فکر کردن بیش از حد به بیماری و بیمار شدن، علامت اصلی اختلال خود بیمار انگاری یا هیپوکندریا است. فرد مبتلا به اضطراب بیماری، حتی وقتی پزشکان هیچ بیماری را در او تشخیص نمی دهند، بازهم احساس می کند که بیمار است. بیشترین مشکل ین افراد، اضطراب، استرس و وسواس شدیدی است که در نتیجه تلاش برای جلوگیری از مریضی یا در نتیجه ترس شدید از مرگ ایجاد می شود.
افزایش سن یا استرس می‌تواند زمینه تشدید علائم را فراهم سازد. درحالیکه مشاوره‌ روانشناختی (روان‌درمانی) و گاهی مصرف دارو می‌تواند به کاهش نگرانی‌های فرد مبتلا کمک کند. برای بررسی کامل اختلال خود بیمار انگاری با ما همراه باشید.

اختلال خود بیمارانگاری چیست؟

اعتقاد به داشتن یک بیماری و در خطر بودن سلامت جسمی، اصلی ترین نشانه اختلال خود بیمار انگاری (illness anxiety disorder) یا هیپوکندریا است. در این اختلال، شاید فرد مبتلا هیچ نشانه‌ای از بیماری نداشته باشد. حتی با وجود “عدم‌ تشخیص” مشکل خطرناک در معاینات پزشکی، حالات عادی یا مشکلات جزیی مانند وزوز کردن گوش یا خواب رفتن دست و پا را به‌عنوان علائم یک بیماری شدید تصور کند. 

افراد مبتلا به ترس از بیماری، نه تنها خود تحت فشار اضطراب و استرس شدید از ابتلا به بیماری های کشنده قرار دارند، بلکه دیگران را نیز تحت فشار قرار می‌دهند. فرد دارای اختلال هیپوکندریا، با شکایت های افراطی و نگرانی بیمارگونه خود، موجب برهم زدن آرامش روانی سایر افراد می شود. نمونه مکالمات افراد دارای اختلال خود بیمار انگاری با خود و دیگران اینگونه است:

وای من مریضم! حتما بیماری من جدی است! نکند به سرطان مبتلا شده‌ام؟ اگر سکته کنم چه؟ آیا این بیماری مسری است؟ باید به یک  دکتر دیگر هم مراجعه کنم.

درمان اختلال خود بیمار انگاری

علائم اختلال خود بیمار انگاری

علامت اصلی اختلال خود بیمار انگاری شامل دل‌مشغولی و نگرانی بابت ابتلا به یک بیماری خطرناک بر مبنای حالات طبیعی بدن (مانند قاروقور شکم) یا مسائل جزیی (مانند یک برآمدگی یا جوش پوستی بی‌اهمیت) است. فکر کردن به این نشانه ها اضطراب افراد مبتلا را شدیدا افزایش می دهد. سایر علایم اختلال خود بیمار انگاری عبارتند از:

علائم رفتاری خود بیمار انگاری

  • مراجعه مکرر به پزشکان مختلف برای اطمینان از بیماری یا پیشگیری از مریضی 
  • جستجوی مکرر علائم بیماری یا ناخوشی در خود
  • دوری از دیگران، اماکن یا فعالیت به خاطر ترس از ابتلا به بیماری
  • حرف زدن مداوم راجع به وضعیت سلامتی و بیماری احتمالی
  • جستجوی مستمر در اینترنت درباره عوامل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری
  • نقص در عملکرد روزانه به دلیل مشغله فکری درباره مبتلا شدن به یک بیماری

علائم روانی خود بیمار انگاری

  • نگرانی راجع به مبتلا بودن یا مبتلا شدن به یک بیماری خطرناک
  • نگرانی بابت علائم یا حالات جسمی ‌جزیی حاکی از ابتلا به یک بیماری 
  • تصور از دست رفتن سلامت عمومی و بیمار شدن
  • حمله پانیک یا وحشت زندگی
  • احساس آسودگی خاطر بسیار اندک یا از بین نرفتن اضطراب سلامتی، پس از معاینات پزشکی کامل
  • اضطراب بیش‌ از‌حد بابت یک بیماری خاص یا ریسک ابتلا به یک بیماری به علت داشتن سابقه خانوادگی 

نکته قابل توجه این است که علائم فیزیکی و جسمی باعث بدحالی فرد نمی شوند بلکه اضطراب بیش‌ازحد ناشی از فکر کردن به بیماری باعث بدحالی شدید فرد می‌شود به نحوی که می‌تواند زندگی او را مختل کند.

برای بهبود مشکلات فردی،خانوادگی و افزایش کیفیت زندگی، بهترین درمانگران را در روان‌درمان جستجو کنید: برای مشاهده لیست بهترین روانشناس در شهر خود، کلیک کنید.

تشخیص اختلال خود بیمار انگاری

تشخیص به موقع خود بیمارانگاری کمک می کند تا در کمترین زمان ممکن بتوان بهترین اقدامات درمانی برای رفع این اختلال روانی را انجام داد. هر چه بیماری طول مدت بیشتری فرد را درگیر کرده باشد، شدیدتر شده و درمان آن دشوار تر است. برای تشخیص اختلال خود بیمار انگاری، پزشک یا روانشناس از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

معاینات پزشکی معاینه جسمی و انجام آزمایش برای یافتن بیماری و مشکل پزشکی خاص
بررسی روانشناختی سنجش میزان نگرانی، ترس، تاریخچه خانوادگی و تعیین میزان سلامت روان
تشخیص روانپزشکی بررسی ملاک های روانپزشکی با هدف تشخیص اختلال خود بیمار انگاری

ملاک‌های تشخیص اختلال خود بیمار انگاری در dsm 5

طبق کتاب راهنمای تشخیصی و آماری روانی اختلالات روانی (dsm-5)، اختلال خود بیمار انگاری جایگزین طبقه تشخیصی هیپوکندریا (hypochondriasis) یا هیپوکندریازیس شد. دلیل این تغییر مشخص کردن اضطراب و نگرانی به عنوان اصلی‌ترین علامت این اختلال است. ملاک های تشخیصی اختلال خود بیمار انگاری شامل موارد زیر است:

الف: اضطراب و نگرانی شدید درباره داشتن یک بیماری خطرناک یا از دست دادن سلامت جسمی به طوری که حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشد. (ممکن است بیماری نگران کننده در این مدت از طرف فرد تغییر کند.)

ب: نبود هیچ نشانه جسمی یا نشانه های بسیار اندک و معمولا بی ربط به بیماری. 

چنانچه سابقه بیماری خانوادگی وجود داشته باشد، فرد هر علامتی را به طور افراطی به احتمال بروز آن بیماری در خود نسبت می دهد.

ج: سطح اضطراب سلامتی و ترس از بیماری در فرد به شدت بالا و آستانه تحمل نگرانی درباره بیماری پایین 

د: رفتارهای افراطی و غیر معمول مانند چک کردن دائمی نشانه های بدنی یا اجتناب از مراجعه به دکتر از ترس

برای تشخیص دقیق  ترس از بیماری یا خود بیمار انگاری، متخصص سلامت روان باید سایر اختلالات مانند سوماتیک سمپتوم، اختلال هذیانی، اختلال وسواس فکری و عملی به خصوص وسواس شستشو، اختلال بدشکلی بدن (بادی دیسفورمیک) و سایر اختلالات اضطرابی را بررسی کرده و کنار بگذارد.

مطلب مفید برای مطالعه:  اختلال تبدیلی یا هیستری چیست؟ علائم، دلایل، تشخیص و درمان

اختلال خود بیمار انگاری

انواع اختلال خود بیمار انگاری

دو نوع اختلال خود بیمار انگاری وجود دارد که شکل متفاوتی از این بیماری را نشان می دهند. این دو نوع عبارتند از:

  • مراقبت جویانه (تیمار جو)
  • اجتناب از دریافت مراقبت (تیمار گریز)

اضطراب بیماری مراقبت جویانه

در این حالت فرد مبتلا تمام تلاش خود را می کند تا از مراقبت های پزشکی یا اطرافیان بهره مند شود. ممکن است به طور ممتد به پزشک مراجعه کند، داروهای زیادی مصرف کند و به دنبال دریافت مراقبت از دیگران باشد.

اجتناب از دریافت مراقبت

در نوع اجتناب از دریافت مراقبت، با وجود ترس از بیماری و نگرانی از آن، فرد تمایلی به استفاده از مراقبت های درمانی ندارد. در این حالت از مراجعه به متخصص و انجام آزمایش اجتناب می کند. دلیل این اتفاق افزایش شدید اضطراب آن ها در جریان انجام مراحل درمانی برای پیدا کردن بیمای احتمالی است.

بیشتر بخوانید: ترس از مرگ یا تاناتوفوبیا؛ علل، درمان و تفاوت آن با اضطراب مرگ

علت اختلال خود بیمار انگاری

هنوز علت دقیق اختلال خود بیمار انگاری مشخص نشده است. اما دلایل زیادی می توانند باعث ایجاد این  نقص در سلامت روان افراد و بروز نگرانی شدید درباره سلامتی و بیماری باشد. شناسایی علت های خودبیمار انگاری باعث می شود تا روانشناس یا روانپزشک با تشخیص مناسب، بدانند که دقیقا باید روی چه مسئله ای برای درمان فرد کار کنند.

برخی پژوهش ها نشان داده اند که گذراندن وقت زیاد در اینترنت برای جستجوی علائم بیماری، احتمال بروز اختلال خود بیمار انگاری در افراد را افزایش می دهد. برخی از علل اضطراب بیماری شامل موارد زیر است:

  • بیماری سخت دوران کودکی یا وجود بیماری جدی در خانواده 
  • آسیب های دوران کودکی، مانند کودک آزاری یا بی توجهی
  • استرس شدید و غیر قابل تحمل
  • شیوع اضطراب سلامتی یا سایر اختلالات اضطرابی در خانواده 
  • مسائل مربوط به سلامت روان مانند اضطراب یا افسردگی
  • تروما، مانند تجاوز جنسی یا آزار جسمی یا عاطی
  • باورهای اشتباه و دلهره آور درباره یک مشکل جسمی یا حالتی ناخوشایند 
  • رشد و زندگی در خانواده ای با والدین به شدت محافظه کار، مضطرب و نگران درباره سلامتی

عوارض اختلال خود بیمار انگاری

اختلال خود بیمار انگاری ممکن است باعث به وجود آمدن مشکلات زیر شود:

  • مشکلات ارتباطی یا خانوادگی، به دلیل نگرانی بیش‌از‌حد درباره وضعیت سلامت و بهداشت 
  • مشکلات مربوط به عملکرد شغلی یا غیبت‌های بیش‌از‌حد از محل کار
  • تداخل در انجام کارهای روزمره ناشی از وسواس فکری ترس از بیماری
  • مشکلات مالی به‌دلیل مراجعه بیش‌ازحد به مراکز درمانی و صورتحساب‌های پزشکی
  • ابتلا به سایر اختلالات روانی از جمله فوبیا، وسواس فکری و عملی، اختلال روان‌تنی، اختلالات اضطرابی، افسردگی یا اختلالات شخصیت

از دست ندهید:  هجوم افکار یا وسواس فکری چیست و برای رهایی از آن چه باید کرد؟

درمان خود بیمار انگاری 

درمان اختلال خود بیمار انگاری ار طریق روان درمانی و دارو درمانی امکان پذیر است. تمرکز تمام راهکارهای درمانی به دنبال کاهش علایم بیماری و مدیریت نشانه های اضطراب شدید و ترس از بیماری است. البته مهمترین مرحله درمان این اشخاص را می توان، تشخیص صحیح و به موقع دانست. چرا که با تشخیص اشتباه، مراحل درمانی برای مشکل دیگری تدارک دیده می شوند که اثر گذاری مناسبی ندارند. روش های درمان اختلال خود بیمار انگاری عبارتند از:

  • روان درمانی
  • دارو درمانی
  • درمان های حمایتی

روان درمانی

بخش مهمی از روند درمانی هیپوکندریا، روان‌درمانی است. در روان درمانی تلاش می‌شود تا بررسی ساختار روانی و تلاش برای درمان باورها و حالات اضطرابی انجام شود. یک روانشناس خوب به بیماران کمک می‌کند تا کمتر به علائم خود توجه کنند و به جای آن راجع به چگونگی افزایش ناراحتی فیزیولوژیکی آنها در اثر استرس، اضطراب و افسردگی حرف می‌زند. همچنین کمک می کند تا تلاش برای پیدا کردن یک نشانه به عنوان بیماری را کنار بگذارند.

همچنین یک روان درمانگر تحلیلی به صورت ریشه‌ای به دنبال عامل ناخودآگاه و عمیق شکل دهنده اضطراب درباره بیماری است. در این حالت با تکنیک هایی مانند تداعی آزاد، بررسی مقاومت و دفاع ها، تعبیر رویا، ذهنی سازی، بررسی انتقال می توان به مفاهیم پیچیده و ریشه ای دست یافت.

 به دلیل اینکه افراد مبتلا به خود بیمارانگاری ممکن است همزمان به افسردگی، اضطراب یا روان‌پریشی نیز مبتلا شوند، بسیار مهم است که علائم این بیماری ها نیز بدقت بررسی، ارزیابی و درمان شوند. رویکرد های درمانی مناسب برای درمان خود بیمارانگاری عبارتند از:

اختلال خود بیمار انگاری چیست؟

دارو درمانی

مصرف داروهای ضد اضطراب و برخی ضد افسردگی ها، کمک می کند تا افکار نگران کننده و استرس زای اضطراب بیماری کاهش یاید. در مواردی که شدت اختلال باعث نقص شدید در زندگی، دلمشغولی همیشگی به سلامتی و چک کردن مداوم بدن از طریق مراجعه به مراکز درمانی شود، مصرف دارو لازم است. روانپزشک با بررسی شرایط خاص هر فرد مانند جنسیت، سن، مدت زمان ابتلا به اختلال، وزن و سایر شرایط جسمی و روانی، اقدام به تجویز داروی مناسب می کند.

متخصصانی که به شباهت این اختلال با اختلال وسواسی اجباری (OCD) پی بردند، متوجه شدند که تجویز داروهای موثر بر اختلال وسواس فکری عملی، از قبیل مهار‌کننده‌‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین و یا مهار‌کننده‌‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) مانند ونلافاکسین می‌تواند به درمان اضطراب سلامتی کمک کند. برخی داروهای موثر در درمان اضطراب بیماری شامل موارد زیر می شوند:

مطلب خواندنی: درمان ترس شدید و ناگهانی؛ علت ترس های بی مورد یا فوبیا چیست؟

درمان های حمایتی

هدف درمان های حمایتی افزایش اثربخشی درمان های اصلی است. مشاوره خانوادگی و آماده کردن اعضای خانواده برای رفتار مناسب با نگرانی های ناشی از بیماری، آموزش مزایای پیگیری درمان برای فرد بیمار و جلوگیری از بروز تنش های بیشتر از جمله اقدامات درمان های حمایتی است. از دیگر اقدامات درمان های حمایتی، مدیتیشن، آموزش ریلکسیشن و آرمیدگی است که اضطراب را کاهش می دهد.

چه عواملی ریسک ابتلا به  اختلال خود بیمار انگاری را افزایش می‌دهند؟

اختلال خود بیمار انگاری معمولا در اوایل یا اواسط دوران بزرگسالی آغاز می‌شود و روند بیماری ممکن است با افزایش سن رو به وخامت بگذارد. غالبا اضطراب مربوط به سلامتی در مورد افراد مسن به شکل ترس از دست دادن حافظه می‌باشد. می‌توان عوامل ریسک زیر را برای اختلال خود بیمار انگاری برشمرد:

  • تجربه استرس های شدید
  • تجربه تهدید یک بیماری خطرناک که بعدا معلوم شود چندان هم جدی نبوده 
  • سابقه سوء رفتار در دوران کودکی
  • سابقه ابتلا به یک بیماری سخت در دوران کودکی یا ابتلای والدین و نزدیکان به یک بیماری خطرناک
  • برخی صفات شخصیتی مثل تمایل به غم و غصه خوردن
  • جستجوی بیش‌ازحد در اینترنت درباره مطالب مربوط به سلامت

برای مطالعه:  اختلال ساختگی چیست؟ بررسی کامل سندرم مونشهاوزن

پیشگیری از اختلال خود بیمار انگاری

از آنجا که علت دقیق هیپوکندریا مشخص نیست، اطلاعات کمی‌ راجع به چگونگی پیشگیری از اختلال خود بیمار انگاری در دست است. اما توصیه‌های زیر می‌تواند مفید باشد:

  • اگر مشکل اضطراب دارید، هر چه سریع‌تر به متخصص مراجعه کنید تا در جلوگیری از وخیم‌تر شدن علائم و آسیب رسیدن به کیفیت زندگی به شما کمک شود.
  • تلاش کنید بفهمید چه مواقعی بیشتر دچار استرس می‌شوید و نحوه‌ی تأثیر آن بر جسم شما چگونه است؟ روش‌های مدیریت استرس و آرمیدگی (ریلکس کردن) را به‌طور منظم تمرین کنید.
  • به درمان خود پایبند باشید و مراحل درمانی را مرتب پیگیری کنید تا در جلوگیری از عود بیماری یا بدتر شدن علائم آن به شما کمک کند.

چطور با اضطراب بیماری مقابله کنیم؟

علاوه بر درمان حرفه ای برای این بیماری، تعدادی از راهکارهای خانگی وجود دارد که ممکن است برای کاهش احساسات اختلال خود بیمار انگاری افراد مفید باشند:

  • کنترل استرس: از آنجایی که استرس می تواند به اضطراب بیماری کمک کند، یافتن راه هایی برای کاهش استرس ممکن است مفید باشد. تنفس عمیق، تجسم و آرام سازی پیشرونده عضلانی چند تکنیک هستند که برای کاهش استرس مفید هستند.
  • تمرین ذهن آگاهی: ذهن آگاهی تکنیکی است که شامل تمرکز بر بدن در لحظه حال است. ممکن است به شما کمک کند تا احساسات عادی را که هر روز احساس می‌کنید بهتر درک کنید تا احساس طبیعی‌تر و کمتر مرتبط با اضطراب سلامتی داشته باشید.
  • خودداری از اطلاعات غیر مفید: خواندن مداوم مقالات علمی یا حتی غیر علمی و اشتباه در مورد مسایل  سلامتی می تواند اضطراب فرد را افزایش دهد. بهتر است به اندازه کافی تحت اخبار علمی و یافته های حوزه پزشکی باشید.
  • سبک زندگی سالم:‌ ورزش منظم و روزانه، تغذیه سالم و خواب کافی، تاثیر بسزایی در بهبود عملکرد مغز و بدن دارد. عملکرد سالم بخش های مختلف مغز، باعث کاهش علائم اضطرابی می شود.

چکیده مطلب

تیم روان درمان در این مطلب سعی کرده است تصویری واضح از آنچه که به عنوان اختلال خود بیمار انگاری شناخته می‌شود، ارائه دهد. هیپوکندریا یا ترس از بیماری یا آنچه به عنوان اختلال اضطراب بیماری  شناخته می شود، در ویراست جدید dsm 5، تحت عنوان اختلال خود بیمار انگاری شناخته طبقه بندی شده است. خوانندگان با مطالعه این مطلب می توانند با دقیق ترین اطلاعات درباره اضطراب سلامتی آشنا شوند. 

سوالات متداول

در این بخش سعی کرده ایم تا به سوالات پرتکرار شما درباره اختلال خود بیمار انگاری پاسخ داده ایم.

آیا اختلال خود بیمار انگاری همان اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک ) است؟

خیر، فرد مبتلا به اختلال خود بیمار انگاری بدون وجود هیچ نشانه جسمی یا علامی  ناچیز، ترس از مبتلا شدن به یک بیماری جدی دارد. اما در اختلال روان تنی، واقعا یک درد یا ضایعه جسمانی بدون وجود علت پزشکی وجود دارد. اختلال سایکوسوماتیک (Psychosomatic)  زمینه روانشناختی دارد و فشار روانی باعث بروز مشکلات جسمی می شود.

در طی جلسات درمانی با متخصص چه می گذرد؟

متخصص سلامت روان به بیماران مبتلا به اضطراب بیماری کمک می کند تا بتوانند با صحبت از اضطراب خود دلیل این حساسیت را شناسایی کند. همچنین داروی مناسب برای آن ها تجویز می شود. با پایین آمدن شدت بیماری، علایم ترس از بیماری شدت کمتری می گیرد و احتمال بهبودی افزایش می یاید.

چه زمانی برای درمان به متخصص رجوع کنم؟

به دلیل احتمال ارتباط علائم با سایر اختلالات روانی مثل افسردگی، بهتر است افراد در اسرع وقت جهت پیگیری و درمان به متخصص سلامت روان مراجعه کنند.

منابع: clevelandclinic, healthdirect, mayoclinic, medicalnewstoday, healthline, verywellmind