آیا تا به حال فردی را دیده‌اید که ناگهان دچار توهم یا هذیان شده، اما پس از چند روز به حالت عادی بازگشته باشد؟ این وضعیت ممکن است نشانه‌ای از روانپریشی کوتاه مدت (Brief Psychotic Disorder) باشد. این اختلال روانی، به‌طور ناگهانی آغاز می‌شود و فرد برای مدتی کوتاه (یک روز تا نهایتاً یک ماه) ارتباط خود را با واقعیت از دست میدهد. خوشبختانه، روانپریشی گذرا معمولاً با درمان مناسب قابل بهبود است. در ادامه با علائم، دلایل و راه‌های درمان این وضعیت آشنا می‌شوید.
روانپریشی گذرا چیست؟
روانپریشی گذرا یا کوتاه مدت، حالتی است که در آن فرد حداقل یک روز و حداکثر یکماه علائم روانپریشی مانند هذیان، توهم و قطع ارتباط با واقعیت تجربه میکند. در این مدت فرد بیمار دچار تحریف‌های شدید در ادراک و شناخت می‌شود. این اختلال به‌صورت ناگهانی بروز پیدا کرده و نشانه‌های آن کمتر از یک ماه دوام دارد. در این حالت، فرد مبتلا به توهمات دیداری یا شنیداری و هذیان می‌شود. یعنی چیزهایی را می‌بیند یا می‌شنود که در واقعیت وجود ندارند. همچنین ممکن است از باورها و افکار خاصی صحبت کند که مطابق با واقعیت نیست.
روانپریشی کوتاه مدت در نتیجه اتفاقات تروماتیک، استرسهای شدید، مصرف برخی داروها، مشکلات مغزی و شناختی، سوء مصرف مواد مخدر، مشکلات جسمانی و یا همزمان با برخی اختلالات روانی رخ دهد. در اغلب موارد پس از شروع درمان، علائم فرد کاهش یافته و به سمت بهبودی کامل پیش می‌رود.
علائم روانپریشی گذرا
آگاهی از نشانه‌های اختلال روانپریشی کوتاه مدت به شما کمک میکند تا در صورت مشاهده این علائم در اطرافیان خود، او را به‌درستی برای شروع درمان تشویق کنید. این علائم عبارتند از:
- توهمات شنیداری و دیداری: شنیدن صداهایی که وجود ندارند یا دیدن اشیاء، افراد یا سایه‌هایی غیرواقعی
- هذیان‌های عجیب و غریب: باورهای نادرستی که فرد به‌شدت به آن‌ها ایمان دارد، مثل اینکه تحت تعقیب است
- تفکر و گفتار آشفته: صحبت‌های بی‌ربط یا ناتوانی در دنبال‌کردن یک خط فکری
- رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی: انجام کارهای ناگهانی یا خطرناک بدون دلیل منطقی
- اضطراب شدید یا گیجی
- از دست دادن موقت ارتباط با واقعیت
اگر این علائم بیش از یک ماه ادامه یابند، احتمال وجود اختلالات مزمن‌تری مانند اختلال اسکیزوفرنی یا اختلال هذیانی مطرح می‌شود.
مطلب مرتبط: روانپریشی چیست؟ علائم، انواع، علت و درمان سایکوز
تشخیص روانپریشی گذرا در DSM-5
ملاک‌های تشخیص روانپریشی گذرا یا روانپریشی کوتاه مدت در DSM-۵ که متخصصان سلامت روان بر اساس آن علائم فرد را بررسی و اختلال او را تشخیص می‌دهند، عبارتند از:
- وجود یک یا تعداد بیشتری از علائم زیر به مدت حداقل یک روز و حداکثر یک ماه:
- هذیان
- توهم
- گفتار و تفکر آشفته
- رفتارهای غیرعادی یا نابهنجار
- پس از یک ماه از شروع اختلال روانپریشی گذرا علائم رو به بهبودی می‌روند.
- علائم این اختلال نباید ناشی از مصرف مواد مخدر، بیماری جسمانی یا سایر اختلالات روانی مزمن باشد.
انواع روانپریشی کوتاه‌مدت
سه نوع اصلی اختلال روانپریشی کوتاه‌مدت را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| انواع روانپریشی کوتاه‌مدت یا گذرا | علت بروز اختلال |
| روانپریشی واکنشی کوتاه‌مدت | این اختلال معمولا طی مدت زمان کوتاهی پس از بروز یک حادثه رخ میدهد که عوامل استرس‌زای آشکار دارد. اتفاقات تروماتیک و دردناکی همچون مرگ عزیزان، تصادف رانندگی شدید، بلایای طبیعی و جنگ |
| روانپریشی بدون عوامل استرس‌زای آشکار | در این حالت هیچ عامل بیرونی و آشکار برای بروز علائم روانپریشی وجود ندارد و به‌نظر هیچ اتفاق مضطرب کننده خاصی وجود نداشته است. |
| روانپریشی با شروع پس از زایمان | این نوع روانپریشی کوتاه‌مدت، مادران باردار را تحت تاثیر قرار میدهد و علائم معمولا چهار هفته پس از تولد نوزاد مشخص میشوند. |
دلایل بروز روانپریشی گذرا
اختلال روانپریشی گذرا ممکن است به دلایل زیر در افراد با هر جنسیت و موقعیت اجتماعی رخ دهد:
- استرس و تروما
- اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر
- ابتلا به سایر اختلالات روانی
- بیماری‌های جسمی
۱. استرس و تروما
احتمال مشاهده علائم روانپریشی کوتاه مدت در افرادی که تحت فشار روانی شدید مانند حوادث طبیعی، مرگ عزیزان، تصادف، ورشکستگی و خشونت‌های خانگی قرار می‌گیرند، بالا است. استرس بالا و ترومای ایجاد شده زمینه را برای بروز اختلال در کارکردهای شناختی و عاطفی فراهم میکند. طبق یک فرضیه، مغز برای رهایی از فشار زیاد ناشی از رویدادهای تروماتیک ممکن است ارتباط با واقعیت را از دست بدهد و به این شیوه تلاش کند تا از فرد محافظت کند.
۲. اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر
مصرف مواد مخدر محرک‌ها (کوکائین، مت‌آمفتامین)، ال‌اس‌دی، حشیش و اعتیاد به الکل ممکن است منجر به بروز علائم روانپریشی کوتاه مدت شوند. با ترک مصرف این مواد و سم زدایی بدن، فرد به حالت اولیه برمی‌گردد.
بخوانید: مصرف مواد توهم زا: اختلالات ناشی از مصرف، علائم و درمان مخدرهای روانگردان
۳. ابتلا به سایر اختلالات روانی
افرادی که سابقه‌ی ابتلا به اختلالات روانی مانند اضطرابی شدید، اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا علائم افسردگی شدید دارند، ممکن است در شرایط استرس‌زا دچار روانپریشی گذرا شوند.
۴. بیماری‌های جسمی
برخی از بیماری‌های جسمی مانند صرع، تومورهای مغزی، عفونت‌های مغزی و عدم تعادل هورمونی ممکن است علائم شبه سایکوز ایجاد کنند. این علائم با درمان بیماری از بین خواهند رفت. به همین دلیل و برای جلوگیری از قضاوت و تشخیص اشتباه لازم است تا افراد هم از نظر روانی و هم جسمی مورد ارزیابی دقیق متخصصان قرار بگیرند.
روش‌های درمان روانپریشی گذرا
درمان اختلال روانپریشی گذرا با هدف از بین بردن علائم و جلوگیری از آسیب فرد به خود یا دیگران ضروری است. معمولا دارو درمانی اولین اقدام درمانی برای بهبود این اختلال است. علاوه بر مصرف دارو، روان درمانی برای کاهش تنش‌های روانی و افزایش عملکرد فرآیندهای شناختی و هیجانی مفید است.
مطلب مفید: انواع درمان اسکیزوفرنی؛ معرفی بهترین و جدیدترین درمان ها
۱. دارودرمانی
داروهای تجویزی برای درمان روانپریشی گذرا حتما باید تحت نظر روانپزشک باشد. این داروها بر اساس سن، سایر بیماری‌ها و شدت علائم تجویز میشوند:
- داروهای ضد روانپریشی (آنتی سایکوتیک): مثل ریسپریدون، آریپیپرازول، الانزاپین
- داروهای ضد اضطراب: مثل دیازپام و لورازپام برای کاهش اضطراب
- ضدافسردگی‌ها: در صورت همراهی با افسردگی شدید
- تثبیت‌کننده‌های خلق: مانند دپاکین یا کاربامازپین
۲. رواندرمانی
روانشناس در مدت زمان درمان در کنار فرد حضور دارد و سعی میکند تا به او در افزایش بینش و آگاهی نسبت به وجود اختلال کمک کند. همچنین انگیزه بیمار را حفظ میکند و برای بهبود حالات روانشناختی تلاش میکند. انواع رویکردهای رواندرمانی درمان روانپریشی گذرا:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): افزایش بینش، تقویت الگوی فکری سالم و اصلاح رفتار
- رواندرمانی حمایتی: حمایت عاطفی از فرد در جهت تسریع روند بهبودی
- گروه درمانی: گفتگو پیرامون مشکلات، چالش‌ها و مسائل بین افراد مبتلا برای افزایش روحیه
۳. مدیریت استرس و حمایت اجتماعی
اقدامات مراقبتی و خودیاری در جهت کاهش استرس، تنش، فشار روانی و افزایش آرامش مفید است، تکنیک‌های مدیریت استرس مفید عبارتند از:
- تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن و یوگا برای کاهش اضطراب
- حمایت خانواده و دوستان در طول دوره‌ی بهبودی
نحوه رفتار با فرد مبتلا به روانپریشی گذرا
اطرافیان فرد مبتلا به روانپریشی گذرا نقش مهمی در روند درمان او برعهده دارند. چرا که هر رفتار اشتباه و نامناسب می‌تواند موجب تغییرات منفی و بدتر شدن وضعیت اختلال شود. برخی از توصیه‌های کلیدی برای برخورد با فرد مبتلا به روانپریشی کوتاه مدت:
- آرامش خود را حفظ کنید و با صدای ملایم و غیر تهدیدآمیز صحبت کنید.
- از بحث یا تلاش برای متقاعد کردن او درباره‌ی نادرستی توهماتش بپرهیزید.
- به او اطمینان دهید که در کنار او هستید و به او کمک خواهید کرد.
- او را تشویق کنید که به پزشک یا متخصص مراجعه کند.
- در صورت خطرناک شدن وضعیت، به سرعت کمک تخصصی بگیرید
سخن آخر روان‌درمان
روانپریشی گذرا یک اختلال ناگهانی و کوتاه‌مدت است که معمولاً با درمان مناسب، فرد بهبود پیدا میکند. شناسایی سریع، دریافت درمان مناسب و حمایت خانواده و اطرافیان از مهم‌ترین عوامل در مدیریت این وضعیت هستند. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان با این مشکل مواجه شده‌اید، مشورت با روانپزشک و دریافت راهنمایی تخصصی ضروری است.
