
- داشتن سابقه ابتلای یکی از اعضای خانواده به اختلال
- داشتن یک وضعیت سلامت روان آشفته، مثل داشتن اختلالات خلقی یا اضطرابی، اختلال هویت تجزیه ای (که قبلا به عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می شد) یا سایر اختلالات
- داشتن ویژگی های شخصیتی ناسازگار
- داشتن یک بیماری عصبی که علائم مشابهی ایجاد می کند (مانند تشنج های غیر صرعی در افراد مبتلا به صرع)
- سابقه سوء استفاده جنسی و جسمی و بی توجهی در کودکی و بزرگسالی
- کودکان کمتر از ۱۰ سال
- افرادی که نابرابری های آموزشی، اجتماعی-اقتصادی و بهداشتی را تجربه می کنند
- سطح اضطراب و استرس بالا
- شاهد حوادث خشونت آمیز بودن
- روابط شخصی منفی و نامناسب با اطرافیان