حافظه کاری یا حافظه فعال (Working memory)، یعنی توانایی فعال نگه داشتن اطلاعات در ذهن شما برای مدت زمانی کوتاه (۲ تا ۳ ثانیه) تا بتوانید از آن اطلاعات برای پردازش بیشتر استفاده کنید. حافظه کاری که یک سیستم ذخیره سازی موقت است که به کمک آن، بسیاری از کارهای روزمرi مانند پاسخ به مکالمات، گوش دادن و درک مطلب و سازماندهی فعالیت ها، انجام می شود.
حافظه کاری چیست؟
حافظه فعال یا حافظه کاری به نوعی از حافظه می گویند که اطلاعات را در آن موقتا ذخیره می کنیم تا یک فعالیت را کامل کنیم. هنگامی که نیاز دارید شماره تلفن، لیست خرید یا مجموعه ای از دستورالعمل ها را به خاطر بسپارید، در واقع از حافظه کاری استفاده می کنید. حافظه فعال توانایی نگهداری و دستکاری اطلاعات در ذهن، در فواصل زمانی کوتاه را دارد. حافظه کاری برای چیزهایی است که در لحظه حال برای شما اهمیت دارند، یعنی تصمیم ندارید آن را در حافظه بلندمدت خود ذخیره کنید.
نواحی مغزی فعال در حافظه کاری
محققان معتقدند حافظه فعال در عملکرد ذهن نقش اساسی دارد و با بسیاری از توانایی‌های ما مانند هوش، پیشرفت تحصیلی، حل مسئله و … در ارتباط است. حافظه کاری نقش مهمی در یادگیری و آموزش دارد، زیرا برنامه ریزی، درک و استدلال را تسهیل می کند. مثال هایی از حافظه کاری عبارتند از:
- به خاطر سپردن نام شخصی که به تازگی او را ملاقات کرده اید
- تصویر سازی در ذهن (کشیدن یک تصویر در ذهن)
- تمرکز بر روی نام کوچه یا خیابان برای پیدا کردن یک آدرس
- حفظ کردن شماره کارت یک فرد برای انتقال وجه
- به خاطر سپردن یک شماره تلفن برای شماره گیری
- فکر کردن به حرکات بعدی و استراتژی در بازی های فکری
- تکرار کردن کلمات جدید به زبان های دیگر
مطالعه بیشتر: دمانس یا زوال عقل چیست؟ علائم، انواع، پیشگیری و درمان
تفاوت حافظه کاری و کوتاه مدت چیست؟
مهم ترین تفاوت حافظه کاری و کوتاه مدت در این است که اطلاعات حافظه کوتاه مدت را نمی توان تغییر داد، اما با کمک حافظه کاری می توان اطلاعات را تغییر داد و روی آن ها محاسبات مختلف انجام داد. به عبارت دیگر، حافظه کاری شما نه تنها به شما کمک می کند تا اطلاعات را برای حدود ۳۰ ثانیه به خاطر بسپارید، بلکه می تواند به شما کمک کند تا با آن اطلاعات در آن بازه زمانی کار کنید. به عنوان مثال این حافظه کوتاه مدت شما است که به شما امکان می دهد مجموعه ای از اعداد را به خاطر بیاورید، اما این حافظه کاری شما است که به شما این امکان را می دهد تا آن اعداد را جمع، تفریق یا مرتب کنید.
از دست ندهید: آلزایمر چیست؟ علائم، تشخیص و درمان بیماری فراموشی
انواع حافظه فعال
مدل حافظه کاری بدلی (Baddeley)، حافظه فعال را به عنوان سیستمی معرفی می کند که از مولفه های کوچک تر و جزئی تر ساخته شده است. ۴ مولفه اصلی یا انواع حافظه فعال عبارتند از:
- مجری مرکزی
- حلقه آوایی
- طرح بصری فضایی
- بافر اپیزودیک
۱. مجری مرکزی
مولفه مجری مرکزی (The Central Executive) مانند رییس و مدیر حافظه کاری عمل کرده و کل سیستم را هدایت می کند. مجری مرکزی وظایفی مانند محاسبات ذهنی و حل مسئله را انجام می دهد. مجری مرکزی تصمیم می گیرد که به کدام اطلاعات توجه شود و چه بخش هایی از حافظه کاری فعال شوند تا به آن اطلاعات رسیدگی شود. به عنوان مثال، گاهی اوقات دو فعالیت در تضاد با یکدیگرند، مانند رانندگی با ماشین و صحبت کردن با موبایل. مجری مرکزی توجه را تقسیم می کند و در صورت لزوم توجه را بیشتر به رانندگی می دهد.
۲. حلقه آوایی
مولفه حلقه آوایی (Phonological Loop) به اطلاعات گفتاری و نوشتاری مربوط می شود. حلقه آوایی در حافظه کاری اطلاعات گفتاری را ذخیره می کند و به ما کمک می کند تا بتوانیم سخن بگوییم یا مطلبی را بنویسیم. حلقه آوایی اطلاعات گفتاری را مانند یک صدای درونی تا ۱ یا ۲ ثانیه پس از تکرار در خود ذخیره می کند. مثلا یک شماره تلفن را تا زمانی که در ذهن خود تکرار کنید به خاطر می آورید تا آن را شماره گیری کنید. اما پس از شماره گیری از حافظه شما پاک می شود.
۳. طرح بصری فضایی
در طرح بصری فضایی (Visuospatial Sketchpad) یا چشم درونی، اطلاعات به صورت تصویری ذخیره و پردازش می شوند. ما به کمک این نوع از حافظه فعال ظاهر و تصویر اشیا را ذخیره می کنیم. همچنین به کمک این مولفه حافظه کاری، ما به صورت مداوم نقشه و تصویر فضای بیرون را با خودمان تطبیق می دهیم. مثلا هنگام راه رفتن در اتاق موقعیت میز و صندلی را در ذهن خود داریم تا به آن ها برخورد نکنیم.
۴. بافر اپیزودیک
مولفه بافر اپیزودیک (The Episodic Buffer) به عنوان یک پشتیبان عمل می کند و بین حافظه بلندمدت و حافظه کاری ارتباط برقرار می کند. مثلا هنگام حل کردن یک مسئله ریاضی، اطلاعات آن مسئله در حافظه کاری و موقت ذخیره شده است، اما راه حل آن و نحوه حل کردن مسئله در حافظه بلندمدت ذخیره شده است. بافر اپیزودیک با ترکیب این دو کمک می کند تا مسئله را حل کنیم.
مطالعه بیشتر: علت فراموشی در جوانی چیست؟ ۱۶ علت مهم و درمان آن
تقویت حافظه کاری
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد می توان حافظه کاری را با استفاده از برخی کارها، مانند تصویرسازی ذهنی و بازی های فکری، تقویت کرد. برخی از روش های تقویت حافظه کاری عبارتند از:
- استفاده از تصویر سازی ذهنی
- تغییر قالب گفتاری و تکرار مطلب
- استفاده از فلش کارت های آموزشی
- به خاطر سپردن اطلاعات با چند روش مختلف
- انجام بازی های فکری
- بازی های ویدیویی
- تقسیم اطلاعات به اجزای کوچک تر
- انجام ندادن چند کار به صورت همزمان
- تمرین های مایندفولنس
- تغذیه
- ورزش و فعالیت فیزیکی منظم
- موسیقی
بیشتر بخوانید: نوروتراپی چیست؟ آشنایی با روش های نوروتراپی و نوروفیدبک
۱. استفاده از تصویرسازی ذهنی برای تقویت حافظه کاری
تصویرسازی ذهنی به عنوان یک روش تقویت حافظه کاری محسوب می شود. تصویر سازی ذهنی یعنی اطلاعاتی را که می خواهیم در ذهن خود ذخیره کنیم، به صورت تصویر در ذهنمان ترسیم کنیم. با استفاده از تصویرسازی ذهنی، می‌توانید اطلاعات را به طور مؤثرتری به خاطر بسپارید و به یاد بیاورید، زیرا به ایجاد خاطرات قوی‌تر و واضح‌تر کمک می‌کند.
۲. تغییر قالب گفتاری و تکرار مطلب
مطلبی که می خواهید به ذهن خود بسپارید در قالب های گفتاری مختلف تمرین کنید. یکبار در قالب دانش آموز مطالب را تمرین کنید و دفعه بعد به عنوان معلم سعی کنید اطلاعات را به فرد دیگری آموزش دهید. علاوه بر این، می توانید سعی کنید خلاصه مطالبی که مطالعه کرده اید را بنویسید تا در قالب نوشتاری نیز در ذهن شما ذخیره شود. تمرین کردن اطلاعات در چند قالب مختلف، احتمال فراموشی آن ها را کاهش می دهد.
۳. استفاده از فلش کارت های آموزشی
فلش کارت های آموزشی که رنگ های مختلف دارند، می توانند به تقویت ظرفیت حافظه کاری کمک کنند. مثلا اگر می خواهید کلمات انگلیسی را حفظ کنید، برای هر دسته از کلمات سخت یا آسان یک رنگ را تعیین می کنید و آن رنگ نیز به یادآوری و دسته بندی اطلاعات در ذهن کمک می کند. بهتر است فلش کارت ها را خودتان درست کنید تا حین درست کردن آن نیز مطالب را مرور کنید.
۴. به خاطر سپردن اطلاعات با چند روش مختلف
سعی کنید اطلاعات را با چند روش مختلف بخاطر بسپارید. شنیدن اطلاعات، خواندن آن، نوشتن خلاصه اطلاعات یا کشیدن تصویری در مورد اطلاعات، همگی از روش های مختلفی هستند که می توانید استفاده کنید تا اطلاعات مد نظر خود را در ذهنتان نگه دارید. هرچه روش های حفظ اطلاعات تنوع بیشتری داشته باشید ظرفیت حافظه فعال افزایش پیدا می کند و موجب تقویت حافظه کاری می شود.
۵. انجام بازی های فکری
بازی های فکری که چند نفره انجام می شوند، نیازمند این هستند که فرد برخی اطلاعات را به خاطر بسپرد و در حافظه خود نگه دارد، سپس به کمک آن ها برای برنده شدن استراتژی بچیند. این نوع بازی ها به گونه ای تمرین ذهنی هستند و موجب تقویت حافظه کاری خواهند شد.
۶. بازی های ویدیویی؛ از تکنیک های تقویت حافظه کاری
برخی از بازی های ویدیویی نیز می توانند موجب تقویت حافظه فعال شوند. این بازی ها با تمرین دادن حافظه کاری ظرفیت آن را افزایش می دهند یا به ما نحوه موثر استفاده از حافظه کاری را آموزش می دهند. یکی از بهترین نرم افزارهای حاوی بازی های ویدیویی برای تقویت حافظه کاری لوموسیتی (lumosity) محسوب می شود.
۷. تقسیم اطلاعات به اجزای کوچک تر
ظرفیت حافظه کاری به گونه ای است که اگر اطلاعات را به بخش های کوچک تر تقسیم کنید با دقت و سرعت بیشتری می تواند آن ها را پردازش کند. مثلا حفظ کردن ۱۶ رقم پشت سر هم که شماره کارت بانکی است دشوار است، اما همه ما برخی شماره های کارت بانکی را به صورت ۴ تکه ۴ عددی حفظ می کنیم. با بقیه اطلاعات نیز باید همینطور رفتار کرد. اطلاعاتی را که می خواهید به خاطر بسپارید به بخش های کوچک تر تقسیم کنید تا ظرفیت حافظه کاری افزایش یابد.
۸. انجام ندادن چند کار به صورت همزمان
انجام دادن چند کار به صورت همزمان گرچه کارآمد به نظر می رسد، اما باعث می شود توجه و تمرکز برای هیچ فعالیتی کافی نباشد. علاوه بر این، انجام چند کار به صورت همزمان باعث می شود همه کارها را با کیفیت پایین انجام دهیم و به اهداف خود نرسیم و احساس سرخوردگی و ناامیدی داشته باشیم. همچنین خستگی ذهنی نیز در نتیجه عدم تمرکز ایجاد می شود و موجب کاهش ظرفیت حافظه کاری خواهد شد.
۹. تمرین های مایندفولنس
مایندفولنس یا ذهن آگاهی با بهبود توانایی های شناختی مانند تمرکز، تمرکز و تنظیم توجه به تقویت حافظه فعال کمک می کند. تحقیقات نشان می دهند که تمرین تمرکز حواس و مایندفولنس می تواند سرگردانی و احساس گیجی ذهن را کاهش دهد و به این صورت حافظه کاری را تقویت کند.
۱۰. تغذیه برای تقویت حافظه کاری
تغذیه می تواند نقش مهمی در حمایت از حافظه کاری، به ویژه با افزایش سن داشته باشد. مطالعات نشان می دهند که برخی از مواد مغذی می توانند بر عملکرد حافظه کاری تأثیر مثبت بگذارند. برخی از مواد مغذی مفید برای حافظه کاری عبارتند از:
- مواد غذایی حاوی ویتامین دی (D): قارچ، تخم مرغ، ماهی سالمون، تن ماهی
- مواد غذایی حاوی ویتامین B 12: مرغ، گوشت قرمز، تخم مرغ، لبنیات
- مواد غذایی حاوی ویتامین B 6: ماهی، جگر، سیب زمینی، سبزیجات و میوه
- مواد غذایی حاوی اسید چرب امگا ۳: ماهی سالمون و غذاهای دریایی
مطالعه بیشتر: برای تقویت حافظه چه بخوریم؟ ۲۳ خوراکی مفید برای حافظه
۱۱. ورزش و فعالیت فیزیکی منظم؛ از راه های تقویت حافظه فعال
پژوهش های اخیر نشان می دهند که ورزش تأثیر مثبتی بر ظرفیت حافظه فعال دارد و می تواند آن را تقویت کند. فعالیت بدنی می تواند کنترل توجه را که یکی از جنبه‌های مهم حافظه کاری است، افزایش دهد. ورزش های هوازی (ایروبیک)، یوگا و تمرین های تنفس عمیق جزو فعالیت های فیزیکی هستند که عملکرد مغز را بهبود می بخشند.
۱۲. موسیقی برای تقویت حافظه فعال
بررسی های اخیر دانشمندان نشان می دهند که گوش دادن به موسیقی یا آموزش نواختن آن می تواند منجر به تقویت حافظه کاری شود. مطالعه ی دیگری نشان داد دانش آموزانی که در کنار درس یک آلت موسیقی را نیز آموزش می دیدند و تمرین می کردند، حافظه کاری توانمند تری نسبت به دیگران داشتند و در درس و تحصیل خود موفقیت بیشتری کسب می کردند.
مطلب مرتبط: مه مغزی چیست؟ ۱۷ علت اصلی، علائم و درمان آن
اختلال حافظه کاری و بیش فعالی
طبق پژوهش ها، حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد افراد با اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) دچار اختلال و نقص در حافظه کاری هستند. اختلال حافظه فعال در این افراد بر پیشرفت تحصیلی، سازماندهی فعالیت ها، پردازش احساسات و روابط اجتماعی آنها تأثیر منفی می گذارد. افراد با اختلال بیش فعالی و نقص توجه به دلیل عملکرد ناقص و نادرست حافظه کاری، در تقسیم درست توجه، اولویت بندی مسائل و نگه داشتن تمرکز بر یک مسئله مهم، دچار مشکل هستند.
اختلال حافظه فعال در آلزایمر
اولین نشانه های بیماری آلزایمر اختلال در به یاد آوردن اطلاعات اخیر و یاد گرفتن اطلاعات جدید است. هر دوی این مشکلات به دلیل اختلال در حافظه کاری یا فعال ایجاد می شود. در نتیجه می توان گفت یکی از اولین کارکرد های ذهنی که در اختلال آلزایمر و زوال عقل دچار مشکل می شود، حافظه کاری است. احتلال در حافظه کاری سال ها قبل از نشانه های دیگر آلزایمر قابل مشاهده خواهند بود.
مطالعه بیشتر: علت فراموشی لحظه ای چیست؟ درمان فراموشی ناگهانی
ارتباط حافظه کاری و پیشرفت تحصیلی
رابطه بین عملکرد آموزشی و حافظه کاری نیز مهم و نزدیک است. نمرات پایین تر در تست های حافظه کاری معمولا با عملکرد پایین تر تحصیلی همراه است. تقویت حافظه کاری می تواند بر عملکرد تحصیلی تأثیر مثبت بگذارد و عملکرد خواندن و ریاضی را در کودکان بهبود بخشد. کودکانی که حافظه کاری ضعیفی دارند، بیشتر در مهارت‌های سواد و شمارش مشکلاتی را تجربه می‌کنند و نهایتا می توان گفت حافظه کاری به شدت با پیشرفت تحصیلی مرتبط است.
علاوه بر این، برخی پژوهش های اخیر نشان می دهند افرادی که توانایی های بیشتری در زمینه حافظه فعال دارند، زندگی اقتصادی و اجتماعی بهتری نسبت به دیگران دارند. کودکانی که نمی توانند برای مدت طولانی بر یک فعالیت متمرکز بمانند، احتمالا در حافظه فعال مشکل داشته باشند. برای کودکانی که در زمینه حافظه کاری مشکل دارند، انجام دادن تکالیف مدرسه و دیگر کارهای روزانه، بیشتر از بقیه کودکان طول می کشد. کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری از جمله کودکانی هستند که ظرفیت حافظه کاری محدودی دارند. کودکانی که حافظه کاری ضعیفی دارند ممکن است در ریاضیات، درک مطلب، حل مسائل پیچیده و تست زدن مشکل داشته باشند که می تواند عملکرد تحصیلی آنها را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد.
بیشتر بخوانید: برای درمان اختلال یادگیری به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
سوالات متداول
در این بخش به سوالات رایج شما در مورد حافظه فعال پاسخی خلاصه می دهیم.
چرا حافظه کاری اهمیت دارد؟
اعتقاد بر این است که حافظه کاری بسیاری از انواع توانایی های ذهنی اساسی را پشتیبانی می کند. حافظه کاری این امکان را به فرد می‌دهد تا چندین بخش از اطلاعات را برای استفاده در لحظه حفظ کند، که برای فعالیت‌هایی مانند خواندن مطالب، مکالمه، حل مسئله و … ضروری است.
حافظه کاری در کدام بخش های مغز قرار دارد؟
حافظه کاری در بخش هایی از مغز وجود دارد که در ادراک و حافظه کوتاه مدت و بلند مدت نقش دارند. این بخش ها شامل قشر پیشانی و قشر گیجگاهی مغز می شوند.
آیا حافظه کاری با افزایش سن تضعیف می شود؟
بررسی حافظه کاری در طول زندگی افراد نشان می دهد که به طور معمول در دوران کودکی بیشترین توانایی را دارد، اما در سنین بالاتر عملکرد آن کاهش پیدا می کند. ظرفیت حافظه کاری معمولا پس از ۵۰ سالگی افت پیدا می کند.
منابع: psychologytoday, simplypsychology, scientificamerican, childmind.org
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
ثبت ديدگاه