اختلال تیک شامل حرکات نامنظم، غیرقابل کنترل و تکراری صوتی یا حرکتی است که می‌توانند در هر قسمتی از بدن رخ دهند. انواع اختلالات تیک شامل تیک حرکتی، صوتی و سندرم تورت یا توره را شامل میشود. تیک نوعی اختلال است که سیستم عصبی فرد مبتلا را درگیر می‌کند. بیماری اختلال تیک باعث میشود که افراد صداها یا حرکات تکراری، ناگهانی و سریع در بیاورند، در حالی که برای کنترل و جلوگیری از تولید صدا یا انجام حرکت تلاش زیادی می‌کنند. نشانه‌های تیک عصبی معمولا بین سنین ۴ تا ۶ سالگی شروع میشود و علائم آن بین ۱۰ تا ۱۲ سالگی بیشتر قابل توجه است. به شما توصیه می‌کنیم برای آشنایی کامل با علائم، علت و انواع روش‌های اختلال تیک، این مطلب را تا انتها بخوانید.
اختلال تیک چیست؟
اختلال تیک (Tic disorder) یا تیک عصبی، به تولید صدا، پرش و حرکات غیر ارادی، سریع، مداوم، تکراری و ناموزون گفته میشود. افراد مبتلا ممکن است بطور ناگهانی و بدون کنترل، انگشت شصت خود را به شیوه خاصی خم کنند یا یک صدا از گلوی خود درآورند. فرد مبتلا به تیک، معمولا متوجه مشکل خود است و سعی می‌کند تا مشکل خود را تا جای ممکن از دیگران پنهان کند. تیک عصبی در نتیجه مشکلات روانی، جسمی‌و ژنتیکی رخ می‌دهد.
اختلال تیک عصبی، ممکن است در برهه ای از زندگی که فشارهای عصبی و ناملایمات زندگی شدید هستند، ممکن است بروز پیدا کرده و بطور خود به خود خاتمه پیدا کنند. تیک عصبی را می‌توان در کودکان، بزرگسالان و حتی سالمندان مشاهده کرد. تیک می‌تواند در یک یا چندین عضو بدن رخ دهد، همچنین ممکن است ترکیبی از حرکت و تولید صدا باشد که به آن اختلال توره می‌گویند.
بیشتر بخوانید: تریکوتیلومانیا یا اختلال موکنی چیست؟ علت، عوارض و درمان
انواع اختلال تیک
سه نوع اختلال تیک در کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا، ویرایش پنجم (DSM-5-TR) آورده شده است که متخصصان سلامت از آن برای کمک به تشخیص و درمان اختلالات تیک استفاده می‌کنند. انواع اختلال تیک در dsm 5 عبارتند از:
- اختلال تیک موقت
- اختلال تیک حرکتی یا صوتی مداوم (مزمن)
- اختلال توره یا سندرم تورت
۱. اختلال تیک موقت
این اختلال بیشتر در دوران جوانی ظاهر میشود. این بیماری تا ۲۰ درصد از کودکان در سن مدرسه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر کودک شما حداقل یک ماه و کمتر از یک سال یک یا چند تیک حرکتی (فیزیکی) یا صوتی داشته باشد، احتمالا متخصص این نوع از اختلال تیک را تشخیص می‌دهد.
۲. اختلال تیک حرکتی یا صوتی مداوم
تیک‌های موقت در عرض یک سال ناپدید می‌شوند، اما تیک‌های مزمن معمولا بیش از یک سال دوام می‌آورند. علائم تیک حرکتی یا صوتی مداوم ممکن است حرکتی یا صوتی باشد، اما نه هر دو. علائم اختلال تیک روانی معمولا قبل از ۱۸ سالگی شروع میشود.
۳. سندرم تورت؛ از انواع اختلال تیک
طبق تحقیقات، آنچه که به نظر می‌رسد یک تیک مزمن است، ممکن است نشانه ای از سندرم تورت، شدیدترین نوع اختلال تیک باشد. مردان به احتمال سه تا چهار برابر بیشتر از زنان درگیر اختلال توره می‌شوند. اگر شما یا فرزندتان این اختلال را داشته باشید، هم تیک حرکتی و هم تیک صوتی را تجربه خواهید کرد. علائم معمولا زمانی شروع میشود که کودکان بین ۵ تا ۱۰ سال سن دارند.
شدت علائم فرد مبتلا به اختلال توره احتمالا در طول زمان تغییر می‌کند. ممکن است دوره‌هایی با تیک‌های کمتر و به دنبال آن دوره‌هایی با تیک بیشتر داشته باشند. بسیاری از افراد مبتلا به سندرم تورت متوجه می‌شوند که با افزایش سن وضعیت آنها بهبود می‌یابد. اما برخی ممکن است حس کنند که وضعیت آنها با افزایش سن بدتر میشود.
برای خواندن: اختلال اضطراب فراگیر(Generalized Anxiety Disorder) چیست و چگونه درمان میشود؟
علائم و نشانه‌های اختلال تیک
علائم اختلال تیک به طور ناگهانی، سریع و مکرر بدون پیروی از یک الگو یا ریتم اتفاق می‌افتد. نشانه‌های تیک عصبی می‌توانند هر بخشی از بدن را درگیر کنند اما اغلب صورت، سر و گردن شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند. علائم اختلال تیک به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- علائم اختلال تیک حرکتی ساده
- نشانه‌های اختلال تیک حرکتی پیچیده
- علائم تیک‌های صوتی ساده
- نشانه‌های تیک‌های صوتی پیچیده
۱. علائم اختلال تیک حرکتی ساده
علائم تیک حرکتی ساده معمولا فقط یک گروه عضله را درگیر می‌کند و به شرح زیر است:
- چشمک زدن
- تکان دادن سر
- شانه بالا انداختن
- پرش بینی
- اخم کردن
۲. نشانه‌های اختلال تیک حرکتی پیچیده
تیک‌های حرکتی پیچیده معمولاً بیش از یک گروه عضلانی را شامل میشود و شامل موارد زیر است:
- لمس یا بوییدن اشیا
- تقلید مکرر حرکات یک نفر
- پریدن
- قدم گذاشتن به شیوه ای خاص
- انجام حرکات غیرقابل قبول اجتماعی
- خم شدن یا پیچش
- انجام چندین تیک ساده به طور همزمان، مانند پلک زدن و تکان دادن سر
۳. علائم تیک‌های صوتی ساده
تیک‌های صوتی هر صدایی است که هنگام تیک زدن ایجاد می‌کنید. علائم اختلال تیک صوتی ساده عبارتند از:
- بو کشیدن با صدا
- غرغر کردن
- زمزمه کردن
- صدای ساکت کردن دیگران (هیس)
- صاف کردن گلو
- پارس کردن
۴. نشانه‌های تیک‌های صوتی پیچیده
نشانه‌های اختلال تیک‌های صوتی پیچیده عبارتند از:
- تکرار کلمات یا صداها
- ایجاد صداهای حیوانات
- فریاد زدن
- گفتن کلمات نامناسب اجتماعی
از دست ندهید: اختلال تبدیلی یا هیستری چیست؟ علائم، دلایل، تشخیص و درمان
همچنین بخوانید: مشکلات رفتاری و روانی شایع در نوجوانان که نیاز به مراجعه به روانشناس دارند
علت اختلال تیک
شاید برای شما نیز سوال باشد که تیک عصبی به چه دلیل ایجاد میشود. متاسفانه علت دقیق اختلال تیک ناشناخته است. برخی افراد بر این باورند که تیک در نتیجه تغییراتی در بخش کنترل کننده رفتار و حرکت ایجاد میشود. همچنین نقص در تجزیه انتقال دهنده عصبی دوپامین، از دیگر دلایل احتمالی بروز این اختلال است. اما محققان فکر می‌کنند که عوامل ایجاد کننده تیک در افراد مختلف، متفاوت هستند. دو علت اصلی تیک‌های عصبی را می‌توان عوامل ژنتیک و محیطی در نظر گرفت. دیگر عوامل خطر و علل اختلال تیک عبارتند از:
- سیگار کشیدن والد در دوران بارداری
- وزن پایین هنگام تولد
- مصرف محرک‌هایی مانند کوکائین و آمفتامین
- ناهنجاری در ساختار مغز
- اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)
- وسواس فکری و عملی (OCD)
- اختلالات اضطرابی
- افسردگی
- اختلال طیف اتیسم
- اختلالات یادگیری
- اختلالات خواب
برای مطالعه و آشنایی با سایر اختلالات روانشناختی کلیک کنید.
چگونه اختلال تیک را درمان کنیم؟
درمان قطعی تیک عصبی در بزرگسالان وجود ندارد و درمان این مشکل با توجه به سن، شدت و فراوانی علائم، متفاوت است. متداول ترین درمان‌های اختلال تیک شامل دارو درمانی، رفتار درمانی، روان درمانی، تحریک مغناطیسی مغز است. همچنین بهترین قرص برای تیک عصبی، انواع داروهای روانپزشکی هستند که بر اساس شرایط هر بیمار به صورت دقیق توسط روانپزشک یا پزشک تجویز می‌شوند.
اگر تیک خفیف باشد و مشکل خاصی در زندگی فرد ایجاد نکند، نیاز به درمان خاصی ندارد. این افراد معمولا با تلاش برای کاهش استرس، افزایش آرامش و تمرین برای کنترل تیک، موفقیت زیادی در جلوگیری از تیک‌های خود دارند. انواع روش‌های درمان اختلال تیک عبارتند از:
- داروی ضد تیک
- داروهای ضد روانپریشی
- داروی ضد تشنج
- رفتار درمانی
- روان درمانی
- تحریک مغناطیسی مغز
- تحریک عمیق مغز
۱. داروی ضد تیک؛ دارو درمانی برای اختلال تیک
داروی ضد تیک می‌توانند به مدیریت علائم تیک جدی و آزاردهنده و علائم سایر بیماری‌های مرتبط مانند ADHD یا OCD کمک کنند. آنها همچنین تجربه روزانه شما را با این وضعیت بهبود می‌بخشند. اما آنها تیک‌ها را به طور کامل از بین نمی‌برند. داروهای ضد تیک عبارتند از:
- کلونیدین
- گوانفاسین
۲. داروهای ضد روان پریشی؛ از انواع داروهای ضد تیک
در مواردی از اختلال تیک، که کنترل آن برای فرد بسیار دشوار است، نیاز به مصرف داروهایی دارد تا بتواند عوارض و علائم شدید را کنترل کند. یکی از این دست داروها، ضد روانپریش‌ها هستند که در ادامه نمونه‌هایی از آنها را می‌خوانید:
- هالوپریدول
- الانزاپین
- پیموزاید
- آریپیپرازول
- ریسپریدون
نکته مهم و قابل توجه این است که مصرف داروهای ضد روان پریشی، به تنهایی ممکن است باعث یک مشکل به نام دیسکینزی دیررس شود که علائمی‌مشابه با تیک دارد. در این حالت، فرد را نباید دارای اختلال تیک تشخیص داد، چرا که این شرایط عارضه ناشی از مصرف دارو است.
۳. داروهای ضد تشنج
اگر علائم تیک باعث لرزش شدید، از حال رفتن، دشواری در کنترل حرکات دست، پا و بطور کلی بدن شود. در این صورت برای مدیریت شرایط فرد مبتلا به اختلال تیک، داروهای ضد تشنج تجویز میشود. این داروها با تاثیر به روی مناطق ارسال کننده پیام‌های حرکتی، شدت پرش، لرزش و از کار افتادگی اندام‌ها را کاهش می‌دهند. برخی از رایج ترین داروهای ضد تشنج عبارتند از:
- والپروات سدیم
- کاربامازپین
- گاباپنتین
- فنوباربیتال
برای مطالعه: اختلال بدریخت انگاری بدن، دلایل راضی نبودن از ظاهر جسمانی
۴. رفتار درمانی برای درمان تیک
یکی از موفق ترین تکینک‌های درمانی برای اختلال تیک، رفتار درمانی است. رفتار درمانی با استفاده از تکینک‌های عملی و کاربردی، به افراد کمک می‌کند تا از انجام تیک اجتناب کنند. این تکینک‌ها به کنترل رفتار، علائم و مدیریت واکنش‌های بدنی و صوتی کمک می‌کند. از بهترین تکینک‌های رفتار درمانی، آموزش معکوس و مداخله رفتاری جامع برای تیک است.
تکنیک آموزش معکوس
تکنیک آموزش معکوس برای درمان تیک عصبی اینگونه است، که فرد باید با انجام کاری غیر از رفتار تیک، در برابر حرکت تکراری مقاومت کند. مثلا اگر تیک چشم دارد، به جای چشمک زدن‌های پی در پی، گوشه چشمانش را ماساژ دهد. یا بجای تکان دادن سرشانه، دستش را مدتی دراز نگه دارد تا میل به انجام رفتار تیک از بین برود.
تکنیک مداخله رفتاری جامع برای تیک
گاهی اوقات لازم است تا درباره اختلال تیک، علاوه بر اقدامات اجتنابی، آموزش هم داده شود. بنابراین یکی از انواع اقدامات رفتار درمانی برای درمان تیک، مداخله رفتاری جامع (CBIT) است که آموزش را به عنوان یک رویکرد درمانی در نظر می‌گیرد. این راهکار از چند مرحله تشکیل میشود که عبارتند از:
- آموزش درباره تیک، مانند دلایل ایجاد و انواع تیک برای آشنایی و افزایش سطح آگاهی فرد مبتلا
- بکارگیری و آموزش تکنیک‌های درمان شناختی رفتاری مانند تغییر عادت، به عنوان رویکردی کارآمد در کنترل تیک
- ارائه شیوه‌های مختلف آرام سازی برای افزایش آرامش و کنترل عوامل تشدید کننده تیک
مطلب مفید: دیسفازی چیست؟ چگونه می‌توان دیسفازی را درمان کرد؟
مواجهه و جلوگیری از پاسخ
تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)، یکی از انواع روش های درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. این تکنیک در درمان اختلالات تیک، فوبیا و وسواس فکری و عملی، کاربرد زیادی دارد. در تکنیک ERP، به افراد آموزش داده میشود تا وقتی می‌خواهند رفتار تیک را انجام دهند، با آگاهی آن را کنترل و در برابر انجام رفتار مقاومت کنند. فرد مبتلا به تیک، با انجام رفتار، حرکت یا تولید صدا، یک احساس فشار یا موقعیت آزار دهنده را کاهش می‌دهد. درست مانند فرد وسواسی که با انجام حرکات اجباری، افکار مزاحم را از بین می‌برد. در این حالت با جلوگیری از رفتار مورد انتظار، توانایی فرد در کنترل فکر و رفتار غلط افزایش پیدا می‌کند.
۵. رواندرمانی
در صورتی کع عامل موثر و تحریک کننده تیک، روانشناختی باشد، رواندرمانی بهترین گزینه برای درمان تیک است. اختلال تیک روانی یا تیک عصبی و رفتارهای ناشی از آن را می‌توان با رواندرمانی کنترل و درمان کرد. تیک‌های عصبی غالبا وقتی به سراغ فرد می‌آیند که فشار روانی و استرس افزایش داشته باشد. در این حالت، معمولا پلک یا یکی از اندام‌های بدن فرد شروع به پریدن می‌کند. روانشناس خوب می‌تواند با شنیدن قصه زندگی فرد مراجعه کننده، میزان فشاری که تحمل می‌کند را شناسایی و به فرد در تخلیه و برون ریزی کمک کند.
شناسایی موقعیت‌های تحریک کننده و کاهش فشار روانی از طریق جلسات رواندرمانی، احساس آرامش و اعتماد به نفس را افزایش و اضطراب شخص را کاهش می‌دهد. انجام ریلکسیشن در جلسات نیز، سهمی‌مهم در افزایش ظرفیت تحمل عوامل استرس آمیز دارد.
۶. تحریک مغناطیسی مغز
در صورتی که سایر روش‌های غیر تهاجمی‌و ساده تر، نتوانند نشانه‌های اختلال تیک را کنترل کنند، نوبت به تحریک مغناطیسی مغز (rTMS) می‌رسد. تحریک مغناطیسی مغز، از طریق فرستادن فرکانش‌هایی مشخص و قابل اندازه گیری به بخش‌های مشخصی از مغز، باعث بهبود عملکرد ساختارهای مغزی دخیل در تیک عصبی میشود.
۷. تحریک عمیق مغز
تحریک عمیق مغز (DBS)، یک گزینه جراحی برای بیمارانی است که تیک عصبی آنها شدید است و به سایر روش‌ها پاسخ نداده است. وقتی علائم تیک زندگی فرد را مختل می‌کند، متخصصان ممکن است دست به اقدامات جدی تری بزنند. در روش تحریک عمیق مغز، یک دستگاه الکترودی با باتری در مغز گذاشته میشود. این دستگاه مناطق خاصی از مغز که حرکت را کنترل می‌کنند با تکانه‌های الکتریکی تحریک می‌کند تا تیک کاهش پیدا کند.
سخن آخر روان‌درمان
اگر خودتان یا فرزندتان درگیر اختلال تیک هستید، نگران نباشید. خوشبختانه راهکارهای متعددی برای کنترل تیک وجود دارد که شما را در کاهش حرکات یا اصوات ناگهانی و غیر قابل کنترل، همراهی می‌کند. یادتان باشد که مهمترین عامل افزایش دهنده تیک، استرس، اضطراب و تنش‌های عصبی است. بنابراین سعی کنید تا از با خواب کافی، ورزش و دوری از شرایط آزار دهنده، فضای آرام تری ایجاد کنید. لطفا به هیچ وجه خودتان را سرزنش و کودک مبتلا به تیک عصبی را تحقیر یا تنبیه نکنید.
منابع: verywellmind, healthline, medicalnewsatoday, webmd, nhs, clevelandclinic
ثبت ديدگاه