شخصی که طرحواره تنبیه دارد، برای هراشتباه خودش و دیگران عواقب یا تنبیهی در نظر می گیرد و نسبت به آن انعطاف ناپذیر است. این تنبیه گاهی خودش را به شکل خشونت کلامی یا نادیده گرفتن نشان می دهد. تله تنبیه در دوران کودکی به دلیل محیط های ناسالم شکل می گیرد و در بزرگسالی برای بسیاری از جنبه های زندگی فرد چالش ایجاد می کند. روش های زیادی برای درمان طرحواره تنبیه وجود دارد که می توانید با توجه به چالش هایی که دارید مناسب ترین گزینه را انتخاب کنید.
طرحواره تنبیه چیست؟
طرحواره تنبیه یا تله تنبیه (Punitiveness schema) از انواع طرحواره های ناسازگار ۱۸ گانه یونگ است. افرادی که دچار طرحواره تنبیه شده اند در درک اتفاقات و دنیای اطرافشان، تنبیه را نسبت به دیگران پررنگ تر می بینند و عقیده دارند که اشتباه باید با تنبیه پاسخ داده شود نه با بخشش. این افراد تنبیه را نتیجه قطعی یک اشتباه می دانند و آن را برای خود و دیگران لازم و ضروری می بینند. باید بدانید طرحواره ها همیشه فعال نیستند و موقعیت های خاصی در زندگی هر فردی باعث فعال شدن طرحواره او می شود.
می توان گفت طرحواره تنبیه هنگامی فعال می شود که فرد حس می کند خودش یا دیگران کار اشتباه یا نادرستی انجام داده اند. اگر جملات زیر را بیشتر از حد نرمال برای خودتان یا اطرافیانتان به کار می برید یا برعکس، بدانید تله تنبیه در زندگی شما وجود دارد. مثال های طرحواره تنبیه عبارتند از:
- “نباید این کار را می کردی”
- ” باید بیشتر مراقب میبودی”
- “برات درس عبرت شد”
- “حقت بود”
- “مشخص بود که این اتفاق بد می افته”
- “حق نداشت با من اینکارو کنه”
نشانه های طرحواره تنبیه
طرحواره تنبیه در افراد به طور کلی با سکوت، عصبانیت، محروم کردن خود از محبت دیگران و داشتن نگرش اتهامی به سمت اشخاص دیگر مشخص می شود. جزئیات نشانه های آن می تواند در هر فرد متفاوت باشد اما اگر شک دارید که خودتان یا یکی از اطرافیانتان دچار تله تنبیه شده است، با ما همراه باشید. نشانه های طرحواره تنبیه عبارتند از:
- سرزنش بیش از حد خود و دیگران: فرد با طرحواره تنبیه مدام خودش یا دیگران را سرزنش می کند، حتی اگر اتفاق خاصی نیفتاده باشد
- داشتن عقاید انعطاف ناپذیر: تفکر سفت و سختی که بر عواقب کارها، بیشتر از انعطاف و همدلی تاکید دارد
- دشواری در بخشیدن دیگران: افراد با طرحواره تنبیه در بخشش مشکل دارند که عدم بخشش باعث کینه ورزی و خشم می شود
- کمال گرایی: از کافی نبودن و اشتباه کردن به قدری می ترسند که سعی می کنند همیشه همه چیز را کامل انجام دهند
- عدم تحمل اشتباه: نمی توانند درک کنند که انسان ها کامل نیستند و گاهی اشتباه می کنند، در نتیجه به اشتباهات پیش آمده واکنشی شدیدتر از دیگران نشان می دهند
- تحمل رنج برای اهداف: افراد با طرحواره تنبیه معتقدندکه برای پیشرفت و رشد کردن، تنبیه یا رنج کشیدن لازم است، در حالیکه گاهی با آسان گرفتن هم می توان به بعضی اهداف رسید. همیشه برای همه ی دستاورد ها نیازی به تحمل رنج زیاد نیست
- احساس ناکافی بودن: فرد با تله شکست عقیده دارد کافی نیست، عیب و نقص های زیادی دارد و دستاوردی ندارد، حتی اگر از دید بقیه اینطور نباشد
- عصبی شدن هنگام آرامش دیگران: اگر ببینند فردی بدون تحمل رنج به موفقیت رسیده، استراحت می کند و باز هم به اهدافش می رسد یا برای مراقبت از روان خودش وقت می گذارد، عصبی می شوند چون این دقیقا مخالف طرحواره تنبیه است
- لحن تند و خشن: هنگام اشتباه خود یا دیگران با لحن تند و خشن برخورد می کنند چون اشتباه کردن، تله تنبیه را فعال می کند و باعث خشم و عصبانیت می شود
- عزت نفس پایین: به دلیل احساس شرم و ناکافی بودن، عزت نفس بالایی ندارند، خودشان را به آن صورت که هستند دوست ندارند چون باور دارند عیب و نقص طبیعی نیست و باید از بین برود
مطالعه بیشتر: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
ریشه های طرحواره تنبیه
ریشه های طرحواره تنبیه مانند هر طرحواره دیگری از محیط کودکی شکل گرفته است. کودکان الگوهای رفتاری والدین خود را تکرار می کنند، به عبارتی کودک عملکرد شما را بیشتر از حرف هایی که می زنید، مورد تقلید قرار می دهد. بسیاری از ما نگرش والدین خود را نسبت به قوانین و نحوه اجرای آن ها، اتخاذ می کنیم. اگر والدین از تنبیه برای تربیت کردن استفاده کنند، تله تنبیه بخشی از صدای درونی کودک می شود. بنابراین تجربه ما از سبکهای دلبستگی با والدینمان، بخشی از دنیای درونی ما میشود که در شخصیت ما نهفته است. ریشه های طرحواره تنبیه عبارتند از:
داشتن والدین کمال گرا و تله تنبیه
والدین کمال گرایی که تقریبا از همه چیز انتقاد می کنند ممکن است طرحواره تنبیه را در کودک ایجاد کنند. این تفکر در کودک شکل می گیرد که هیچ وقت کافی نیست، نباید به هیچ وجه عیب و نقص داشته باشد و باید بدون خستگی برای بهتر شدن تلاش کند.
قوانین سخت گیرانه و عدم بخشش در محیط کودکی
در محیط کودکی افرادی که طرحواره تنبیه دارند احتمالا استانداردها و قوانین سختگیرانه ای وجود داشته و انسان به عنوان موجودی که گاهی شکست می خورد، پذیرفته نشده است. همچنین تاثیر شرایط محیطی و غیرقابل کنترل، در ایجاد اشتباه در نظر گرفته نمی شود و همیشه مقصر کامل یک اشتباه یا شکست، خود شخص است.
مطلب مرتبط: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
نداشتن فضا برای اشتباه کردن در کودکی
افراد با طرحواره تنبیه در دوران کودکی اجازه اشتباه کردن نداشته اند. اشتباه کردن بخشی طبیعی از مسیر پیشرفت و زندگی است، باید این فضا به کودک داده شود تا گاهی اشتباه کند و ببیند که پس از آن می توان باز هم به مسیر ادامه داد و همه چیز را درست کرد. اگر این فضا را نداشته باشد دچار تله تنبیه می شود.
زندگی در جامعه ای با طرحواره تنبیه
گاهی اوقات قوانین حاکم بر فرهنگ و جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، بدون بخشش و سخت گیرانه طراحی شده است. هسته اصلی قوانین جامعه و مردم یا حکومت، تنبیه می باشد و شما نیز به عنوان عضوی از این جامعه بخشش و انعطاف پذیری را کنار می گذارید و دچار طرحواره تنبیه می شوید.
تجربه تروما در گذشته
اگر در گذشته در یک تروما یا سانحه نقش قربانی داشتید، ممکن است به تنبیه به عنوان عضوی مهم و ضروری نگاه کنید که عدالت را برقرار می کند. کسی یا اتفاقی موجب آزار و اذیت شما شده ولی هیچ اتفاقی نیفتاده و تنبیه نشده است. در این حالت ممکن است دچار طرحواره تنبیه شوید و تصور کنید تنبیه کردن لازمه عدالت است.
از دست ندهید: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت
درمان طرحواره تنبیه
روش های مختلفی برای درمان طرحواره تنبیه وجود دارد، باید با یک روانشناس خوب مشورت کنید تا ببینید کدام گزینه بهتری برای شما محسوب می شود. متخصص بر اساس چالش شما، هدف نهایی و ویژگی های شخصیتی بهترین درمان را برای شما پیدا می کند. درمان های طرحواره تنبیه عبارتند از:
- طرحواره درمانی
- درمان شناختی رفتاری
- مهارت های مقابله با تله تنبیه
طرحواره درمانی برای طرحواره تنبیه
طرحواره درمانی درمان اصلی طرحواره تنبیه و بسیاری از طرحواره های دیگر است. طرحواره تنبیه در ناخودآگاه شما وجود دارد و احتمالا از الگو های اصلی آن تا الان آگاه نبوده اید. آگاهی از الگو های تله تنبیه و فهمیدن آن و انتقال آن به خودآگاه، خودش بخش مهمی از درمان است. در طرحواره درمانی برای تله تنبیه شما مهارت هایی مانند صبر و همدلی را می آموزید و برای اینکه فردی فهمیده تر باشید تلاش خواهید کرد.
مطلب مرتبط: طرحواره شکست چیست؟ از نشانه ها تا درمان تله شکست
درمان شناختی رفتاری برای طرحواره تنبیه
درمان شناختی رفتاری همواره بر جایگزین کردن الگوهای منفی تفکر، با الگوهای کارآمد و سالم تاکید داشته است. در نتیجه واضح است که درمان شناختی رفتار