حافظه کاری یا حافظه فعال (Working memory)، یعنی توانایی فعال نگه داشتن اطلاعات در ذهن شما برای مدت زمانی کوتاه (۲ تا ۳ ثانیه) تا بتوانید از آن اطلاعات برای پردازش بیشتر استفاده کنید. حافظه کاری که یک سیستم ذخیره سازی موقت است که به کمک آن، بسیاری از کارهای روزمرi مانند پاسخ به مکالمات، گوش دادن و درک مطلب و سازماندهی فعالیت ها، انجام می شود.
حافظه کاری چیست؟
حافظه فعال یا حافظه کاری به نوعی از حافظه می گویند که اطلاعات را در آن موقتا ذخیره می کنیم تا یک فعالیت را کامل کنیم. هنگامی که نیاز دارید شماره تلفن، لیست خرید یا مجموعه ای از دستورالعمل ها را به خاطر بسپارید، در واقع از حافظه کاری استفاده می کنید. حافظه فعال توانایی نگهداری و دستکاری اطلاعات در ذهن، در فواصل زمانی کوتاه را دارد. حافظه کاری برای چیزهایی است که در لحظه حال برای شما اهمیت دارند، یعنی تصمیم ندارید آن را در حافظه بلندمدت خود ذخیره کنید.
نواحی مغزی فعال در حافظه کاری
محققان معتقدند حافظه فعال در عملکرد ذهن نقش اساسی دارد و با بسیاری از تواناییهای ما مانند هوش، پیشرفت تحصیلی، حل مسئله و … در ارتباط است. حافظه کاری نقش مهمی در یادگیری و آموزش دارد، زیرا برنامه ریزی، درک و استدلال را تسهیل می کند. مثال هایی از حافظه کاری عبارتند از:
- به خاطر سپردن نام شخصی که به تازگی او را ملاقات کرده اید
- تصویر سازی در ذهن (کشیدن یک تصویر در ذهن)
- تمرکز بر روی نام کوچه یا خیابان برای پیدا کردن یک آدرس
- حفظ کردن شماره کارت یک فرد برای انتقال وجه
- به خاطر سپردن یک شماره تلفن برای شماره گیری
- فکر کردن به حرکات بعدی و استراتژی در بازی های فکری
- تکرار کردن کلمات جدید به زبان های دیگر
مطالعه بیشتر: دمانس یا زوال عقل چیست؟ علائم، انواع، پیشگیری و درمان
تفاوت حافظه کاری و کوتاه مدت چیست؟
مهم ترین تفاوت حافظه کاری و کوتاه مدت در این است که اطلاعات حافظه کوتاه مدت را نمی توان تغییر داد، اما با کمک حافظه کاری می توان اطلاعات را تغییر داد و روی آن ها محاسبات مختلف انجام داد. به عبارت دیگر، حافظه کاری شما نه تنها به شما کمک می کند تا اطلاعات را برای حدود ۳۰ ثانیه به خاطر بسپارید، بلکه می تواند به شما کمک کند تا با آن اطلاعات در آن بازه زمانی کار کنید. به عنوان مثال این حافظه کوتاه مدت شما است که به شما امکان می دهد مجموعه ای از اعداد را به خاطر بیاورید، اما این حافظه کاری شما است که به شما این امکان را می دهد تا آن اعداد را جمع، تفریق یا مرتب کنید.
از دست ندهید: آلزایمر چیست؟ علائم، تشخیص و درمان بیماری فراموشی
انواع حافظه فعال
مدل حافظه کاری بدلی (Baddeley)، حافظه فعال را به عنوان سیستمی معرفی می کند که از مولفه های کوچک تر و جزئی تر ساخته شده است. ۴ مولفه اصلی یا انواع حافظه فعال عبارتند از:
- مجری مرکزی
- حلقه آوایی
- طرح بصری فضایی
- بافر اپیزودیک
۱. مجری مرکزی
مولفه مجری مرکزی (The Central Executive) مانند رییس و مدیر حافظه کاری عمل کرده و کل سیستم را هدایت می کند. مجری مرکزی وظایفی مانند محاسبات ذهنی و حل مسئله را انجام می دهد. مجری مرکزی تصمیم می گیرد که به کدام اطلاعات توجه شود و چه بخش هایی از حافظه کاری فعال شوند تا به آن اطلاعات رسیدگی شود. به عنوان مثال، گاهی اوقات دو فعالیت در تضاد با یکدیگرند، مانند رانندگی با ماشین و صحبت کردن با موبایل. مجری مرکزی توجه را تقسیم می کند و در صورت لزوم توجه را بیشتر به رانندگی می دهد.
۲. حلقه آوایی
مولفه حلقه آوایی (Phonological Loop) به اطلاعات گفتاری و نوشتاری مربوط می شود. حلقه آوایی در حافظه کاری اطلاعات گفتاری را ذخیره می کند و به ما کمک می کند تا بتوانیم سخن بگوییم یا مطلبی را بنویسیم. حلقه آوایی اطلاعات گفتاری را مانند یک صدای درونی تا ۱ یا ۲ ثانیه پس از تکرار در خود ذخیره می کند. مثلا یک شماره تلفن را تا زمانی که در ذهن خود تکرار کنید به خاطر می آورید تا آن را شماره گیری کنید. اما پس از شماره گیری از حافظه شما پاک می شود.
۳. طرح بصری فضایی
در طرح بصری فضایی (Visuospatial Sketchpad) یا چشم درونی، اطلاعات به صورت تصویری ذخیره و پردازش می شوند. ما به کمک این نوع از حافظه فعال ظاهر و تصویر اشیا را ذخیره می کنیم. همچنین به کمک این مولفه حافظه کاری، ما به صورت مداوم نقشه و تصویر فضای بیرون را با خودمان تطبیق می دهیم. مثلا هنگام راه رفتن در اتاق موقعیت میز و صندلی را در ذهن خود داریم تا به آن ها برخورد نکنیم.
۴. بافر اپیزودیک
مولفه بافر اپیزودیک (The Episodic Buffer) به عنوان یک پشتیبان عمل می کند و بین حافظه بلندمدت و حافظه کاری ارتباط برقرار می کند. مثلا هنگام حل کردن یک مسئله ریاضی، اطلاعات آن مسئله در حافظه کاری و موقت ذخیره شده است، اما راه حل آن و نحوه حل کردن مسئله در حافظه بلندمدت ذخیره شده است. بافر اپیزودیک با ترکیب این دو کمک می کند تا مسئله را حل کنیم.
مطالعه بیشتر: علت فراموشی در جوانی چیست؟ ۱۶ علت مهم و درمان آن
تقویت حافظه کاری
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد می توان حافظه کاری را با استفاده از برخی کارها، مانند تصویرسازی ذهنی و بازی های فکری، تقویت کرد. برخی از روش های تقویت حافظه کاری عبارتند از:
- استفاده از تصویر سازی ذهنی
- تغییر قالب گفتاری و تکرار مطلب
- استفاده از فلش کارت های آموزشی
- به خاطر سپردن اطلاعات با چند روش مختلف
- انجام بازی های فکری
- بازی های ویدیویی
- تقسیم اطلاعات به اجزای کوچک تر
- انجام ندادن چند کار به صورت همزمان
- تمرین های مایندفولنس
- تغذیه
- ورزش و فعالیت فیزیکی منظم
- موسیقی
بیشتر بخوانید: نوروتراپی چیست؟ آشنایی با روش های نوروتراپی و نوروفیدبک
۱. استفاده از تصویرسازی ذهنی برای تقویت حافظه کاری
تصویرسازی ذهنی به عنوان یک روش تقویت حافظه کاری محسوب می شود. تصویر سازی ذهنی یعنی اطلاعاتی را که می خواهیم در ذهن خود ذخیره کنیم، به صورت تصویر در ذهنمان ترسیم کنیم. با استفاده از تصویرسازی ذهنی، میتوانید اطلاعات را به طور مؤثرتری به خاطر بسپارید و به یاد بیاورید، زیرا به ایجاد خاطرات قویتر و واضحتر کمک میکند.
۲. تغییر قالب گفتاری و تکرار مطلب
مطلبی که می خواهید به ذهن خود بسپارید در قالب های گفتاری مختلف تمرین کنید. یکبار در قالب دانش آموز مطالب را تمرین کنید و دفعه بعد به عنوان معلم سعی کنید اطلاعات را به فرد دیگری آموزش دهید. علاوه بر این، می توانید سعی کنید خلاصه مطالبی که مطالعه کرده اید را بنویسید تا در قالب نوشتاری نیز در ذهن شما ذخیره شود. تمرین کردن اطلاعات در چند قالب مختلف، احتمال فراموشی آن ها را کاهش می دهد.