اختلالات ارتباطی به مشکلاتی گفته می‌شود که فرد را در بیان، درک و استفاده از زبان و علائم غیرکلامی دچار مشکل می‌کند. این اختلالات ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی، آسیب مغزی، یا رشد ناکافی سیستم‌های عصبی و زبانی ایجاد شوند. افراد مبتلا در برقراری ارتباط موثر، گفتار روان، یا درک زبان دچار دشواری می‌شوند. درمان اختلالات ارتباطی معمولاً شامل گفتاردرمانی، مشاوره روانشناسی و تمرین مهارت‌های ارتباطی است. در این مقاله به بررسی انواع اختلالات ارتباطی در کودکان و بزرگسالان، علائم، دلایل و روش‌های درمانی می‌پردازیم.
اختلالات ارتباطی چیست؟
اختلالات ارتباطی (Communication Disorders) به گروهی از مشکلات زبان، گفتار و تعاملات اجتماعی گفته می‌شود که مانع برقراری ارتباط مؤثر با دیگران می‌شود. این اختلالات می‌توانند گفتاری، زبانی یا غیرکلامی باشند و معمولا از کودکی شروع می‌شوند. تشخیص زودهنگام اختلالات ارتباطی نقش مهمی در درمان موثر و پیشگیری از مشکلات اجتماعی و تحصیلی دارد.
اختلالات ارتباطی CD، در دوران رشدی و کودکی رخ می‌دهند اما ممکن است در بزرگسالان به‌دلیل آسیب به سر نیز رخ دهد. این اختلالات از خفیف تا شدید متغیر است و می‌تواند همزمان با اختلالات دیگر یا به‌طور مستقل وجود داشته باشد. کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (dsm-5) طبقه‌بندی اختلالات ارتباطی را در پنج دسته انجام داده است.
اگر به تماشای فیلم the kings speech بنشینید، می‌توانید مشکلات و چالش‌های ناشی از ناتوانی در بیان و گفتار را مشاهده کنید. این فیلم روایت واقعی از مشکل لکنت جرج ششم پادشاه انگلستان و شیوه غلبه بر آن را به زیبایی به نمایش کشیده است.
مطلب مفید: ارتباط موثر چیست؟ ویژگی ها، مهارت ها و ۹ روش تقویت آن
علائم اختلالات ارتباطی
اختلالات ارتباطی شامل طیفی از مشکلات هستند که بر مهارت‌های ارتباطی فرد تأثیر می‌گذارند. علائم اختلالات ارتباطی بسته به نوع اختلال می‌توانند متفاوت باشند. رایج‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- مشکل در درک صحبت دیگران یا پاسخ دادن مناسب
- نقص در تولید آوای صدا
- مشکل در تلفظ کلمات
- عدم توانایی در درک نشانه‌های اجتماعی
- اختلال در فهم و بیان حالات چهره
- مشکلات در درک و استفاده از اشارات بدنی
- عدم توانایی در درک و ابراز احساسات
انواع اختلالات ارتباطی
آشنایی با انواع اختلالات ارتباطی به افراد کمک می‌کند تا در زمان مناسب وجود نقص‌های ارتباطی در کودکان را تشخیص دهند و به درمان آن اقدام کنند. اختلالات ارتباطی براساس نوع نقص و مشکل ایجاد شده، در پنج دسته تقسیم بندی می‌شوند:
۱. اختلال زبان (Language Disorder)
اختلال زبان (Language Disorder) یک نوع از انواع اختلالات ارتباطی است که با مشکلاتی در درک و استفاده از زبان همراه است. نقص در استفاده از زبان شامل انواع مختلف زبان گفتاری، نوشتاری و اشاره است. افراد مبتلا به اختلالات زبان ممکن است در فهم جملات پیچیده، استفاده از واژگان صحیح، یا ساختار جملات به شیوه‌ای منطقی و صحیح مشکل داشته باشند. دو نوع فرعی اختلالات زبان:
- اختلال بیانی (Expressive Language Disorder): کودک در جمله‌سازی یا استفاده از واژگان دچار مشکل است.
- اختلال درک زبان (Receptive Language Disorder): فرد نمی‌تواند به‌خوبی گفته‌های دیگران را درک کند.
مثال: کودکی که در جمله‌سازی از واژه‌های بی‌ربط استفاده می‌کند یا معنی دستور ساده مثل “کتاب را بده” را متوجه نمی‌شود.
بارزترین علائم اختلال زبان:
- نقص در نحو واژه، کلمه و ترتیب واژگان در جمله‌بندی
- مشکل در ایجاد آواهای کلامی
- ناتوانی در درک محتوای کلام
برای مطالعه: لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان | علت لکنت زبان ناگهانی و درمان آن
۲. اختلال گفتار
اختلال گفتار (Speech Disorder) به مشکلاتی در تولید صحیح صداها، کلمات و بیان کامل قصد و منظور مربوط می‌شود. افراد مبتلا به اختلالات گفتاری ممکن است در سرعت، ریتم، زیر و بم و تلفظ گفتار کلمات مشکل داشته باشند یا صداهای خاصی را به درستی تولید نکنند. اختلالات گفتاری شامل موارد زیر هستند:
- لکنت زبان (Stuttering): این اختلال به صورت تکرار یا کشیدن صداها و هجاها در کلمات ظاهر می‌شود.
- دیس‌آرتری (Dysarthria): در این اختلال، مشکلات در کنترل عضلات گفتاری باعث به وجود آمدن مشکلات در تلفظ و وضوح گفتار می‌شود.
مهمترین علائم اختلال صدای گفتار:
- مکث هنگام بیان کلمات
- تکرار چند آوا و هجا به‌طور مکرر
- تغییر، حذف یا جایگزینی واژگان هنگام حرف زدن
- تغییر ریتم یا صدای کلمات
۳. اختلال ارتباط اجتماعی (SCD)
مشکل در برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی در موقعیت‌ها و تعاملات اجتماعی را اختلال ارتباط اجتماعی (Social Communication Disorders) یا اختلال عملی می‌نامند. افراد مبتلا به SCD در برقراری ارتباط در محیط‌های اجتماعی دچار مشکل می‌شوند. برخی از این مشکلات را در ادامه می‌خوانید:
- مشکلات در فهم علائم غیرکلامی مانند فرم صورت، حالات چشم‌ها، شکل دهان و مدل نشستن
- ضعف در فهم و درک پیام‌‌های غیرمستقیم موجود در کنایه‌ها، ضرب المثل، جملات طنز یا قصار
- عدم فهم و درک زبان بدن دیگران
- ناتوانی در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی موثر
- درک پایین از فضای محیطی و بافت گفتگو (بیان کلمات نامناسب با موقعیت و عدم موقعیت سنجی)
- دخالت در کلام دیگران یا قطع ناگهانی گفتگو
۴. اختلال روانی کلام دوران کودکی (فصاحت کلام)
اختلال روانی کلام (Childhood-Onset Fluency Disorder) در دوران کودکی که به لکنت معروف است، معمولاً در دوران کودکی آغاز می‌شود و شامل اختلال در جریان روان گفتار می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دچار گفتار منقطع یا تکرار صداها و هجاها شوند. ویژگی‌های لکنت زبان چیست؟
- مکث طولانی قبل از بیان کلمات
- فشردن لب‌ها به یکدیگر
- کشیدن یک واژه قبل از بیان آن (مانند کشیدن حرف م قبل از گفتن مریم)
- گفتار تقطیع شده و پیوستگی ضعیف
۵. اختلال ارتباط نامشخص
این اختلال زمانی رخ می‌دهد که کودک هیچ‌کدام از دسته‌های بالا تطابق کامل ندارد و هیچ‌کدام از این علائم به صورت کامل با معیارهای تشخیصی اختلال همخوانی ندارد ولی همچنان مشکلات ارتباطی واضحی وجود دارد.
علل ابتلا به اختلالات ارتباطی
اختلالات ارتباطی می‌توانند علل مختلفی داشته باشند. برخی از علل رایج ابتلای افراد به اختلالات ارتباطی عبارتند از:
ژنتیک و وراثت
برخی اختلالات ارتباطی ممکن است به دلایل ژنتیکی و وراثتی در خانواده‌ها منتقل شوند. این اختلالات می‌توانند در خانواده‌های خاص بیشتر مشاهده شوند. به‌طور مثال وراثت در انتقال لکنت زبان در میان اعضای خانواده تاثیرگذار است.
آسیب‌های مغزی و ضربه به سر
آسیب به مغز یا سر، به ویژه در دوران کودکی، می‌تواند موجب اختلالات گفتاری و زبانی شود. این آسیب‌ها می‌توانند در اثر تصادفات، سکته‌ها، یا عفونت‌های مغزی ایجاد شوند. بیماری‌های ویروسی به‌خصوص در سه ماهه دوم بارداری، نقص پررنگی در بروز اختلالات شنوایی و زبانی دارد.
همچنین آسیب به مناطق ورنیکه و بروکا که با درک و بیان گفتار در ارتباط هستند، با نقص در گفتار و زبان همراه خواهد بود.
از دست ندهید: دیسفازی چیست؟ چگونه می‌توان دیسفازی را درمان کرد؟
اختلالات شنوایی
کاهش شنوایی یا مشکلات شنیداری در دوران کودکی تاثیر زیادی بر توانایی فرد در یادگیری زبان و برقراری ارتباط موثر دارد. چرا که شنیدن یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای درک کلام، پردازش آن و بیان زبانی است. وقتی یک فرد دارای نقص‌های شنیداری باشد، گفتارش هم دچار ضعف می‌شود.
اختلالات شناختی و رشدی
برخی از اختلالات ارتباطی می‌توانند در نتیجه اختلالات رشدی مانند اختلالات طیف اوتیسم (ASD) یا اختلالات توجه و تمرکز (ADHD) ایجاد شوند.
نقص‌های فیزیولوژیک
مشکلات جسمی مانند شکاف کام، فرم دندان یا دیگر ناهنجاری‌های فیزیکی باعث مشکلاتی در گفتار و زبان می‌شود. مشکلات جسمی با ایجاد تغییراتی در تولید آواها، ریتم گفتار یا سرعت کلام، در اختلالات ارتباطی نقش دارد.
برای خواندن: بهترین روش‌های درمان لکنت زبان
محیط اجتماعی و آموزشی
محیط‌های اجتماعی و آموزشی نیز می‌توانند بر توسعه مهارت‌های ارتباطی تاثیر بگذارند. کودکان در محیط‌های فقیر از نظر زبانی یا با تعاملات محدود ممکن است در رشد مهارت‌های ارتباطی خود با مشکل مواجه شوند.
درمان اختلالات ارتباطی
درمان اختلالات ارتباطی بستگی به نوع و شدت اختلال دارد. هرچه شدت اختلال کمتر باشد، بهبود مهارت‌های زبانی-کلامی با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود. برخی از روش‌های درمانی رایج اختلالات ارتباطی عبارتند از:
گفتاردرمانی و توانبخشی زبانی
گفتار درمانگران با تمرین‌های تلفظ، بهبود جمله‌سازی، و تمرینات درک شنیداری به درمان اختلالات گفتاری و زبانی کمک می‌کنند. گفتاردرمانی در کودکان مبتلا به لکنت یا مشکلات تولید صدا بسیار موثر است.
آموزش و مشاوره
برای افرادی که با مشکلات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی روبه‌رو هستند، مشاوره و آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند مفید باشد. این آموزش‌ها به فرد کمک می‌کند تا رفتارهای مناسب اجتماعی را یاد بگیرد و از مهارت‌های ارتباطی بهتری برخوردار شود.
برای خواندن کلیک کنید: حرف زدن کودکان اوتیسم چگونه است؟ تکنیک‌های گفتاردرمانی کودکان اوتیسمی
حمایت‌های خانوادگی
در بسیاری از موارد، درمان و حمایت از افراد مبتلا به اختلالات ارتباطی نیازمند مشارکت خانواده است. خانواده‌ها می‌توانند در فرایند درمان مشارکت کنند و به فرد در تمرین مهارت‌های ارتباطی کمک کنند.
استفاده از تکنولوژی
برخی از تکنولوژی‌ها مانند برنامه‌های نرم‌افزاری و اپلیکیشن‌های موبایل می‌توانند در درمان اختلالات ارتباطی مفید باشند. این ابزارها به کودکان و بزرگسالان کمک می‌کنند تا مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند.
توجه: در صورت مشاهده علائم اختلالات ارتباطی، به‌ویژه در کودکان، مراجعه به مراکز تخصصی مانند کلینیک‌های گفتاردرمانی و روانشناسی می‌تواند برای ارزیابی و تشخیص دقیق‌تر مؤثر باشد.
تشخیص اختلالات ارتباطی
تشخیص اختلالات ارتباطی به‌ویژه در دوران کودکی بسیار مهم است، زیرا در این دوران فرد می‌تواند مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را توسعه دهد و از درمان‌های مناسب بهره‌مند شود. شناسایی اختلالات ارتباطی توسط متخصصان کودک، گفتار درمانگران و پزشکان قابل تشخیص است. اقدامات تشخیصی اختلالات ارتباطی شامل موارد زیر می‌شود:
- ارزیابی گفتار و زبان: توسط گفتار درمانگر برای سنجش درک و بیان کودک.
- تست شنوایی: برای رد احتمال کم‌شنوایی یا ناشنوایی.
- بررسی عصبی: با MRI یا CT برای یافتن آسیب‌های مغزی.
- نازوفارنگوسکوپی: بررسی حفره‌های دهان، بینی و حنجره برای اختلالات فیزیکی.
- ارزیابی روانشناختی: بررسی اختلالات همراه مانند اضطراب یا ترومای روانی.
مشکلات افراد مبتلا به اختلالات ارتباطی
افراد مبتلا به اختلالات ارتباطی ممکن است دچار چالش‌هایی مانند اضطراب اجتماعی، احساس انزوا، افت عزت‌نفس، پرخاشگری ناشی از ناتوانی در انتقال پیام، و حتی مشکلات تحصیلی شوند. این مشکلات در صورت عدم مداخله درمانی می‌توانند به اختلالات روانی مزمن‌تر مانند افسردگی منجر شوند.
چکیده مطلب
اختلالات ارتباطی گروهی از مشکلات گفتاری، زبانی و تعاملی هستند که توانایی برقراری ارتباط مؤثر را مختل می‌کنند. این اختلالات می‌توانند دلایل ژنتیکی، رشدی، شنوایی یا محیطی داشته باشند و در صورت عدم درمان، بر زندگی اجتماعی و تحصیلی فرد تأثیرگذار خواهند بود. خوشبختانه با مداخلات به‌موقع مانند گفتاردرمانی، آموزش مهارت‌های اجتماعی و حمایت خانواده، امکان بهبود قابل توجهی وجود دارد.
منابع: psychologytoday, mayoclinic,
ثبت ديدگاه