مجموعه ای از ناتوانی های شدید شناختی مانند ادراک، تصمیم گیری، قضاوت، تمرکز و حافظه را اختلال عصبی شناختی عمده می‌نامند. افراد مبتلا به زوال عقل یا اختلال عصبی شناختی در انجام کارهای روزمره مشکل دارند و معمولا نیازمند مراقبت هستند. این اختلال به طور کامل درمان نمی شود و داروهای تجویزی تنها می توان از پیشرفت بیماری و شدید شدن علائم جلوگیری کنند.
اختلال عصبی شناختی عمده چیست؟
اختلال عصبی شناختی عمده یا زوال عقل، یک بیماری پزشکی جدی است که با کاهش قابل‌توجه توانایی‌های شناختی همراه است. اختلال عصبی شناختی عمده، یکی از انواع اختلالات عصبی شناختی طبقه‌بندی شده روانپزشکی است. اختلال زوال عقل عملکردهای شناختی پیچیده مانند یادگیری، حافظه، توجه، استفاده از زبان، قضاوت، درک و فهم و توانایی‌های اجتماعی را مختل می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال در انجام وظایف روزانه خود دچار مشکل هستند. این بیماری به طور معمول در افراد سالمند مشاهده می‌شود، اما ممکن است بنا بر شرایط خاصی در جوانان نیز رخ دهد.
مغز بیماران مبتلا به اختلال عصبی شناختی به مرور زمان دچار فرسودگی و از دست دادن بافت های نورونی خود می شود. در نتیجه توانایی های این افراد در زندگی مستقل در طول زمان از دست می رود. علت اختلال عصبی شناختی عمده می‌تواند بسیار متنوع باشد و انواع بیماری‌های تخریب‌کننده سیستم عصبی مانند آلزایمر، آسیب‌های مغزی یا حتی بیماری‌های عفونی را شامل می شود. این اختلال تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی بیمار و اطرافیان او می گذارد و نیازمند مدیریت دقیق و حمایت‌های پزشکی و اجتماعی است.
تفاوت اختلال عصبی شناختی عمده و خفیف چیست؟
تفاوت اصلی در شدت علائم و میزان تأثیر بر توانایی‌ها و عملکرد فرد است. اختلال عصبی شناختی خفیف معمولاً شامل کاهش جزئی در عملکردهای شناختی است که تاثیر کمی بر فعالیت‌های روزمره دارد. اما در اختلال عصبی شناختی عمده، مغز دچار فرسایش می شود و با کاهش شدید توانایی ها و انجام فعالیت‌های اساسی زندگی را همراه است.
مطلب مرتبط: دلیریوم یا روان آشفتگی چیست؟ علائم، علت و درمان دلیریوم در سالمندان
علائم اختلال عصبی شناختی عمده
مهمترین علائم اختلال عصبی شناختی عمده مربوط به فعالیت های سطح بالای شناختی، هوش و یادگیری است. مهمترین این علایم عبارتند از:
علائم رفتاری اختلال عصبی شناختی
- از دست دادن توانایی‌های زبانی
- ناتوانی در انجام کارهای ساده روزمره
- نقص شدید در جهت یابی
- کاهش شدید فرایند های کلامی
- رفتارهای نادرست اجتماعی
- تغییرات در شخصیت و عادات رفتاری
- سردرگمی و ناتوانی در تشخیص زمان و مکان
- از دست دادن توانایی انجام فعالیت‌های روزمره
علائم شناختی اختلال عصبی شناختی
- از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت
- دشواری در تمرکز و توجه
- کاهش توانایی در حل مسائل و تصمیم‌گیری
- اختلال شدید در درک مفاهیم
- توهم و هذیان
دلایل اختلال عصبی شناختی عمده
دلایل مختلفی می توانند باعث زوال عقل یا اختلال عصبی شناختی عمده شوند. عمده ترین علل این اختلال، بیماری های مربوط به مغز و سیستم عصبی است که باعث کاهش شدید توانایی های مغزی می شوند. این دلایل شامل موارد زیر می شوند:
- بیماری‌های تخریب‌کننده سیستم عصبی: مانند آلزایمر، پارکینسون و هانتینگتون
- آسیب‌های مغزی: ضربه‌های شدید به سر یا سکته مغزی
- عفونت‌ها: عفونت‌هایی مانند HIV یا انسفالیت با افزایش خطر آسیب به مغز
- اختلالات متابولیکی: مانند کمبود ویتامین B12 یا اختلالات تیروئید
اختلال عصبی شناختی و آلزایمر
شایع‌ترین علت اختلال عصبی شناختی عمده، بیماری آلزایمر است که با تجمع پلاک‌های آمیلوئید در مغز و از بین رفتن سلول‌های عصبی همراه است. آلزایمر معمولا بعد از ۶۵ سالگی رخ می دهد اما ممکن است برخی افراد در سنین پایین تر به آلزایمر با شروع زودرس مبتلا شوند. بیماری آلزایمر باعث از دست رفتن پیوندهای نورونی و ناتوانی در یادآوری خاطرات، ادراک، یادگیری و اجرای فعالیت های که قبلا فرا گرفته شده باشند می شود.
برای مطالعه: علائم آلزایمر و راه‌های پیشگیری و درمان آن
سکته مغزی؛ علت زوال عقل
آسیب به مغز به دلیل انسداد یا پارگی رگ‌های خونی می‌تواند منجر به اختلال عصبی شناختی عمده شود. زمان بازیابی کارکردهای شناختی بعد از سکته مغزی به عوامل مختلفی از جمله سن فرد، بیماری های زمینه ای و شدت آسیب به بافت مغز دارد. سکته مغزی در ابتدا تاثیر بسیار زیادی به روی مهارت کلامی افراد دارد.
زوال عقل و آسیب‌های مغزی
ضربه یا آسیب شدید به سر می‌تواند باعث کاهش توانایی‌های شناختی و بروز اختلال زوال عقل شود. یکی از شایع ترین موارد آسیب به سر به دلیل تصادفات رانندگی است.
بیماری‌های عفونی
ابتلای افراد به بیماری های عفونی را می توان یکی دیگر از علت های اختلال عصبی شناختی عمده دانست. عفونت‌هایی مانند HIV، سفلیس و انسفالیت می‌توانند به مغز آسیب برسانند و افراد را در معرض زوال عقل قرار دهند.
سایر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث اختلال عصبی شناختی عمده یا زوال عقل شوند:
- آلزایمر
- پارکینسون
- هانتینگتون
- HIV/AIDS
- سفلیس
- انسفالیت
- MS (مولتیپل اسکلروزیس)
- سکته مغزی
- آسیب‌های تروماتیک مغزی
برای خواندن: مه مغزی چیست؟ ۱۷ علت اصلی، علائم و درمان آن
روش‌های تشخیص اختلال عصبی شناختی عمده
تشخیص دقیق اختلال عصبی شناختی عمده با درمان به موقع و کاهش عوارض ناشی از زوال عقل همراه است. برای تشخیص این بیماری لازم است فرد بیمار به مراکز درمانی و بیمارستانی ارجاع داده شود. متخصصان با تجربه و دانش خود می توانند علایم این اختلال را شناسایی کنند و توصیه های درمانی را انجام دهند. روش های تشخیص اختلال عصبی شناختی را در ادامه می خوانید:
مصاحبه بالینی
ارزیابی کامل تاریخچه پزشکی و علائم بیمار توسط پزشک اولین گام تشخیص است. در مصاحبه بالینی، تغییرات شناختی و رفتاری بیمار بررسی می‌شود و اطلاعاتی درباره عوامل خطر مانند سابقه بیماری‌های عصبی یا مصرف مواد مخدر و غیر قانونی جمع‌آوری می‌شود.
بیشتر بخوانید: علت فراموشی لحظه ای چیست؟ درمان فراموشی ناگهانی
ارزیابی شناختی
تست‌هایی مانند MMSE (آزمون وضعیت ذهنی کوچک) و MoCA (ارزیابی شناختی مونترال) برای ارزیابی توانایی‌های شناختی بیمار از جمله حافظه، تمرکز، زبان و تفکر منطقی استفاده می‌شوند. نمره بدست آمده از این تست ها می تواند معیاری برای تشخیص اختلال عصبی شناختی عمده باشد.
تصویربرداری مغزی
یک راه تشخیصی بسیار دقیق تصویربرداری با روش‌هایی مانند MRI و CT اسکن برای شناسایی آسیب‌ها یا تغییرات در ساختار مغز بسیار مفید است.اسکن PET نیز ممکن است برای بررسی تغییرات متابولیکی مغز به کار گرفته شود.
تست‌های آزمایشگاهی
متخصص ممکن است برای تشخیص دقیق تر برخی تست های آزمایشگاهی را تجویز کند. آزمایش خون و مایع نخاعی می‌تواند به تشخیص بیماری‌های عفونی، اختلالات متابولیکی یا التهاب که در زوال عقل موثر هستند، کمک کند.
تشخیص اختلال عصبی شناختی عمده بر اساس ملاک‌های DSM-5
اختلال عصبی شناختی عمده در dsm 5، با کاهش قابل‌توجه در یک یا چند حوزه شناختی (مانند حافظه، زبان یا توجه) که به طور واضح بر زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد، تشخیص داده می‌شود. همچنین باید شواهدی از علت زیربنایی بیماری مثل ضعف در انجام کارای شخصی و شناختی وجود داشته باشد.
برای مطالعه کلیک کنید: حافظه کاری یا حافظه فعال چیست و چه انواعی دارد؟ تقویت آن
درمان اختلال عصبی شناختی عمده
اصلی ترین روش درمان اختلال عصبی شناختی عمده ترکیبی از دارو درمانی و مراقبت خانگی است. روش های درمان زوال عقل به بیماران کمک می کند تا بتوانند برخی فرآیندهای شناختی را حفظ کرده یا تقویت کنند. همچنین به آنها کمک می کند تا علاپم را مدیریت کنند و تا جای ممکن خودشان از پس کارهای روزمره بر بیایند. روش های درمان اختلال عصبی شناختی عمده یا زوال عقل:
درمان زوال عقل با دارو درمانی
دارودرمانی یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان و مدیریت اختلال عصبی شناختی عمده است که بر کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار تمرکز دارد. رایج ترین داروها برای درمان اختلال عصبی شناختی عمده:
- مهارکننده‌های کولین‌استراز: داروهایی مانند دونپزیل، ریواستیگمین و گالانتامین که برای کاهش علائم بیماری زوال عقل و آلزایمر تجویز می‌شوند.
- ممانتین: برای کاهش اثرات مخرب گلوتامات اضافی در مغز و بهبود علائم شناختی مصرف می شوند.
- داروهای ضد افسردگی: برای مدیریت علائم روانشناختی مانند افسردگی و اضطراب و کمک به حفظ پایداری علائم خلقی و عاطفی روانپزشک می‌تواند اقدام به تجویز داروهای ضد افسردگی کند.
- داروهای ضد روانپریشی: در مواردی که بیمار مبتلا به اختلال عصبی شناختی عمده دچار توهم، هذیان یا رفتارهای پرخاشگرانه باشد، داروهای ضد روانپریشی تجویز می‌شوند.
روان‌درمانی برای زوال عقل
کاربرد روان‌درمانی و تلاش یک دکتر متخصص روانشناس در درمان بیماران مبتلا به زوال عقل، تلاش برای پذیرش بیماری، آشنایی نسبی با علائم و همکاری آنها با توصیه‌های بهداشتی و درمانی است. از رویکرد های روان درمانی موثر برای بیماران درمان شناختی رفتاری (CBT) و گروه درمانی است. گروه درمانی به کاهش احساس انزوا، افزایش تعاملات اجتماعی و احساس داشتن حمایت عاطفی کمک می کند.
توانبخشی شناختی
برنامه‌های توانبخشی شناختی شامل استفاده از یافته‌های روانشناسی سالمندی و تمریناتی برای تقویت حافظه، حل مسئله و مهارت‌های زبانی است. این برنامه‌ها معمولاً با استفاده از ابزارهای دیجیتال و بازی‌های آموزشی انجام می‌شوند. بیماران به طور برنامه ریزی شده در طی هفته به مراکز توانبخشی شناختی می روند تا عملکردهای ذهنی آنها مورد سنجش قرار بگیرد. براساس میزان آسیب مغزی و شدت مشکلات شناختی، درمان های توانبخشی به طور گسترده تری بکار گرفته می شوند.
درمان های حمایتی
تمرکز درمان های حمایتی بر حفظ روحیه، سلامت روان و حال عمومی افراد مبتلا به اختلال عصبی شناختی و اطرافیان آنها وابسته است:
- موسیقی درمانی برای کمک به بهبود خلق و خو و کاهش اضطراب بیماران
- هنر‌درمانی به جهت تقویت توانایی شناختی، عاطفه و کاهش استرس
- استفاده از دستگاه‌های کمکی مانند تقویم‌ها و یادآورهای دیجیتال برای بهبود عملکرد روزانه
- گفتار درمانی و کار درمانی برای بهبود مهارت‌های کلامی و حرکتی
- رژیم غذایی سالم و مفید برای حفظ سلامت جسمی
- ورزش و فعالیت بدنی منظم
- کاهش عوامل استرس‌زا و حفظ محیطی آرام برای بیمار
از دست ندهید: علت فراموشی در جوانی چیست؟ ۱۶ علت مهم و درمان آن
عوارض اختلال عصبی شناختی عمده
ابتلا به اختلال عصبی شناختی عمده مشکلات مهم و جدی در زندگی ایجاد می کند. از جمله عوارض اختلال عصبی شناختی شامل:
- کاهش کیفیت زندگی
- افزایش اضطراب و افسردگی در سالمندان
- وابستگی کامل به دیگران برای انجام کارهای روزمره
- افزایش خطر آسیب‌های جسمی و سقوط
- مشکلات در روابط خانوادگی و اجتماعی
سخن آخر
اختلالات عصبی شناختی به چند گروه تقسیم می شوند که اختلال عصبی شناختی عمده که به عنوان زوال عقل هم شناخته می شود یکی از آنها است. این اختلال توان زندگی مستقل و روزمره را تحت تاثیر شدید قرار می دهد. برای جلوگیری از این بیماری نمی توان اقدام خاصی انجام داد، اما بهتر است سعی کنید تا سبک زندگی سالمی داشته باشید. چنانچه یکی از اعضای خانواده شما به این اختلال مبتلا شده است، برای حفظ سلامت روان و روحیه خود از یک روانشناس کمک بگیرید تا اضطراب و نگرانی هایتان مدیریت شود.
منابع: psychcentral, psychDB, PSYCHOLOGYTODAY
ثبت ديدگاه