اختلال اجتناب و محدودیت غذا چیست؟ علائم، دلایل و روش‌ های درمان

برخی کودکان و بزرگسالان نسبت به غذا حساسیت زیادی دارند و در خوردن غذاهای مختلف مقاومت نشان می‌دهند. این رفتار ممکن است نشانه‌ای از اختلال اجتناب و محدودیت غذا (ARFID) باشد که می‌تواند منجر به سوءتغذیه و مشکلات رشدی شود. این اختلال در کودکان شایع‌تر است و با خطر سوء تغذیه همراه است چرا که فقط گروه محدودی از خوراکی‌‌ها را می‌خوردن و در دوران مهم رشد هستند. کودکان مبتلا به ARFID یا مصرف غذای دوری جو، ممکن است اظهار گرسنگی نکنند و بو، رنگ، یا شکل غذا آن‌‌ها را تشویق به غذا خوردن نکند. برای آشنایی کامل با اختلال اجتناب از غذا و روش‌‌های درمان آن، با این مقاله همراه باشید.

اختلال اجتناب و محدودیت در غذا خوردن چیست؟

اختلال اجتناب و محدودیت در غذا خوردن (Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder) یا به اختصار (ARFID)، یکی از انواع اختلالات تغذیه‌ای است که در آن فرد به دلیل نگرانی‌های خاص یا حساسیت‌های مرتبط با غذا، مصرف غذایی خود را به شدت محدود می‌کند. این افراد عموما در سنین کودکی و نوجوانی هستند و معمولا بسیار بد غذا و در انتخاب خوراکی‌سخت گیر هستند. یکی از علل بروز اختلال مصرف غذای دوری‌جو، نگرانی افراد به خصوص کودکان از خفگی، حساسیت، استفراغ و دیگر ترس‌‌ها هنگام غذا خوردن هستند.

اختلال ARFID معمولاً در کودکی شروع می‌شود و اگر درمان نشود، ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال می‌تواند باعث سوءتغذیه، کاهش وزن شدید و کمبودهای تغذیه‌ای شود که رشد جسمی و سلامت فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نکته قابل توجه درباره ARFID این است که برخلاف سایر اختلالات تغذیه‌ای مانند بی‌اشتهایی عصبی، محدود کردن و اجتناب غذا خوردن به دلیل تصویر نامطلوب بدن یا نگرانی از چاق شدن و تلاش برای کاهش وزن نیست.

مطلب مرتبط: اختلال روانی چیست؟ لیست اختلالات روانی و بیماری روانی

علائم اختلال اجتناب و محدودیت غذا 

مهمترین علامت امتناع در غذا خوردن، مقاومت شدید در برابر غذا خوردن و محدودیت در انتخاب خوراکی‌ها است. اما علائم ARFID با توجه به به شدت و سن افراد ممکن است متفاوت باشد. این علائم عبارتند از:

• کاهش مصرف غذا به دلیل ترس از خفگی یا آلرژی
• اجتناب از غذاهایی با بافت یا طعم خاص
• تاخیر در رشد 
• کاهش وزن قابل توجه یا عدم رشد کافی در کودکان
• کمبودهای تغذیه‌ای مانند کمبود آهن، کلسیم یا ویتامین‌ها
• اضطراب یا ترس در هنگام مواجهه با غذاهای جدید
• امتناع از موقعیت‌های اجتماعی مرتبط با غذا

مطلب مفید: برای بی اشتهایی به چه دکتری مراجعه کنیم؟

دلایل اختلال اجتناب و محدودیت غذا 

هنوز علت دقیق اختلال محدود کننده غذا، مشخص نشده اما بنظر می‌رسد که تغییرات ژنتیکی، عوامل محیطی، حساسیتی و روانشناختی در بروز ARFID موثر است. رایج ترین دلایل اختلال اجتناب از غذا عبارت‌اند از:

• تجربیات تروماتیک: برخی افراد ممکن است پس از تجربه‌ای مانند خفگی، استفراغ یا واکنش آلرژیک، از خوردن برخی غذاها بترسند و این ترس به مرور گسترش پیدا کرده و مقاومت آنها به غذا خوردن را افزایش دهد.
• حساسیت‌های حسی: مبتلایان به اختلال محدود کننده غذا ممکن است به دلیل حساسیت بیش از حد به بافت، بو یا طعم غذاها، از مصرف آن‌ها امتناع کنند.
• عوامل روانی: اضطراب اجتماعی و ترس از غذا خوردن در جمع، می‌تواند منجر به اجتناب از غذا شود.
• عوامل زیستی: برخی مطالعات نشان می‌دهند که ژنتیک و عملکرد سیستم عصبی ممکن است در ایجاد اختلال مصرف غذای دوری جو، در غذا خوردن نقش داشته باشند.
• تاثیر محیطی: الگوهای رفتاری در خانواده، مانند محدودیت‌های غذایی یا نگرش‌های خاص نسبت به غذا، می‌تواند باعث تقویت ARFID شود.

تشخیص اختلال اجتناب از غذا 

اصلی ترین روش تشخیص ARFID، توجه به عادات غذایی و تمایل به غذا نخوردن و بی‌اشتهایی است. والدین و اعضای خانواده، مربیان و معلمان می‌توانند مقاومت در غذا خوردن کودکان را شناسایی و برای بررسی دقیق‌تر به متخصص کودک مراجعه کنند. همچنین برای تشخیص درست باید علائم فرد با ملاک‌‌های این اختلال هماهنگ باشد. معیارهای تشخیصی اختلال اجتناب از غذا در DSM-۵ شامل موارد زیر است:

1. اجتناب یا محدودیت غذایی که منجر به کاهش وزن قابل توجه، کمبودهای تغذیه‌ای یا وابستگی به مکمل‌های غذایی شده باشد.
2. عدم ارتباط با تصویر بدن: ARFID نباید ناشی از نگرانی‌های مربوط به وزن یا شکل بدن باشد.
3. تاثیر منفی بر زندگی: اجتناب غذایی باعث نقص در عملکرد روزمره یا روابط اجتماعی می‌شود.

بیشتر بخوانید: روانشناسي رژيم لاغري چیست؟ ارتباط رژیم و روانشناسی

تفاوت اختلال اجتناب از غذا  با سایر اختلالات تغذیه‌ای

اجتناب در غذا خوردن از بسیاری جهات با سایر اختلالات تغذیه‌ای مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری متفاوت است. یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌ها این است که ARFID به تصویر بدن یا نگرانی از وزن مرتبط نیست. افراد مبتلا به ARFID معمولاً به دلیل عوامل حسی، ترس از خفگی، یا تجربه‌های ناخوشایند با غذا، از مصرف غذا امتناع می‌کنند. برای مثال، کودکی که پس از تجربه خفگی در غذا خوردن از تمامی‌ غذاهای جامد مقاومت می‌کند، ممکن است به ARFID مبتلا باشد. در ادامه انواع اختلالات تغذیه ای و تفاوت آنها ذکر شده است:

اختلال اجتناب از غذا و بی‌اشتهایی عصبی

در بیماران مبتلا به ARFID، اجتناب از غذا ناشی از حساسیت‌های حسی یا ترس از خفگی است، نه ترس از افزایش وزن. در مقابل، افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) به دلیل نگرانی از چاقی، مصرف غذا را محدود می‌کنند. برای مثال، فرد مبتلا به ARFID ممکن است از غذاهای جامد اجتناب کند، در حالی که فرد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی، ممکن است با وجود گرسنگی، غذا نخورد.

اختلال پرخوری و اجتناب و محدودیت غذا

اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder)، با دوره‌‌های کوتاهی از غذا خوردن با حجمی‌بسیار بیشتر از حالت طبیعی مشخص می‌شود. در حالی که افراد مبتلا به اختلال محدودیت غذا، عادات بسیار سختگیرانه تغذیه ای دارند و هر غذایی را نمی‌خورند تا جایی که ممکن است مدت‌‌ها غذا بخورند.

برای مطالعه کلیک کنید:  پرخوری عصبی، علائم، نشانه ها و راه های درمان

اختلال اجتناب از غذا و فوبیای غذا

فوبیا به ترس غیر منطقی و افراطی گفته می‌شود که هیچ علت مشخصی ندارد که ترس از غذا یا سیبوفوبیا (cibophobia) یکی از انواع فوبیا‌‌ها است. فوبیای غذا معمولا در رابطه با یک نوع غذا یا خوراکی است، در حالی که اختلال خورد و خوراک ARFID، شامل گروه‌‌های مختلف غذایی است و بی‌اشتهایی نسبت به غذا خوردن به شکل عمومی‌رخ می‌دهد.

عوارض اختلال اجتناب و محدودیت مصرف غذا 

اختلال ARFID یک خطر مهم برای سلامتی است. چرا که بدن و به ویژه بدن کودکان و نوجوانان در حال رشد، برای کارکرد سالم خود نیازمند جذب مواد غذایی سرشار از ویتامین‌‌ها، فیبر، کربوهیدرات، چربی‌های سالم، پروتئین است که از راه تغذیه تامین می‌شود. در صورت درمان نشدن ARFID، پیامدهای جدی و خطرناکی گریبان گیر بیماران خواهد شد مانند: 

• کمبود مواد مغذی همچون ویتامین‌ها و مواد معدنی
• کاهش وزن شدید یا عدم افزایش وزن کافی در کودکان
• تاخیر در رشد جسمی‌ و قدی
• ضعف سیستم ایمنی بدن
• مشکلات گوارشی همچون یبوست، نفخ، شکم درد
• خستگی و کاهش انرژی
• بروز بیماری‌‌های مختلف ناشی از ضعف بدنی
• کاهش تمرکز و عملکرد شناختی
• مشکلات روانشناختی از جمله اضطراب و افسردگی
• وابستگی به مکمل‌های تغذیه‌ای یا تغذیه با لوله
• تاثیر منفی بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی

همچنین بخوانید:  درمان پرخوری عصبی، به کدام متخصص مراجعه کنم؟

روش‌های درمان اختلال اجتناب و محدودیت در غذا 

درمان ARFID شامل مجموعه‌ای از روش‌های رفتاری و تغذیه‌ای است که هدف آن افزایش علاقه به غذا، کاهش ترس از خوراکی‌های جدید و بهبود دریافت مواد مغذی است.درمان این ARFID در کودکان کار پیچیده و زمان‌بری است. مخصوصا وقتی کودکان در سنین کمتر از ۸ سال هستند و به تازگی در حال تجربه مواد غذایی جدید باشند. درمان به والدین کمک می‌کند تا مانع تاخیر رشد کودک به دلیل نرسیدن مواد غذایی مفید و مورد نیاز شوند. روش‌های درمان این اختلال در جدول ذکر شده اند:

اختلال اجتناب و محدودیت در غذا خوردن در کودکان

بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که حدود ۵ درصد از کودکان دچار اختلال اجتناب و محدودیت مصرف غذا می‌شوند. کودکان ممکن است با تجربه ناخوشایندی هنگام غذا خوردن مانند ترس شدید، مزه بسیار بد یا گیر کردن در گلو و خفگی، دست به اجتناب از غذا خوردن بزنند. همچنین برخی از کودکان حساسیت حسی بالایی دارند و بافت و شکل غذا می‌تواند احساس انزجار از غذا ایجاد کند. بچه‌‌ها ممکن است با هدف جلب توجه و تلاش والدین برای خوراندن غذا به آنها مقاومت کنند که سلامت جسم آنها را به شدت تهدید می‌کند. اما والدین می‌توانند با برخورد صحیح، کودک را تشویق به خوردن غذا کنند:

• تشویق به امتحان غذاهای جدید با روش‌های جذاب و غیرمستقیم
• تدارک دیدن پاداش‌های کوچک اما جذاب در مقابل خوردن غذا
• ایجاد محیطی آرام و بدون احساس فشار در زمان غذا خوردن
• مشاوره با روانشناس کودک برای مدیریت بهتر علائم اختلال ARFID

برای خواندن: خطرات دوران بلوغ | نوجوانان در دوران بلوغ از نظر روانی چه تغییراتی می‌کنند؟

سخن پایانی

اختلال اجتناب و محدودیت در غذا خوردن یک وضعیت چالش‌برانگیز است که نیاز به تشخیص دقیق و درمان چندجانبه دارد. آگاهی از علائم و روش‌های درمان این اختلال می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد و پیشگیری از عوارض جسمانی و روانی کمک کند. اگر شما یا فرزندتان علائم ARFID را تجربه می‌کنید، مشاوره با متخصص تغذیه یا یک روان‌شناس خوب می‌تواند اولین قدم برای درمان باشد.