آیا برای شما هم پیش آمده که دلیل مشکلات جسمانی خود را حتی بعد از مراجعه به پزشکان مختلف متوجه نشوید؟ آیا پزشکان مختلفی شما را ویزیت کرده اند اما بهبودی حاصل نشده است؟ ممکن است قبول این موضوع برای شما مشکل باشد، اما بسیاری از دردهای مزمن و بیماری های پزشکی، منشأ کاملا روانی دارند.
بسیاری از علائم بدنی مانند ترش کردن معده، کمر دردهای مزمن، مشکلات پوستی و یا سردردهای میگرنی شما ممکن است منشأ روانی داشته باشند.

در این مقاله، روان درمان شما را با اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک) و روش درمان آن آشنا می‌کند. 

‌

اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک) چیست؟

اختلال روان تنی به بیماری ها و دردهای جسمی اشاره دارد که در واقع ریشه و منشا روانی دارند.

«پیر بریکه» پزشک فرانسوی در سال ۱۸۹۵ متوجه شد که عده ­ای از بیمارانی که به او مراجعه می‌کنند فهرست بی پایانی از شکایت­ های جسمانی دارند که علت پزشکی مشخصی ندارند.

با وجود یافته های منفی بریکه از لحاظ  وجود مشکلات فیزیولوژیک، این بیماران کمی بعد با همان شکایت ­ها یا شکایت های کمی متفاوت برمی‌گشتند.

بنابراین وی سندرمی را شناسایی کرد که طی آن بیماران با علائم پزشکی دست و پنجه نرم می‌کردند که علت بدنی نداشتند.

سال­ها به این اختلال “سندرم بریکه” می‌گفتند اما حالا این سندرم با نام اختلال نشانه بدنی (Somatic Symptom Disorder) شناخته می‌شود.

soma به معنای بدن است. منظور از علائم بدنی؛ علائمی هست که در بدن تجربه می‌شود، مثل احساسات جسمی، حرکات یا تجربیات درونی.

برخی از نمونه های نشانه بدنی شامل درد، حالت تهوع، سرگیجه و یا حتی بیهوش شدن می‌باشد.

جسمانی کردن، یک تجربه طبیعی انسان است. اما گاهی اوقات این علائم بدن باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی روزمره می‌شوند.

افراد مبتلا به این اختلال همیشه احساس ضعف و ناخوشی می‌کنند و از ورزش و نرمش پرهیز می‌کنند چون بر این باور هستند که حال آنها بدتر خواهد شد.

آنها افکار، احساسات یا رفتارهای افراطی مرتبط با نشانه­ های بدنی یا نگرانی­ هایی درباره سلامت دارند.

این نگرانی­ ها می‌تواند درباره ظاهر یا کارکرد بدن باشد که به صورت بیمارگونه در فرد دیده می‌شود.

اختلال نشانه جسمانی تقریباً نادر است اما در بیمارانی که برای درمان درد مزمن به مراکز پزشکی مراجعه می‌کنند، شیوع بالایی دارد.

حتی ممکن است که فرد، مشکل فیزیولوژیک قابل شناسایی از منظر پزشکی داشته باشد اما شکایت­ های بیمار بسیار بیشتر از علایمی است که معمولاً با این بیماری مرتبط هستند و پزشکان به واسطه آنها بیماری را تشخیص گذاری می‌کنند.

یعنی در واقع می‌توان اینگونه بیان نمود که ممکن است بیمار واقعاً درد بکشد و به دنبال تسکین درد باشد و بیماری قابل تشخیصی هم وجود داشته باشد اما از نظر متخصص بالینی مقدار و ماهیت درد با این اختلال قابل توجیه نیست.

در بعضی مواقع ممکن است علائم بیماری مدت­ ها بعد از برطرف شدن یک آسیب فیزیکی همچنان توسط بیمار گزارش شوند. در اختلال تبدیلی به طور مثال فرد از عوارض فیزیولوژیک متعدد و گوناگون شکایت دارد و ممکن است به پزشکان مختلفی مراجعه کند و یا حتی داروهای مختلف یا حتی مواد مصرف کند.

انواع اختلال های روان تنی

1.  جسمانی سازی
2. هیپوکندریاسیس (اضطراب بیماری)
3. اختلال تبدیلی
4. اختلال سایبر کندریا

اختلال جسمانی سازی

در اغلب بیمارانی که پزشک معالج شان منشأ و دلیل فیزیولوژیکی برای بیماری آنها نیافته و علی رغم نرمال بودن نتایج آزمایشات و معاینات پزشکی، فرد خود را بیمار اعلام می کند و از علائم بیماری در خود آزار می بیند؛ در اینجاست که گفته می شود، مشکلات روانشناختی با شکل جسمانی خود را نشان داده اند.

اختلال تبدیلی

در اغلب مورد ها اختلال های سایکوسوماتیک خود را به شکل درد های مزمنی نشان داده اند؛ به طوریکه با بدتر شدن حالت روحی فرد تشدید می شوند و بالعکس با بهبود حال روحی فرد کاهش پیدا می کنند.

اختلال سایبرکندریا

بصورت خلاصه می توان گفت نوعی تلقین است. اطلاعات داشتن در باره ی بیماری های متفاوت امری مفید و ضروری است؛ اما گاها برخی افراد با آشنا به بیماری های مختلف آنرا به خود نسبت داده و خود را دچار آن بیماری تصور میکنند و با تلقین آن بیماری اضطراب و استرس به آنها وارد می گردد.

اختلال هیپوکندریا یا خود بیمار انگاری

برای درک بهتر اختلال خود بیمار انگاری لغات اغراق یا مبالغه می تواند مناسب باشد. در واقع در این نوع فرد با داشتن علائم هرچند کوچک و خفیف، بیماری سخت و اوضاع وخیمی را به خود نسبت می دهد.

مشخصه اختلال روان تنی، تمرکز بر یک یا چند نشانه بدنی است همراه با اضطراب و ناراحتی بارز در مورد نشانه ها که تناسبی با ماهیت یاشدت نشانه بدنی ندارد.

نمونه بسیار رایج اختلال روان تنی، درد شدید است که عوامل روانی در تداوم و یا تشدید آنها نقش دارد بدون اینکه دلیل بدنی و فیزیکی مشخصی داشته باشد.

این اختلال می‌­تواند بر زندگی و روابط بین فردی فرد مبتلا سایه اندازد.

در اختلال اضطراب بیماری (هیپوکندریاسیس) که نوعی از اختلال نشانه های بدنی است، فرد معتقد است دچار یک بیماری جدی است و در مورد آن مضطرب می‌­شود حتی اگر در آن زمان، نشانه بدنی قابل توجهی نداشته باشد.

در نوع دیگر اختلال، به نام اختلال تبدیلی، یک نوع ناکارامدی بدنی، مثل فلج شدن دیده می‌شود که علت مشخصی هم ندارد.

علت اختلالات نشانه بدنی نامعلوم است اما ظاهراً با اختلالات اضطرابی رابطه نزدیکی دارند.

افسردگی اغلب همراه علائم جسمی متعدد است كه نزديكترین تشخيص افتراقی دراين بیماران اختلال جسمانی سازی و اختلال درد می‌باشد.

‌

مطالعه بیشتر: علائم جسمی افسردگی | ۷ علامت که ثابت می‌کنند افسردگی فقط بیماری روانی نیست!

پژوهش ها نشان می‌دهد که شیوع این اختلال با افسردگی و اضطراب رابطه مستقیم دارد.

بیماران مبتلا به افسردگی اساسی حتی زمانی که تحت درمان برای بیماری طبی هستند شکایت­ های زیادی درباره علائم بدنی دارند.

نشانه جسمانی و اختلالات مرتبط، ریشه های تاریخی دارند و به زمان فروید و روانکاوی قدیم باز می‌گردد.

در آن زمان سعی می­‌شده موارد غیر عادی به این فرض حل شوند که نشانه ­ها انعکاس دهنده تعارض ­های درونی افراد است.

البته آنها نتوانستند مبنای فیزیولوژیک برای نشانه ها پیدا کنند اما متوجه شده بودند که نشانه ­ها بعد از اینکه فرد هیپنوتیزم می‌­شود و یا تحت درمان روان­کاوی قرار می­گیرد ناپدید می‌­شوند و خب همین تقویت کننده این نظریه بود که مبنای علائم جسمانی روان­شناختی است.

علائم اختلال روان تنی

اختلال روان‌ تنی یا سایکوسوماتیک با نشانه هایی خود را بروز می دهند:

• افزایش ضربان قلب هنگام یا نفس نفس زدن هنگام ترس از جمله رایج‌ترین علائم است.
• اختلال در عملکرد حافظه که باعث می شود فرد دچار فراموشی شود، حتی در موضوعات پیش پا افتاد
• پدید آمدن مشکلات خواب 
• ایجاد احساس نگرانی و دلشوره در کل طول روز
• کاهش توانایی در انجام کار های روزمره زندگی و زود خسته شدن در هنگام فعالیت

 این علائم باتوجه به تعریف بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک، خود را با مشکلات و درد های جسمی نشان می دهند؛ در نتیجه موجب بروز علائم جسمی هم می شود؛ از جمله:

• مشکلات گوارشی ناشی از روان تنی ،مثل: ترش کردن، احساس نفخ و… 
• وجود سردرد
• فشار خون روان تنی
• درد سینه سایکسوماتیک
• تنگی نفس روان تنی
• دچار سرگیجه شدن (این مورد جز شایع ترین مشکل روان تنی در ایران است.)

• سندروم روده تحریک پذیر و یا آی بی اس، دچار بیماری های جسمی می‌شوند. درصورتیکه پزشکان توانایی یافتن ریشه و علت بیماری را در جسم آن ها نخواهند داشت چراکه ریشه ی بیماری در روح روان این افراد است.

دلایل ابتلا به اختلال های روان تنی

متاسفانه هنوز دلیل قطعی و دقیقی برای اختلالات سایکوسوماتیک شناخته نشده، ولی بنابر یک سری پژوهش ها و مطالعات انجام شده؛ اختلال های جسمی نشأت گرفته از استرس ذهنی به خاطر تحریک زیاد اعصاب مغزی که به سایر اندام ها میرود ممکن است باعث ترشح هورمون آدرنالین یا اپی نفرون در خون شده و اضطراب ایجاد کند. عوامل مختلفی در زندگی می توانند موجب این مشکلات باشند:

• شرایط بیولوژیکی نامنظم
• استرس
• شرایط خانوادگی
• سابقه خانوادگی و ژنتیک، جز اصلی‌ترین دلایل که ازدواج فامیلی هم در آن موثر است البته در ازدواج غیر فامیلی که هردوی والد ها سابقه این اختلال را دارند هم پیش می آید
• اختلالات مربوط به تغذیه که از انواع شایع آن،  بی اشتهایی عصبی و پراشتهایی عصبی می باشد.
• مشکلات تنفسی، مانند: آسم که بجز ریشه موروثی در افراد برونگرا، مهاجم و فکور هم پیش می آید.
• دردهای استخوانی و مفصلی
• دردهای ستون فقرات و کمردردهای از نوع روان تنی در اینجا درد هایی که منشا فیزیکی دارند مد نظر نیست؛ بلکه دردهای ایجاد شده در یک سوم  بالای مهره ها مانند: مهره های اول پشتی و گردن 

درمان اختلال روان تنی

مهم ترین نکته قابل توجه در درمان این بیماری پرهیز از خود درمانی و…است و مراجعه حتمی به پزشک.

یکی از بهترین راه درمانی مراجعه به متخصص روان شناس می باشد. ریشه اصلی درد های این بیماری روانی است. درمان بر مبنای نشانه های اضطراب و تحریف­ های شناختی در افکار درمانجویان که دلیل ایجاد این اختلال است صورت میگیرد.

درمان متناسب با رویکرد درمانگر، در طیف وسیعی از فنون اطمینان بخشی، حمایت اجتماعی تا مداخلاتی با هدف کاهش استرس و حذف نفع ثانویه رفتار گسترده است.

• انواع مشاوره درمانی و انواع مختلفی از روان درمانی برای رفع بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک
• شرکت در کلاس های با عنوان آموزش تکنیک مدیریت استرس، تکنیک کنترل اضطراب، تن آرامی و یا ریلکسیشن، تکنیک‌های کنترل تنفس 
• درافرادی که در کنار بیماری روان تنی دچار بیماری های روحی روانی دیگر هستند؛ درمان بیماری اصلی شان در درمان بیماری روان تنی هم موثر است.
• رفتاردرمانی برای رفع اختلال
• گروه درمانی جهت تسکین درد
• ورزش و فعالیت های بدنی جهت رفع بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک.

دارو درمانی برای رفع اختلال روان تنی

• مسکن ها (البته از نوع غیر مخدر). جهت مدیریت درد های روان تنی، توجه داشته باشید تجویز و مصرف بی رویه مسکن ها می تواند موجب تشدید علائم هم باش. بنابراین توجه داشته باشید بدون تجویز پزشک برای رفع درد های روان تنی استفاده نکنید.
• تجویز داروهای ضد افسردگی توسط پزشک معالج جهت تسکین درد های ایجاد شده از اختلال سایکوسوماتیک در بیمار.

متناسب با رویکرد درمانگر روش­ های متنوعی برای درمان اتخاذ می‌شود:

انواع مختلفی از رواندرمانی برای اختلال روان تنی

• یک درمانگر روانپویشی با تبعیت از توصیف کلی هیستری توسط فروید سعی خواهد کرد تعارض ­های زیربنایی که با نشانه ­های فرد مرتبط هستند را پیدا کند و آنها را به سطح هوشیاری فرد بیاورد.

درمانجو با واسطه این فرآیند بینش و خودآگاهی کسب کند و این توانایی را پیدا کند که هیجان های خود را مستقیماً بیان کنند به جای اینکه با جلوه ­های جسمانی آنها را ابراز دارند.

‌

• درمانگری که رویکرد شناختی-رفتاری دارد سعی می‌کند به درمانجو کمک کند افکاری را که با نشانه ­های جسمانی ارتباط دارد تشخیص بدهد و آنها را تغییر دهد. زیرا در این رویکرد باور بر این است که افراد احساسات معمولی خود را فاجعه آمیز می‌پندارند.

بنابراین به نشانه های جسمانی بیش از حد حساس می­شوند و همین باعث می‌­شود که خیال کنند واقعا بیمار هستند؛ پس درمانگر در این رویکرد کمک می‌کند که درمانجو واکنش ­های بدنی خود را به صورت واقع بینانه تری ارزیابی کند.

• هیپنوتراپی و مراقبه دو رویکرد دیگر هستند که در درمان اختلال تبدیلی به کار می‌­برند.

درمانگران هیپنوتراپیست از درمانجو می‌خواهند مثلا پای خود را که اظهار می‌­دارند دچار فلج شده حرکت دهند و بعدها با تلقین پس هیپنوتیزمی کمک می‌کند درمانجو این توانایی را به درست آورد که این حرکت را بعد از خروج از وضعیت هیپنوتیزم، حفظ کند.

‌

از آنجایی که علائم این اختلال شباهت های زیادی با سایر مشکلات و بیماری های پزشکی دارد، مراجعه به متخصص مربوطه و پیگیری مراحل تشخیص صحیح و درمان مناسب از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

زیرا در غیر این صورت ممکن است درمان های اشتباه و بی فایده انتخاب و صورت گیرند که کمک کننده نخواهند بود.

---

 سوالات متداول 

بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک چیست؟

ایجاد درد و علائم جسمی بیماری که ریشه آنها جسمی نبوده و به روان باز می گردد.

آیا بیماری های روان تنی موروثی هستند؟

بله، یکی از دلایل بروز بیماری عوامل ژنتیکی است.

اختلالات سایکوسوماتیک یا روان تنی چقدر مشکل ساز هستند؟

بنابر تحقیقات ریشه ۶۰ درصد از بیماری ها اختلالات روان تنی می باشد.

آیا اختلالات روان تنی یا سایکوسوماتیک درمان دارویی هم دارند؟

بله؛ از برخی گروه مسکن ها و داروهای ضد افسردگی جهت تسکین دردهای ناشی از این اختلال استفاده می شود.

مطالعه بیشتر: اثرات استرس و اضطراب بر روی بدن