اینکه چرا کودکان دروغ می گویند بستگی به محیط خانوادگی، شیوه تربیتی والدین و مشکلات رفتاری کودک دارد. کودکان به دلایل مختلفی ممکن است اقدام به دروغگویی کنند، از دلایل دروغگویی کودکان می توان به ترس از تنبیه، اجتناب از سرزنش، جلب توجه، خیالپردازی، حفظ عزت نفس، تاثیر همسالان، شیطنت، دست یافتن به خواسته، احساس خجالت و کمبود توجه و محبت اشاره کرد. کودکان ممکن است دروغگویی را در رفتار والدین خود مشاهده کرده و آن را در رفتار خود تکرار کنند. سن شروع دروغگویی کودکان را می توان از زمان کسب مهارت های شناختی مانند تفکر و حل مسئله یعنی حدود ۲ یا ۳ سالگی در نظر گرفت. باید توجه داشت که کودکان تا حدود ۴ سالگی توانایی تشخیص واقعیت و تحریف آن یا پنهان کاری را ندارند و دروغگویی کودکان تا این سن معمولا عمدی نیست، اما چنانچه دروغگویی کودک در دوران مدرسه نیز ادامه داشته باشد باید برای رفع آن ها اقدام کرد. برای آشنایی با ۱۸ علت دروغگویی کودکان این مطلب را بخوانید.
تعریف دروغگویی در کودکان
دروغگویی در کودکان شامل پنهان کاری، نگفتن حقیقت، مخفی شدن، اجتناب از پاسخ دادن و تحریف واقعیت می شود. کودکان معمولا زمانی دروغ می گویند که تحت فشار قرار بگیرند؛ در نتیجه برای رهایی از تحمل فشار و آسیب توسط دیگران، دروغ می گویند. دروغ گفتن کودک می تواند نشانه ای از اضطراب و استرس بالا یا نارضایتی از شرایط زندگی باشد. والدین برای جلوگیری از بروز مشکلات ناشی از دروغگویی در کودکان، باید ضمن توجه به رفتار های کودک، برای فراهم کردن یک محیط آرام بخش و به دور از اضطراب تلاش کنند.
برای خواندن کلیک کنید: آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان | تقویت مهارت‌های اجتماعی در کودکان
دروغگویی کودکان در سنین مختلف
برای پاسخ به این پرسش که چرا کودکان دروغ می گویند؟ باید به سن کودک، شیوه تربیتی و محیطی که کودک در آن رشد می کند توجه کرد. دروغگویی کودکان در سنین مختلف، می تواند به دلایل متفاوتی رخ دهد. رایج ترین سن دروغگویی کودکان در سن ۳ سالگی است، مرحله ای از رشد کودک که توانایی های شناختی او، مانند “نظریه ذهن” در حال شکل گیری است. نظریه ذهن موجب می شود که کودک بتواند افکار و احساسات دیگران را درک کند و بفهمد که دیدگاه و احساس دیگران می تواند متفاوت با او باشد. در نتیجه کودکان می توانند از سنین ۴ سالگی اقدام به دروغگویی کنند.
دروغگویی کودکان ۴ ساله و کوچکتر معمولا بسیار ابتدایی است و کودک ممکن است به دلیل فراموشی جزئیات یا امتحان کردن رفتار پنهان کاری، دست به دروغ گفتن می زند. اما هر چه سن کودک افزایش یابد، دروغگویی شکل جدی تری به خود گرفته و مسائل بیشتری را ایجاد خواهد کرد. رایج ترین دلیل دروغگویی کودک دبستانی جلوگیری از به دردسر افتادن است و می تواند مشکلاتی همچون بی خبر بودن از شرایط تحصیلی، خوب یا بد بودن دوستان مدرسه و رفتار هایی که کودک در مدرسه یا خارج از آن انجام می دهد را شامل شود. دروغگویی کودک ۹ ساله می تواند آسیب های زیادی را برای کودک و اطرافیانش به همراه داشته باشد. مثل کودکی که به دلیل ترس از والدین بدرفتاری ها یا سو استفاده ای که از او شده را مخفی می کند.
همچنین بخوانید: دروغگویی کودکان | با فرزندی که دروغ می‌گوید چگونه رفتار کنیم؟
علائم و نشانه های دروغگویی در کودکان
علائم و نشانه های دروغگویی در کودکان شامل اضطراب و ناتوانی در بیان صریح موضوع اتفاق افتاده است، اما دروغگویی کودکان علائم دیگری هم دارد که آگاهی از آن ها به شناسایی رفتار های پنهان کارانه و دروغگویی کمک می کند. مهمترین علائم و نشانه های دروغگویی در کودکان عبارتند از:
- گفته های غیر واقعی و بی ربط به واقعیت
- استرس و اضطراب هنگام دروغ گفتن
- اجتناب از تماس چشمی
- رفتار دفاعی یا تلاش برای اتهام زدن به دیگران
- تغییرات جسمانی و افزایش رفتار های پرخاشگرایانه
- عدم ارائه جزئیات هنگام بیان توضیحات
- تاخیر یا تردید در پاسخ
- تغییر در رفتار مانند احساس پنهان کردن یک موضوع
- فراموشی کودک نسبت به جزئیات
مطلب خواندنی: چگونه با کودک خجالتی رفتار کنیم؟ نشانه ها، علت و درمان خجالت کودکان
چرا کودکان دروغ می گویند؟
دلایل گوناگونی برای دروغگویی کودکان وجود دارد که با شناسایی علت اصلی دروغ گفتن کودک و پنهان کاری او، می توان برای از بین بردن دروغگویی اقدام کرد. ۱۸ علت دروغگویی کودکان شامل موارد زیر است:
- ترس از تنبیه و مجازات
- دست یافتن به خواسته ها
- اجتناب از سرزنش
- احساس شرم یا خجالت
- ابراز مخالفت
- مشاهده و تقلید از رفتار والدین
- خودنمایی و حفظ اعتماد به نفس
- اجتناب از سو استفاده و آزار
- نگرانی در مورد محبوبیت
- شیطنت و کنجکاوی
- جلب توجه و محبت
- محافظت از دیگران
- خیال پردازی
- آزمودن مرز ها و قوانین
- امتحان یک رفتار جدید
- تاثیر همسالان
- ناتوانی در یادآوری جزئیات
- اختلالات روانی
بیشتر بخوانید: حسادت در کودکان؛ با کودک حسود چه کنیم؟
۱. ترس از تنبیه و مجازات؛ علت دروغگویی کودک
یکی از رایج ترین دلایل دروغگویی کودکان ترس از تنبیه و مجازات است. کودکان به منظور جلوگیری از تنبیه شدن، دست به رفتار دروغگویی می زنند. اینکار باعث می شود تا به جای گفتن واقعیت و تحمل فشار روانی یا تنبیه بدنی ازطرف والدین یا دیگر مراقبت کنندگان مانند معلمان و مربیان، واقعیت را تحریف کرده و دروغ بگویند. بنابراین والدین یا اطرافیان کودک نباید او رابه خاطر رفتارهایش تنبیه کرده و باعث شکل گیری ترس شوند. به طور مثال دلیل دروغگویی کودک در دبستان می تواند کسب نمرات پایین باشد. کودک در چنین شرایطی و به خاطر ترس از تنبیه و مجازات، نمرات خود را به والدینش اعلام نمی کند و دست به پنهان کاری می زند.
بیشتر بخوانید: با بچه لجباز چه کنیم؟ علت و ۲۰ روش برخورد با کودک لجباز
۲. دروغگویی کودک برای دست یافتن به خواسته ها
کودکان ممکن است با دروغ گفتن تلاش کنند تا به خواسته های خود دست پیدا کرده و اتفاقات را به نحوی تغییر دهند که مورد تایید آن ها است. با اینکار احساس می کنند که کنترل امور را به دست دارند و می توانند با دروغگویی آنچه را که می خواهند بدست آورند. وظیفه والدین درقبال دروغگویی کودکان برای بدست آوردن خواسته ها این است که ضمن توضیح دلایل کافی، کودک را نسبت به شرایطی که دوست ندارند، قانع کنند. مثلا کودکی که از خوردن خوراکی های قندی منع شده است، به دروغ می گوید که بستنی نخورده تا بتواند دوباره بستنی بخورد.
۳. اجتناب از سرزنش، دلیل دروغگویی کودک
والدین باید این نکته را مد نظر داشته باشند که کودکانشان در حال تجربه کردن زندگی بوده و ممکن است رفتار های اشتباه و ناپسند داشته باشند؛ والدین نباید با سرزنش و نصیحت با کودک رفتار کنند. سرزنش کردن از علت های دروغگویی کودکان است و باعث ایجاد احساس ناکافی و دوست داشتنی نبودن در کودک می شود. سرزنش کردن کودکان بابت رفتار ها و کارهایشان موجب می شود تا در دفعات بعدی موضوعات و اتفاقات رخ داده را سانسور کرده و پنهان کاری داشته باشند.
برای خواندن: پرخاشگری کودکان؛ علائم، علت و درمان خشونت در کودکان
۴. دروغگویی در کودکان و احساس شرم یا خجالت
یکی از پاسخ های جالب برای اینکه چرا کودکان دروغ می گویند؟ تجربه احساس شرم و خجالت است. در صورتی که کودک نسبت به گفتن واقعیت احساس خجالت زدگی داشته باشد، ممکن است دست به دروغگویی بزند تا از عزت نفس خود حفاظت کرده. یک دلیل دروغگویی کودک ۸ ساله می تواند احساس شرم باشد، چرا که از سن ۷ سالگی به بعد احساس خجالت و شرم در کودکان بیشتر از قبل تجربه می شود. مثلا کودک ممکن است به دلیل احساس خجالت از والدین نسبت به حرف زدن درباره کاری که با دوستانش انجام داده است، دروغ بگوید.
مناسب خواندن: علت و نشانه‌های اضطراب کودکان، چگونه اضطراب کودک را کاهش دهیم؟
۵. دروغگویی برای ابراز مخالفت کودک با والدین
گاهی اوقات یکی از راه های ابراز مخالفت کودک و نشان دادن کسب استقلال به والدین، دروغگویی است. در این حالت کودک برای آن که مخالفت و خشم خود نسبت به رفتار یا تصمیمات والدین نشان دهد یا ثابت کند که فردی مستقل است، دروغ می گوید. برای جلوگیری از دروغگویی کودک به علت نشان دادن نارضایتی، می توان نظرش را درباره مسائلی که با سنش مرتبط است جویا شد و دیدگاه کودک را در تصمیم گیری های مختلف در نظر گرفت.
۶. مشاهده و تقلید از رفتار والدین، علت دروغگویی کودکان
یکی از دلایل مهم دروغگویی کودکان، تقلید رفتار های والدین است. کودکان به میزان بسیار زیادی تحت تاثیر رفتار های والدین خود هستند و از آن ها الگو می گیرند؛ بنابراین ممکن است دروغ گفتن را در والدین مشاهده و آن را تکرار کنند. به طور مثال مادری که با وجود در خانه بودن، از کودک می خواهد به فرد پشت تلفن به دروغ بگوید که مادرش خانه نیست، رفتار دروغگویی را به کودک خود نشان می دهد. کودک در این شرایط می فهمد که می تواند گاهی اوقات واقعیت را تحریف کرده و برای راحتی خود دروغ بگوید. برای جلوگیری از این اتفاق والدین نباید در حضور کودک سعی در پنهان کاری داشته و به دیگران دروغ بگویند.
مطلب مفید: چگونه کودک مستقل تربیت کنیم؟ ۱۵ تکنیک کاربردی برای تربیت کودک
۷. از دلایل دروغگویی کودکان؛ خودنمایی و حفظ اعتماد به نفس
علت دروغگویی کودکان ابتدایی ممکن است حفظ عزت نفس، خودنمایی یا تحت تاثیر گذاشتن دیگران باشد. کودک ممکن است برای افزایش اعتماد به نفس خود، اقدام به دروغگویی، به رخ کشیدن و بزرگنمایی جزییاتی از شرایط زندگی مانند شغل پدر، محل زندگی و دارایی های خانوادگی کند. دروغگویی به کودک اجازه می دهد تا چیزی را برای دیگران به نمایش بگذارد که دوست دارد داشته باشد یا از نداشتنش احساس ناراحتی و ضعف می کند. تقویت عزت نفس کودک و آگاهی دادن به او در این مورد که هر کس توانایی ها و مزایای خاص خود را در زندگی دارد، می تواند باعث کاهش حسادت کودکان به دیگران و در نتیجه دروغگویی شود.
۸. دروغ گفتن برای اجتناب از سو استفاده و آزار
زمانی که کودک تحت آزار و سو استفاده جنسی، جسمی و عاطفی قرار گرفته و در مورد افشای آن ها تهدید شده باشد، برای اجتناب از آسیب مجدد دروغ می گوید. یکی از موارد آسیب زای دروغگویی، پنهان کردن رفتار هایی است که دیگران با کودک انجام داده و او به دلیل ترس، آن ها مخفی می کند. با فراهم کردن یک شرایط خانوادگی امن، کودک می تواند بدون ترس مشکلاتش را نزد والدین یا اعضای خانواده بیان کند.
از دست ندهید: کودک آزاری و راهکارهای مقابله با آن
۹. نگرانی در مورد محبوبیت از علل دروغگویی کودکان
یکی از دلایل دروغگویی کودک دبستانی و سنین بالاتر، نگرانی در مورد میزان محبوبیت بین همسالان است. کودکان در محیط های غیر از خانه مانند مدرسه، پارک و کوچه، معمولا جمع های دوستانه ای تشکیل می دهند که برای ورود به آن ها باید نظر اعضای گروه را جلب کنند. به همین دلیل احتمال دارد که کودک برای از دست ندادن محبوبیت و نظر مثبت همسالانش، اقدام به دروغگویی کند. کودک احساس می کند که با نگفتن واقعیت می تواند نظر همسالانش را جلب و خود را فردی محبوب بداند.
۱۰. علت دروغگویی کودک؛ شیطنت و کنجکاوی
علت دروغگویی کودک می تواند شیطنت و کنجکاوی او درباره رفتار دیگران در مواجهه با پنهان کاری باشد. کودک کنجکاو با نگفتن واقعیت تلاش می کند تا افراد را تحریک کرده و برخورد آن ها را مشاهده کند. بنابراین گاهی اوقات دروغگویی بچه ها، لزوما دلیلی عمدی و به شکل فریب دادن نیست. اطرافیان برای کاهش این رفتار نباید هنگام شنیدن دروغ توسط کودک، واکنش شدیدی از خود نشان دهند که کودک را ترغیب به تکرار رفتارش می کند.
۱۱. جلب توجه و محبت، علت دروغگویی کودک
ناکافی بودن میزان محبت و توجه نکردن به نیاز های کودک، یکی از علل دروغگویی کودکان است. کودکی که به دنبال جلب توجه و محبت است، دروغ می گوید تا بتواند نظر والدین یا افراد مهم زندگی اش را به خود جلب کرده و از آن ها محبت دریافت کند. به عنوان مثالی برای دروغگویی کودکان، می توان بچه ای را در نظر گرفت که خود را به مریضی می زند تا بتواند توجه والدین را به شکل منفی به سمت خود جلب کرده و با نگران کردن آن ها محبت دریافت کند.
۱۲. دروغگویی کودک برای محافظت از دیگران
دلیل دروغگویی کودکان، می تواند محافظت از دیگران مانند اعضای خانواده یا دوستان باشد. کودک ممکن است برای حفاظت از مادر خود در برابر رفتار های پرخاشگرایانه پدر، اقدام به دروغگویی کند یا در مدرسه به دروغ بگوید کار اشتباه را او انجام داده تا از دوستانش محافظت کند. بچه ها با دروغ گفتن سعی می کنند تا توجه افراد به سمت خود جلب کرده و مانع آسیب رسیدن به عزیزانشان شوند.
خواندن این مطلب توصیه می شود: انواع ترس در کودکان کدامند؟ بهترین راهکارهای رفع ترس در کودکان
۱۳. دروغگویی ناشی از خیال پردازی و داستان سرایی
یکی دیگر از علت های دروغگویی در کودکان را می توان خیالپردازی و داستان سرایی های بچگانه دانست. کودکان در سنین ۴ تا ۶ سالگی غرق در خیالپردازی و ساختن موجودات و دوستان خیالی هستند. به همین دلیل گاهی از چیز هایی حرف می زنند که واقعیت ندارد و نتیجه داستان سرایی آن ها است. مثل کودکی که به دروغ می گوید غذا را دوست خیالی یا عروسکش خورده است. دروغگویی ناشی از خیالپردازی کودکان معمولا با بالاتر رفتن سن، کاهش می یابد.
۱۴. آزمودن مرز ها و قوانین با دروغگویی
دروغ گفتن بچه ها می تواند راهی برای محک زدن مرز ها و قوانین باشد. کودک با دروغگویی تلاش می کند تا ببیند که تا کجا می تواند پنهان کاری داشته باشد و نتیجه دروغ گفتنش چه خواهد بود. دروغ گفتن کودکان نوع و شدت واکنش اطرافیان نسبت به تحریف واقعیت را برای کودک مشخص می کند و به آن ها نشان می دهد که چقدر می توانند وارد مرز های دیگران شده و از قوانین سرپیچی کنند.
۱۵. دروغگویی؛ راهی برای امتحان یک رفتار جدید
کودکان از سن ۲-۳ سالگی توانایی دروغ گفتن را کسب خواهند کرد. بنابراین یکی از علت های دروغگویی کودک، امتحان کردن رفتار جدیدی است که به تازگی در او شکل گرفته است. یک بچه ۳ ساله ممکن است با دهانی پر از شکلات، به شما بگوید که به شکلات های روی میز دست نزده است. دروغگویی، یک تجربه تازه و جالب برای کودکانی است که فهمیده اند می توانند چیز ها را از دیگران مخفی کنند. کودکان با مخفی کردن چیزها از افراد، کنجکاوی اطرافیان خود را سنجیده و دوست دارند که واکنش آن ها را ببینند.
۱۶. تاثیر همسالان، از دلایل دروغگویی کودکان
همسالان تاثیر زیادی در رفتار های کودکان داشته و رفتار های آن ها می تواند علت دروغگویی کودکان ابتدایی و بزرگتر باشد. کودکان معمولا تاثیر زیادی از همسالان خود گرفته و دوست دارند تا شبیه آن ها رفتار کنند، از همین رو دوستان کودک می توانند او را تشویق به دروغگویی کنند. والدین برای جلوگیری از تاثیر منفی همسالان، می توانند بدون دخالت مستقیم بر کیفیت دوستان فرزند خود نظارت کرده و در صورت مشاهده تاثیر منفی همسالان، کودک را از آن کودک یا جمع دوستانه دور کنند.
۱۷. دروغگویی و ناتوانی در یادآوری جزئیات
ممکن است دلیل دروغگویی کودک ناتوانی در به یاد آوردن جزئیات باشد. کودکان معمولا چیزهای کلی را به ذهن سپرده و توجه زیادی به جزئیات ندارند. به همین دلیل پاسخ های آنها کلی، فاقد جزئیات و سطحی است که می تواند از دید بزرگسالان به عنوان دروغ گفتن برداشت شود. بهتر است والدین از پرسیدن اتفاقاتی که جزئیات زیادی دارد اجتناب کنند تا کودک با عدم بیان نکاتی که یادش نمی آید، برچسب دروغگو نخورد.
۱۸. اختلالات روانی، یکی از دلایل دروغ گفتن
ناسازگاری ها و اختلالات روانی کودکان مانند اختلال سلوک، نافرمانی مقابله ای “ADD” و اختلالات اضطرابی همچون فوبیا در کودکان یکی از دلایل دروغگویی بچه ها است. کودکان مبتلا به اختلال سلوک ممکن است دست به دروغگویی زده و پنهان کاری زیادی داشته باشند. چنانچه دروغگویی کودکان ناشی از اختلالات روانی و مشکلاتی مانند کمرویی و خجالتی بودن یا نداشتن استقلال باشد، لازم است برای اجتناب بروز مشکلات بیشتر و درمان دروغگویی کودک، از یک روانشناس کودک کمک گرفت.
کتاب در مورد دروغگویی کودکان
برای مطالعه بیشتر درباره دروغگویی کودکان، می توانید کتاب های معرفی شده در این بخش را مطالعه کنید:
- کتاب “چرا کودکان دروغ می گویند؟” نوشته پل اکمن و ترجمه احدرضا کیانی، سینا شریف زاده خراسانی
- کتاب “دروغگویی کودکان” نوشته عاطفه دبیری
- کتاب ” روانشناسی کودک دروغگویی” نوشته بهروز بیرشک و مریم موسوی نیک
