افراد دارای طرحواره نقص و شرم، احساس شدید ناکامل و ناکافی بودن، بی ارزشی و نقص دارند. آنها موفقیت ها و پیشرفت های خود در زندگی را نادیده گرفته یا آن ها را بی اهمیت می دانند. در طرحواره نقص و شرم، فرد از حضور در جمع خودداری کرده، خود را حقیر می پندارند و نقص های خود را از دیگران مخفی میکنند. افراد با تله نقص و شرم دائما خود را با دیگران مقایسه کرده و احساس کمبود زیادی را در زندگی خود تجربه می کنند. در این مطلب درباره نشانه های طرحواره نقص و شرم، علل به وجود آمدن و درمان آن صحبت کرده ایم.
جدول خلاصه اطلاعات طرحواره نقص و شرم
باورهای اصلی در طرحواره نقص و شرم «من کافی نیستم»، «دیگران بهترند»، «دوستداشتنی نیستم»، «اگر مرا بشناسند ترکم میکنند»، «عیب من غیرقابل جبران است» ویژگی افراد داری این طرحواره درک غیرواقعی از خود، خودانتقادی شدید، نیاز به پنهانکردن نقصها، ترس از صمیمیت و لو رفتن عیبهای شخصی یا ظاهری علل شکل گیری انتقاد یا تحقیر خانوادگی، آزار عاطفی/جسمی/جنسی، والدین پرخاشگر، رفتار ناعادلانه والدین، کمبود محبت، تمسخر بهخاطر نقص ظاهری یا رفتاری، مقایسه شدید با دیگران راهکارهای درمان مراجعه به روانشناس، شناسایی لحظههای فعالشدن طرحواره، توقف مقایسه، تقویت نقاط قوت، کار روی ضعفها، نوشتن موفقیتها، تمرین خود دوستی، دوری از افراد سمی، رابطه با افراد حمایتگر
طرحواره چیست؟
طرحواره یک باور بنیادین و اصلی شکل گرفته در ذهن افراد درباره دنیای پیرامون است. این باورهای بنیادین که شیوه ارتباط افراد با زندگی و اطرافیان آن ها مشخص می کند، در سال های ابتدایی و بر اساس تجربیات اولیه کودک با والدین یا مراقبانش که نیاز های او را رفع می کرد شکل می گیرد.
جفری یانگ بنیان گذار و ابداع کننده رویکرد طرحواره درمانی است، ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه را مشخص کرده است که حضور هر یک از آن ها در روان افراد باعث شکل گیری اختلال روانی و ایجاد مشکل در روند زندگی می شود.
برای آشنایی بیشتر با انواع دیگر طرحواره ها مطلب: تست طرحواره یانگ آنلاین؛ انواع طرحواره ها و تکنیک های طرحواره درمانی را بخوانید
طرحواره نقص و شرم چیست؟
طرحواره نقص و شرم (Defectiveness Schema)، یکی از آسیب زا ترین طرحواره در میان ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه مطرح شده توسط جفری یانگ است. طرحواره نقص و شرم که به آن طرحواره دوست داشتنی نبودن هم میگویند، احساس به اندازه کافی خوب نبودن، ناقص و ناکافی بودن را در افراد ایجاد می کند. عبارت هایی که افراد دارای طرحواره شرم و نقص دائما در ذهن خود آن ها تکرار می کنند می تواند شامل جملاتی مانند: دیگران بهتر از من هستند، من اصلا دوست داشتنی نیستم، من ارزشمند نیستم، موفقیت های من به هیچ وجه خوب نیستند، باشد. این افراد احساس بی کفایتی زیادی را تجربه می کنند و نمی توانند واقعیت زندگی خود را ببیند. افراد دارای طرحواره نقص و شرم درکی غیر واقع بینانه از خود و شرایطشان دارند.
مقاله مشابه: طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی
یک باور اصلی در ذهن و روان افراد دارای طرحواره نقص و شرم این است که آن ها دائما به خودشان انتقاد کرده و نگران این موضوع باشند که اگر دیگران به آنها نزدیک شده و نقص هایشان را ببیند او را ترک خواهند کرد. این احساس ناکافی و ناقص بودن افراد ممکن است ناشی از عیب های شخصی مانند: خودخواهی، تمایلات جنسی غیرقابل قبول و دروغگویی یا عیب های فیزیکی مانند: ظاهر جسمی نامطلوب یا ناهنجاری عضوی آن ها باشد. افراد دارای طرحواره شرم و نقص به دلیل طرحواره آسیب زایی که دارند در برابر انتقاد، سرزنش، نصیحت و طرد شدن از دیگران به هر دلیلی حساس هستند.
مطلب مرتبط: سندرم ایمپاستر چیست؟ نشانه ها، دلایل و درمان خودویرانگری
نشانه های تله نقص و شرم
طرحواره نقص و شرم می تواند باعث شکل گیری مشکلات زیادی در روابط بین فردی یا زندگی شخصی افراد شود. شناسایی علائم و نشانه ها به افراد کمک می کند تا بتوانند ضمن پیدا کردن دلیل مشکلات و رفتار های آسیب زای خود در جهت رفع آن اقدام کنند. نشانه های طرحواره شرم عبارت اند از:
- اجتناب از نزدیک شدن به دیگران با دلیل تراشی مانند مشغله بیش از حد
- انتقاد شدید نسبت به خود
- نادیده گرفتن موفقیت و پیشرفت ها
- ترس از دیده شدن توسط دیگران به همان شکلی که واقعا هستید
- حساسیت زیاد نسبت به انتقاد، سرزنش و نصیحت
- ترس از دوست نداشتنی بودن و ترک شدن توسط دیگران
- مقایسه افراطی خود با دیگران
- خجالت کشیدن از حضور در جمع به دلیل ترس از برملا شدن عیب ها و نقص ها
- رفتار های کمال گرایانه به دلیل احساس حقارت در خود
- احساس معذب بودن از حضور در یک جمع که بنظر بی نقص اند
برای آشنایی بیشتر با نشانه های طرحواره نقص و شرم از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید
علل شکل گیری طرحواره شرم و نقص
این موضوع که طرحواره نقص شرم چگونه در افراد شکل می گیرد موضوعی است که در این بخش به آن خواهیم پرداخت. با توجه به آنکه طرحواره های افراد در اوایل کودکی شکل می گیرد، بنابراین می توان زمینه و علت های شکل گیری طرحواره شرم و نقص را در دوران کودکی که شخصیت در حال شکل گیری است، بررسی کرد. مانند طرحوارههای دیگر، طرحواره بی ارزشی یا نقص و شرم معمولاً زمانی شکل میگیرد که فرد در دوران کودکی خود در معرض رویدادهای آسیبزا قرار گرفته باشد. ریشه های تحولی طرحواره نقص و شرم می تواند موارد زیر باشد:
- مورد انتقاد، تحقیر یا تنبیه قرار گرفتن در کودکی توسط والدین یا یکی از اعضای خانواده
- احساس عدم خود ارزشمندی القا شده از طرف والدین
- آزار و اذیت و مورد استفاده جنسی، جسمی و عاطفی قرار گرفتن در کودکی
- والدین پرخاشگر که دائما کودک و کارهایش را بی ارزش و ناکافی جلوه داده اند
- رفتار ناعادلانه پدر و مادر نسبت به فرزندان در محبت کردن و نشان دادن توجه به آن ها
- جدایی والدین و احساس مقصر بودن توسط کودک
- عدم برآورده شدن نیاز های کودک توسط والدین یا مراقب
- مورد تمسخر قرار گرفتن به دلیل یک نقص رفتاری یا جسمی در جمع توسط دیگران
- عزت نفس ضعیف و آسیب دیده
- مقایسه کردن بیش از حد موفقیت های کودک با همسالان و بی ارزش جلوه دادن آن ها
- عدم تشویق کودک هنگام کسب یک پیشرفت و ایراد گرفتن های بیش از حد
مطلب مرتبط: طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه
تله نقص و شرم در کودکی
کودکان دارای طرحواره نقص و شرم دائما نگران این موضوع هستند که که دیگران آن ها را به دلیل نقص ها یا چیزی که احساس می کنند در آن خوب نیستند طرد کنند. کودکان فکر می کنند که اگر متفاوت از آن چیزی بودند که اکنون هستند، آن وقت دوست داشتنی یا قابل قبول تر بودند. این باور ها ممکن است باعث شود تا کودکان در تعامل با دیگران منفعل شده، گوشه گیر شوند و در جمع حاضر نشوند.
کودکان دارای طرحواره بی ارزشی ممکن است تلاش کنند تا از دیگر افراد زندگی خود، به خصوص آنهایی که در در نگاه کودک دارای قدرت و اقتدار هستند، تأیید بگیرند. در صورتی که این افراد کودکان را تایید نکنند آن ها به شدت احساس سرخوردگی و بی ارزشی می کنند.
مطلب مرتبط: طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
کودکانی که دارای طرحواره نقص شرم هستند ممکن است گوشهگیر و مضطرب بوده و دوستان کمی داشته باشند. از طرف دیگر، آن ها ممکن است به صورت کلامی یا فیزیکی به دیگران پرخاشگری داشته باشند تا احساسات منفی خود را به این شکل رها کرده یا بخواهند دیگران نیز احساساتی شبیه آن ها را تجربه کنند.
برای مطالعه بیشتر کلیک کنید: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
طرحواره نقص و شرم در روابط
زمانی که افراد با تله بی ارزشی که یک طرحواره ناسازگار و مشکل آفرین است وارد روابط عاطفی و عاشقانه می شوند، به دلیل رفتار های آسیب زا و باور های ذهنی نادرست از خود و رفتار های دیگران احتمالا رابطه خود را درگیر مسائل و مشکلات می کنند. مشکلات روابط با افراد دارای تله نقص و شرم عبارت است از:
- از ترس رها نشدن سعی می کنند بیشتر به شریک عاطفی خود بچسبند و آزادی عمل را از او بگیرند
- هنگام بروز اختلاف به سرعت گارد گرفته و به زودی حالت دفاعیشان از بین نمی رود.
- خشم و ناراحتی خود از شریک عاطفی شان را از ترس طرد نشدن سرکوب می کنند.
- هنگامی که عصبانی می شوند به شدت رفتار های پرخاشگرایانه نشان می دهند.
- برای آن ها سخت است که تعریف ها یا کلمات محبت آمیز را باور کنند.
- برای راضی نگه داشتن شریک عاطفی خود دست به هر رفتاری بزنند.
مطالعه بیشتر: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی
جهت دریافت مشاوره روانشناسی، روانپزشکی و روانکاوی با مجربترین درمانگران اقدام کنید: برای ارتباط و دریافت مشاوره با بهترین روانشناسان در تمام نقاط ایران کلیک کنید.شیوه های کنار آمدن با طرحواره نقص و شرم
افراد دارای طرحواره شرم ممکن است برای تحمل و کنار آمدن با شرایط خود از سه شیوه رفتاری استفاده کنند که باعث می شود بتوانند با این طرحواره ناسالم زندگی کنند. سه شیوه کنار آمدن با طرحواره نقص عبارت است از:
- جبران بیش از حد
- تسلیم
- اجتناب
جبران بیش از حد: افراد با شیوه رفتاری جبران بیش از حد در برابر انتقاد و نصیحت با عصبانیت و پرخاشگری پاسخ می دهند. یا سعی می کنند تا ابراز قدرت خود به دیگران آن ها تحت کنترل خود در آورند. همچنین ممکن است تا با تلاشی بیش از حد سعی کنند تا بیشتر از دیگران موفق شده و پیشرفت کنند.
تسلیم: افراد در سبک کنار آمدن تسلیم در برابر طرحواره نقص شرم به دیگران تکیه کرده و وابسته آن ها می شوند. این افراد هیچ مخالفتی با دیگران نکرده و از ترس رها نشدن هرچه از آن ها خواسته شود انجام می دهند تا دیگران را راضی نگه دارند.
اجتناب: افراد دارای طرحواره نقص و شرم، به دلیل عزت نفس آسیب دیده و ترس از طرد شدن یا مورد تمسخر و تحقیر قرار گرفتن، از نظر اجتماعی خود را منزوی کرده، ارتباط خود با دیگران را قطع می کنند و از دیگران دور می شوند. این افراد به ظاهر ممکن است مستقل و متکی به خود بنظر برسند در حالی که علاقه شدیدی به حضور در جمع دارند اما از آن اجتناب می کنند. این افراد ممکن است دست به سوء مصرف مواد مخدر و الکل بزنند.
سایر طرحواره ها: طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟ علائم، علل و درمان تله گرفتاری
ممکن است افراد دارای تله شرم و نقص تنها از یک شیوه رفتاری استفاده نکنند بلکه در موقعیت های مختلف بنا بر شرایط بر اساس یک شیوه رفتار کنند. به عنوان مثال، ممکن است از طریق جستجوی موقعیت در یک محیط کاری یا دانشگاهی درگیر سبک رفتاری جبران بیش از حد باشند، و دائماً سعی کنند دیگران را تحت تاثیر قرار دهند. این افراد ممکن است در روابط شخصی خود از سبک تسلیم استفاده کنند و وابسته شریک عاطفی خود شوند و از ترس طرد نشدن هر کاری انجام دهند. در نهایت، ممکن است سبک اجتنابی را در انواع فعالیت های روزانه خود، مانند نوشیدن زیاد الکل، خرید های افراطی، یا اجتناب از تعاملات بین فردی، در پیش بگیرند.
برای مطالعه بیشتر: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی
پیامدهای طرحواره نقص و شرم
طرحواره نقص و شرم به دلیل ناسازگار بودن می تواند در زندگی افراد مشکلاتی را ایجاد کند. افراد دارای این طرحواره رفتار هایی را از خود بروز می دهند که زمینه را برای ایجاد مشکل فراهم می کند. از پیامدهای طرحواره نقص شرم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دوری گزینی از جمع و احساس تنهایی شدید
- ابتلا به اختلال افسردگی و اختلال اضطرابی
- ناتوانی در ارائه موفقیت های خود در جمع
- عدم برقراری ارتباط با افراد جدید
- مشکلات تحصیلی و شغلی
مطالعه بیشتر: طرحواره بازداری هیجانی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
درمان تله نقص و شرم
درمان طرحواره نقص و شرم با استفاده از رویکرد طرحواره درمانی امکان پذیر است. هدف طرحواره درمانی که یکی از انواع روان درمانی های رایج برای درمان و حل و فصل مشکلات روانشناختی است، شناسایی الگوهای مخرب و آسیب زا در دوران کودکی افراد است که باعث شکل گیری طرحواره شده است. شیوه های ارتباطی کودک با والدین و رفتار هایی که اطرافیان به خصوص پدر و مادر انجام می داده اند از اهداف مهم درمان طرحواره شرم و نقص است. در درمان طرحواره های ناسازگاری همچون نقص و شرم، طرحواره درمانگر با استفاده از تکنیک های درمانی سعی در اصلاح طرحواره ناسالم و بهبود شیوه های رفتاری دارد.
در درمان طرحواره شرم، فرد با کمک درمانگر، حس ارزشمندی درونی خود را تقویت می کند، می آموزد در برابر انتقادات واکنش شدید و غیر معقول نشان ندهد، رفتارها و عادات ناسالم یا اجتنابی خود را کاهش می دهد و در نهایت طرحواره نقص و شرم دیگر اثرات مخرب قبل را بر زندگی فرد نخواهد داشت.
مطلب مرتبط: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن
مقابله با طرحواره نقص و شرم
استفاده از بعضی شیوه های رفتاری و راه های گفته شده در قسمت زیر، می تواند به افراد دارای طرحواره نقص وشرم کمک کند تا بتوانند زندگی بهتری را تجربه کنند.
- مراجعه به یک روانشناس خوب برای کمک به خود در جهت رفع مشکل و درمان طرحواره نقص و شرم
- توجه به این نکته که چه زمانی طرحواره نقص و شرم در شما فعال می شود و شناسایی دلایل آن
- دست برداشتن از مقایسه خود با دیگران
- شناسایی نقاط قوت در جهت افزایش احساس خود ارزشمندی
- کار روی نقاط ضعف برای کاهش احساس ناکافی بودن خود
- فهرست کردن توانایی ها، موفقیت ها و پیشرفت ها برای وقت هایی که احساس حقارت می کنید
- تمرین دوست داشتن خود با توجه به همه نقص ها و توانایی ها
- گفتگو با افرادی که به شما احساس کافی بودن می دهند
- عدم معاشرت با کسانی که دائما شما را با خود یا دیگران مقایسه می کنند
مطالعه مرتبط: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت
برای دسترسی به بهترین طرحواره درمانگر، کلیک کنید
آنچه از طرحواره نقص و شرم آموختیم
در این وبلاگ از روان درمان به این پرداختیم که طرحواره نقص و شرم چیست. افرادی که این طرحواره را دارند ویژگی هایی همچون احساس شدید ناکافی بودن، دوستداشتنی نبودن، بیارزشی و نقص داشتن، نادیدهگرفتن موفقیتها، خودکمبینی، تجربه شرم عمیق و ترس از دیدهشدن را از خود نشان میدهند. همچنین به این پرداختیم که عواملی همچون وجود والدین پرخاشگر، رفتار ناعادلانه والدین، کمبود محبت، تمسخر بهخاطر نقص ظاهری و رفتاری در شکل گیری تله نقص و شرم نقش دارند. در نهایت به راهکارهای برای درمان این طرحواره اشاره کردیم. اگر خود یا اطرافیانتان درگیر این طرحواره هستید، پیشنهاد میکنیم برای درمان از طرحواره درمانگر کمک بگیرید.
سایر طرحواره ها:
6 Responses
سلام ممنون از مطلبتون
من هم احساس کمبود میکنم نسبت به کسانی دیگه خیلی ازاین چیزها از اختیار من خارج بوده خیلی وقتها با خودم فکر میکنم خدایامن ودوستم هردوهم سن هستیم منو بایه خانواده بی کفایت وفقرافریدی وازبچگی به من چندین بیماری روحی که یکیش کافیه تایک انسانوداغون کنه آفریدی دوست من دریه خانواده درست و بدون هیچ بیماری اون در خانواده ادب و تحصیل اموخته وبزرگ شده والان دارای شغل مناسب من دیده ام که همش حمایت خانواده بود اون الان سرگرم شغل وزندگی هست ومن سرگرم بیماری های روحی کارهای اشتباهم هستم اون دنیاچطوری میخوای ماروقضاوت کنی من حسادت نمیکنم ایشالابیشتر بهش بده ولی همیشه واسم سواله که چطوری میخوای عدالت روبرقرارکنی و قضاوت کنی که به هیچ کدوم ماظلم نشه این سوال خیلی وقتها خیلی ناراحتم میکنه که جوابی براش ندارم تنها خودم روبااین آروم میکنم که توخداهستی وهرکاری دوست داشته باشی میتونی انجام بدی توبزرگی ومن به عنوان یک انسان حق اینوندارم که بتوبگم چرا،ممنون ازاین مطالبی که گذاشتین خسته نباشید
با درود خدمت شما، دوست عزیز نداشتن حامی برای هرکسی احساس بدی هست همانطور که در مقایسه با دوست خود عنوان کردید ایشان موفق شده با این وجود بنظر میرسد که شمااحساس میکنید در مکانی قرار گرفته اید که راهی برای برون رفت ندارید، اگر چنین باشد ممکن است موانع متفاوت ذهنی و مخیطی وجود داشته باشد که شما را دچار سردرگمی کرده است حتما کمک تخصصی بگیرید. گاهی وقتها افراد دچار درماندگی آموخته شده و در نتیجه نا امیدی می شوند که همینها مانع خواهند بود. ( این موارد فقط فرضیه های ممکن کلی است که احتمال بیشتری برای آنها وجود دارد نه اینکه در مورد شما قطعی باشد).
سلام و درود، سپاس از حسن توجه شما. ممنون که افکار خودتون را با به اشتراک گذاشتید؛ اگر متوجه شده اید که این احساس بر سطح کیفیت زندگی شما تاثیر گذاشته، صحبت با یک روانشناس خوب حتما کمک کننده خواهد بود.
من به صورت شدید حس ناکافی بودن دارم همیشه و متاسفانه بعد از بچه دار شدن خیلی بیشتر بروز کرده الان پسرمم تو این تله ناکافی بودن افتاده میخوام براش جبران کنم و قطع کنم این زنجیره رو شیش سالشه چکار کنم؟
با درود؛ در یک الگوی ذهنی ناسالم شرم، فرد در عمق وجود خود باور دارد که خوب نیست، و با کمالگرایی و وسواس گره میخورد، پیشنهاد میشود برای کمک به فرزندتان، وارد پروسهٔ درمان شوید، زیرا این احساسات در رفتار مادر تجلی پیدا میکند و کودگ انچه می اموزد و درونی میکند رفتار والدین خویش است. پیشنهاد بعدی اینکه بطور موازی کودک خود را نیز در ارتباط با روان شناس کودگ قرار دهید.