همه ما گاهی ممکن است از شکست و نرسیدن به اهداف خود بترسیم. اگر طرحواره شکست داشته باشید، ممکن است انتظار شکست خوردن، احساس حقارت نسبت به همتایان خود، احساس شکست یا این باور را داشته باشید که به طور مداوم در هر کاری شکست می خورید. معمولا احساس حماقت، بی استعداد بودن، ناتوانی و به طور کلی کم تر از دیگران موفق بودن به طرحواره شکست گره خورده است.
طرحواره شکست چیست؟
طرحواره شکست (Failure schema) باعث نوعی ترس و هراس از شکست در شما می شود به گونه ای که ترجیح می دهید یک فعالیت را کلا انجام ندهید تا اینکه انجام دهید و شکست بخورید. طرحواره شکست یکی از انواع طرحواره ها است که با سلامت روان ناسازگار است و باعث می شود سلامت روان شما به خطر بیفتد.
تله شکست از اوایل دوران کودکی، زمانی که نگرش کودک به دنیای اطرافش شکل می گیرد، می تواند آغاز شود. کودک در این مرحله کارهایی از جمله صحبت کردن، فعالیت های فیزیکی و … را می آموزد. متأسفانه غیرمعمول نیست که والدین نسبت به نیاز کودک در حال رشد به عشق و حمایت بی قید و شرط، بی توجه باشند. کودک در این مرحله نیاز دارد فعالیت های مختلف را انجام دهد و گاهی شکست بخورد یا موفق نشود و سپس دوباره تلاش کند. اگر در این مرحله والدین پس از شکست، عشق و حمایت خود را نشان ندهند کودک یاد نمیگیرد که شکست بخشی طبیعی از فرآیند زندگی است و اشکالی ندارد. این مسائل باعث می شود کودک از شکست خوردن بترسد و طرحواره شکست در او شکل بگیرد.
مقاله مشابه: طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی
طرحواره چیست؟
در روانشناسی ، طرحواره معمولاً به چارچوب یا ساختار ذهنی اشاره دارد که افراد به وسیله این طرحواره اطلاعات را سازماندهی و تفسیر می کنند. آدم ها از طرحواره برای درک و فهمیدن محیط اطراف خود استفاده می کنند. طرحواره ها برای روان شما مانند DNA برای بدن شما هستند. مجموعه طرحواره هایی که ما داریم نگرش و واکنش ما را نسبت به دنیای اطرافمان مشخص می کند. در ادامه به شما می گوییم که طرحواره شکست چیست و چطور آن را تشخیص دهید و درمان کنید.
مطلب مرتبط: انواع طرحواره ها و تکنیک های طرحواره درمانی؛ تست طرحواره یانگ
نشانه های طرحواره شکست
نشانه ها و علائم طرحواره شکست می تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد. گرچه برای اطمینان و بررسی بیشتر باید به یک روانشناس مراجعه کنید اما می توانید با مطالعه نشانه ها متوجه شوید که آیا چیزی که به دنبال آن می گردید احتمالا تله شکست است یا نه. ۶ نشانه مهم طرحواره شکست عبارتند از:
- باور دارید که در آنچه تلاش می کنید شکست خواهید خورد
- از موقعیت هایی که عملکرد شما بررسی می شود و ارزیابی می شوید اجتناب می کنید
- خودتان را دست کم می گیرید و به دنبال جایگاه های بالاتر و برتر نمی روید چون نگران هستید که آن را به دست نیاورید
- اهمال کاری می کنید و این موضوع احساس ناکافی بودن شما را تقویت می کند و باعث شکست شما می شود و نهایتا یک چرخه معیوب وخطرناک به وجود می آورد
- به دلیل اضطراب زیادی که بابت قضاوت شدن تجربه می کنید عملکرد شما پایین می آید
- حتی اگر موفق شوید و دستاوردی کسب کنید یا آن را کم ارزش می شمارید و یا باور می کنید لیاقت آن را ندارید
- استعداد ها و دستاورد های خود را حاصل عواملی مانند شانس و … می دانید و در نتیجه خود را مستعد نمی بیند
- موفقیت ها و دستاورد های خود را کم ارزش می دانید
مطالعه بیشتر: طرحواره بازداری هیجانی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
نشانه های طرحواره شکست در کودکی
کودکان نیز می توانند نشانه های طرحواره شکست را نشان دهند، این کودکان ممکن است به علت تله شکست از انجام بسیای از کارها اجتناب کنند، نشانه های طرحواره شکست در کودکان عبارتند از:
- کودکان دارای طرحواره شکست ممکن است سریع از انجام یک کار دست بکشند
- از فعالیتی که خود را در آن بد می دانند اجتناب کنند
- وقتی کاری اشتباه انجام می دهند کلافه یا عصبانی شوند
- کودکان دچار تله شکست با به زمانی که برای شروع یک کار چالش برانگیز لازم است را به نعویق می اندازند
- در مواجهه با یک فعالیت جدید اضطراب یا علائم فیزیکی نشان می دهند
برای مطالعه: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن
نشانه های طرحواره شکست در محیط کار
بزرگسالانی که دارای طرحواره شکست هستند تا زمانی که مطمئن نشوند برتری کامل دارند کاری را انجام نمی دهند، بنابراین ممکن است یک کار را شروع کنند، اما زمانی که خیلی چالش برانگیز می شود آن را ترک می کنند. آنها همچنین ممکن است شغلی را انتخاب کنند که برای آن واجد شرایط بیش از حد نیاز هستند یا پیشرفت کمی در محل کار خود نشان دهند، زیرا می ترسند هدف های بزرگتر را دنبال کنند و ناموفق باشند.
طرحواره شکست در اغلب آدم ها به شکل احساس حماقت و ناتوانی بروز می کند. آنها همچنین در هنگام دریافت بازخورد دیگران نسبت به کارشان، مستعد واکنش بسیار حساس هستند. اجتناب از اینکه کسی مهارت و کار شما را بررسی کند، عدم انجام کار خود در حضور دیگران و ترسیدن از ارزشیابی ها می توانند باعث شود که حتی در شغل خود دچار مشکل شوید. علاوه بر این، بزرگسالان مبتلا به تله شکست ممکن است خود را با دیگران مقایسه کنند و در این مقایسه معمولا به این نتیجه می رسند که “من به اندازه کافی خوب نیستم”.
طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان را مطالعه کنید
ریشه های طرحواره شکست
طرحواره شکست می تواند با وجود مسائلی در کودکی شکل بگیرد به بعضی از این موارد به اختصار اشاره می کنیم:
- انتقاد مداوم والدین از کودک و یا مسخره کردن او حتی به شوخی
- مسئولیت های سنگین به کودک محول کردن به نحوی که نتواند از پس آن بر بیاید و به ناچار شکست بخورد
- نبودن نظم و توجه در سبک فرزند پروری والدین
- مورد تمسخر و تحقیر واقع شدن و شرم در محیط مدرسه یا اجتماع
این بازخورد های منفی که کودک از جهان اطراف خود مثل والدین یا اجتماع دریافت می کند، این پیام را در کودک نهادینه می کند که “من یک بازنده ام” یا “من همش شکست می خورم”. نهایتا اگر والدین به فرزندشان اجازه ندهند خودش کاری انجام دهد یا به تلاشهای کودک توجه نکنند و تشویق نکنند، طرحواره شکست شکل می گیرد. شکل گیری تله شکست باعث می شود کودک عزت نفس و احساس تسلط را در خودش پیدا نکند و پرورش ندهد.
محیط کودکی که در آن بزرگ می شویم، ریشه رفتار ها و نگرش های فعلی ما را شکل داده است. اگر محیط کودکی دارای ویژگی های زیر باشد احتمال شکل گرفتن تله شکست به وجود می آید:
- لحن کلی والدین و اعضای خانواده با بی حوصلگی، سرخوردگی و ناامیدی است
- به خاطر شکست خوردن کودک سرزنش می شود، مسخره می شود یا بازخورد منفی دریافت می کند
- والدین فشار زیادی روی کودک می گذارند که از پس آن برنمی آید و بابت این احساس سرخوردگی به او می دهند
- وجود عقاید نژادپرستی، تبعیض جنسی، و سایر اشکال نفرت و تعصب اجتماعی می توانند موفقیت را تضعیف کنند و در عین حال “قربانی” را مقصر بدانند
مطلب مرتبط: طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
گاهی افراد و کودکانی که دچار اختلالات عصبی دیگر مثل ADHD و دیسلکسیا (نارساخوانی) هستند، به دلیل عدم تشخیص و درک درست از شرایط آن ها مورد قضاوت و ارزیابی منفی قرار می گیرند و این مسئله باعث ایجاد طرحواره شکست بدی در آن ها می شود. باید بدانیم که افراد و کودکان با اختلالات یادگیری صرفا با شرایط و سرعت متفاوتی کارها را انجام می دهند و بابت این نباید آن ها را سرزنش کرد.
برای اطلاع از این اختلالات و آگاهی بیشتر از شرایط این افراد به مقاله اختلال های یادگیری و انواع مشکلات دانش آموزان در مدرسه و روش های درمانی مراجعه کنید تا بتوانید درک بهتری نسبت به این موضوع داشته باشید.
بیشتر بخوانید: سندرم ایمپاستر چیست؟ نشانه ها، دلایل و درمان خودویرانگری
چگونه بفهمیم طرحواره شکست داریم؟
در اینجا به چند سؤال اشاره می کنیم که اگر حس میکنید تله شکست یا چیزی مشابه آن در شما هست باید به آن ها فکر کنید:
- آیا فکر می کنید نسبت به اطرافیان خود کمتر موفق هستید؟
- گاهی اهمال کاری می کنید و به موقع کارهای خود را انجام نمی دهید؟
- وقتی به موفقیت ها و دستاورد های خود فکر میکنید احساس ناکافی بودن می کنید؟
- حس می کنید راه های زیادی را رفته اید ولی دستاوردی برایتان نداشته؟
- معمولا فکر می کنید بقیه نسبت به شما موفق تر هستند یا توانایی بیش تری دارند؟
- احساس ناکافی بودن یا ترس از شکست خوردن باعث می شود کارهای جدید انجام ندهید