اختلال سلوک چیست؟
بسیاری از ما شاهد لحظاتی بودیم که کودکان اطراف ما رفتارهای بدجنسانه، خشونت آمیز و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند. اگر کودکی این رفتارها را از خود بروز دهد، ممکن است مبتلا به اختلال سلوک یا CD باشد. افراد مبتلا به اختلال سلوک بطور معمول در رده سنی زیر ۱۸ سال قرار دارند. در واقع این افراد با قبول قوانین و رعایت رفتارهای اجتماعی مشکل دارند. جالب است بدانید شیوع اختلال سلوک در پسران بیشتر از دختران است.
افرادی مبتلا به این اختلال روانی ممکن است جسور و با اعتماد به نفس به نظر رسند؛ اما در واقع احساس ترس و ناامنی وجود آنها را فرا گرفته و دائما احساس تهدید می‌کنند.
تشخیص اختلال سلوک
تشخیص کودکان مبتلا به اختلال رفتاری سلوک اغلب دشوار است. زیرا علائم و نشانه‌های اختلال ممکن است شبیه به شرایطی دیگر مانند اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی (ADHD) و اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD) هم باشند.
پزشکان علائم اختلال سلوک را به چهار دسته تقسیم می‌کنند:
- رفتار تهاجمی، مانند بی رحمی به حیوانات، مبارزه و قلدری
- رفتار مخرب، مانند آتش افروزی و خرابکاری
- رفتار فریبنده، مانند سرقت و دروغ گفتن
- نقض قوانین، که ممکن است شامل فرار و ترک خانه باشد
سوء مصرف مواد مخدر و الکل، فعالیت جنسی و عزت نفس پایین نیز نشانه های رایج اختلال سلوک است که والدین باید به آن ها توجه کنند.
کودکی که رفتارش به طور مرتب در این دسته‌ها قرار می گیرد، ممکن است، دارای اختلال باشد. مهم است که این موارد به درستی توسط روانشناسان و مشاوران تشخیص داده شود.
افراد مبتلا به اختلال سلوک چه رفتارهایی دارند؟
کودک مبتلا به اختلال سلوک رفتارهایی چون خشونت، پرخاشگری، دزدی، تقلب، خشونت از روی عمد با مردم، بی رحمی با حیوانات و پیش قدمی در درگیری‌های فیزیکی را به صورت مداوم از خود بروز می‌دهد. در ادامه به بررسی هر یک از این رفتارها می‌پردازیم.
رفتار خشونت آمیز و پرخاشگرانه با مردم و حیوانات
افراد مبتلا به این اختلال معمولا آغازگر دعوا هستند و بطور دائم به سایر اطرافیان خود زور می‌گویند. در واقع این افراد نسبت به مردم و حیوانات بی‌رحم هستند و در مواجهه با آنها از خود واکنش‌های فیزیکی نشان می‌دهند. آنها در اصلاح بسیار قلدر هستند و برای آسیب رساندن به دیگران از وسایل خطرناکی چون چاقو یا چوب استفاده می‌کنند.
تخریب اموال دیگران به منظور تفریح
افراد مبتلا به اختلال سلوک به صورت عمدی و برای تفریح به اموال دیگران آسیب می‌رسانند. حتی ممکن است برای آسیب رساندن جدی به اموال سایر اشخاص، جایی را به آتش کشند.
دزدی و شیادی
افراد مبتلا به این اختلال به زور از خانه یا ماشین دیگران دزدی می‌کنند. آنها برای منافع شخصی خود به راحتی دروغ می‌گویند و قوانین و مقررات را زیر پا می‌گذارند. حتی ممکن است در برخی مواقع بدون درگیری با سایر افراد، از آنها دزدی کنند، دزدی از مغازه یک نمونه از رفتارهای بارز آنها است.
عدم پیروی از قوانین و مقررات
افراد مبتلا به اختلال سلوک در سنین قبل از ۱۳ سالگی با وجود مخالفت‌های والدین، دیر به خانه باز‌می‌گردند. این افراد از مدرسه فراری هستند و حداقل سابقه یکبار فرار از خانه را دارند؛ حتی پیش آمده که مدت طولانی به منزل بازنگشتند.
عدم پشیمانی و عذاب وجدان
این افراد بعد از آن که مرتکب خطا یا کار بدی می‌شوند، به هیچ عنوان احساس پشیمانی و عذاب وجدان نمی‌کنند. در واقع آنها نسبت به پیامدهای اعمال خود در مقابل دیگران، به هیچ وجه دچار نگرانی نمی‌شوند.
عدم همدلی و عاطفه با اطرافیان
افراد مبتلا به این اختلال، به احساسات سایر اطرافیان خود اصلا احترام نمی‌گذارد. در واقع آنها تنها نگران پیامدهای اعمال خود نسبت به خودشان هستند و هیچ اهمیت و حقی برای سایر افراد قائل نیستند.
عدم توجه و دقت بر کیفیت عملکرد خود
افراد مبتلا به اختلال سلوک هیچ تلاشی برای بهبود عملکرد خود در محیط‌هایی چون مدرسه یا سرکار از خود نشان نمی‌دهند. در واقع این افراد عملکرد ضعیف خود را بر دوش سایر افراد می‌اندازند.
مطالعه بیشتر: انواع هوش در کودکان چیست؟ شناسایی و تقویت انواع هوش کودکان
عوامل موثر در بروز بیماری سلوک
عوامل بسیاری در بروز اختلال سلوک تاثیرگذار هستند. این عوامل در دسته‌های ژنتیکی، محیطی، بیولوژیکی، روان شناختی و اجتماعی قرار دارند که در بروز این اختلال نقش بسزایی دارند.
عوامل ژنتیکی
بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک در خانواده دارای افرادی با سایر اختلالات روانی مانند اختلال اضطراب، اختلالات خلقی و اختلالات شخصیتی هستند. همین موضوع نشان می‌دهد که اختلال سلوک تا حد زیادی ارثی می‌باشد.
عوامل بیولوژیکی
آسیب و صدمه به برخی از نواحی مغز باعث بروز اختلالات رفتاری می‌شود. اختلال سلوک نیز با برخی از نواحی مغز که در تنظیم احساسات و رفتار دخیل است، ارتباط دارد. در واقع اگر مدارهای سلول عصبی در امتداد نواحی مغزی مختل شوند، نشانه های اختلال سلوک در فرد ظاهر می‌شود. رفتارهایی چون مصرف دخانیات و الکل در زمان بارداری یا سوء تغذیه مادر باعث بروز اختلال سلوک در فرزند می‌شود.
عوامل محیطی
عوامل محیطی و اتفاقات رخ داده در زندگی فرد، در بروز اختلال سلوک نقش دارند. اتفاقاتی چون کودک آزاری، فقر، ضعف تربیتی، تجربه‌های آسیب زا، سابقه مصرف مواد در خانواده و تربیت متناقض والدین نمونه‌هایی از عوامل محیطی هستند.
عوامل اجتماعی
عوامل اجتماعی نیز نقش بسزایی در بروز اختلال سلوک دارند. عواملی چون عدم پذیرش توسط همسالان و پایین بودن طبقه اقتصادی یا اجتماعی باعث بروز این اختلال در فرد می‌شود.
مشکلات ناشی از اختلال سلوک
از آنجا که هر کودک ممکن است علائم و نشانه های اختلال رفتار را در برخی موارد در زندگی خود نشان دهد، بزرگسالان باید بدانند که انجام برخی از این اقدامات لزوما به این معنی نیست که کودک دارای اختلال است.
به منظور مطابقت با تشخیص اختلال رفتاری، کودکان باید در طی ۱۲ ماه حداقل سه نشانه را نشان دهند. کودکانی که در یک مدرسه گاهی دعوا می‌کنند (یک بار در سال) احتمالاً اختلالی در رفتار ندارند. اگر این کودک در طی یک سال سه یا چند بار این اقدامات را انجام دهد، احتمال بیشتری وجود دارد که او دارای اختلال باشد. این پایداری یک ویژگی پایه ای از اختلال رفتار است. هر کودک گاهی اوقات ناسازگار است. کودکان مبتلا به اختلال رفتاری سلوک اغلب به گونه‌ای رفتار می کنند که زندگی همسالان و خانواده های آنها را مختل می‌کند.
همچنین بخوانید: بازی درمانی چیست؟ کاربرد بازی درمانی، تکنیک ها و انواع آن
علائم اختلال سلوک
علائم اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی (ADHD) و نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD) و شرایط مشابه، اغلب به عنوان علائم اختلال سلوک مطرح می‌شوند. با اینکه که آنها شبیه به نظر می‌رسند، برخی از تفاوت های مهم بین این شرایط وجود دارد.
کودکان مبتلا به ADHD و ODD ممکن است عصبانی و با رفتاری خصمانه باشند، اما به ندرت بی رحمی را در کودکان مبتلا به اختلال سلوک مشاهده می‌شود، دارند.
به عنوان مثال، یک پسر با ADHD ممکن است به منازعات گاه به گاه در مدرسه بپردازد زیرا او احساس ناامیدی و ناامنی می‌کند. اکثر مشاوران این را به عنوان اختلال رفتاری سلوک تشخیص نمی‌دهند. هرچند اگر پسر بی‌رحمی خاصی نسبت به دانش‌آموز دیگر داشته است، احتمال وجود اختلال سلوک در او هست.
رفتار بی رحمانه می‌تواند شامل ایجاد درد شدید در دیگران، بی اعتنایی نسبت به زجر کشیدن افراد، یا آسیب زدن به حیوان خانگی باشد. کودکان با اختلال رفتاری سلوک به ندرت پس از انجام اقدامات بی رحمانه احساس گناه از خود نشان می‌دهند.
بیشتر بخوانید: حسادت در کودکان؛ با کودک حسود چه کنیم؟
اگر فرزندتان مشکلات پرخاشگرایانه دارد یا اختلال سلوک برای او تشخیص داده شده است، با مراجعه به یک روانشناس خوب در تهران و سایر شهرهای ایران می‌توانید به درمان او بپردازید.
دلایل بروز اختلال سلوک
دلیل مشخصی برای اختلالات سلوک تعیین نشده است ولی ترکیبی از عوامل زیستی، ژنتیکی، محیطی، روانی و اجتماعی می‌تواند در بروز و تداوم آن نقش داشته باشد.
برخی از مطالعات به وجود نقص و آسیب در برخی مناطق مغزی و تنظیم نبودن مواد شیمیایی مغز (انتقال‌دهنده‌های عصبی) به عنوان دلیلی برای بروز این اختلال اشاره می‌کنند. برخی سابقه بروز این اختلال و نیز سایر اختلالات اضطرابی، خلقی و شخصیتی در سایر افراد خانواده را با بروز اختلالات سلوک مرتبط می‌دانند.
خطر ابتلا به اختلال سلوک در کودکانی که یکی از والدین یا مراقبین آنها به اختلال شخصیت ضد‌اجتماعی، وابستگی به الکل، اختلالات خلقی، اسکیزوفزنی مبتلا هستند یا در کودکی اختلال بیش‌فعالی همراه با عدم توجه یا اختلال سلوک داشته اند، بیشتر است.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین، قرار داشتن زیر خط فقر، وضعیت نامناسب مسکن، بیکاری یک یا هر دو والدین، تحصیلات پایین والدین و احـساس ناامنی در محیط خانواده و مدرسه، از جمله عوامل اجتماعی موثر در شدت گرفتن این اختلال است.
درمان اختلال سلوک
درمان اختلال سلوک به عوامل زیادی از جمله، سن کودک، شدت علائم و همچنین مشارکت کودک برای انجام روش‌های درمانی بستگی دارد. درمان معمولاً ترکیبی از رواندرمانی و دارودرمانی است.
روش‌های مختلف مشاوره مانند درمان شناختی-رفتاری با هدف تغییر شکل تفکر و رفتار کودک برای بهبود مهارت‌های حل مسئله، مدیریت خشم، مهارت‌های استدلال اخلاقی انجام می‌شود.
خانواده درمانی و روش‌های آموزش مدیریت والدین نیز می‌تواند مفید باشد. در این روش والدین می‌آموزند که چگونه رفتارهای مثبت را افزایش دهند، تکنیک‌های انضباطی اصلاحی (مانند محروم کردن) را جـایگزین شیوه‌های خشن کنند و از روش‌های حل مسأله بهره ببرند.
داروی مشخصی به‌طور رسمی برای درمان اختلال سلوک معرفی نشده است، دارودرمانی اغلب برای کاهش علائم اختلالات همراه با سلوک مانند اختلال افسردگی و یا بیش‌فعالی بکار می‌رود.
اختلال سلوک با بیش فعالی چه تفاوتی دارد؟
اختلال بیش فعالی یا ADHD و اختلال سلوک، از جمله اختلالات شایع در دوران کودکی و نوجوانی هستند. همانطور که در بخش‌های بالا ذکر شد، اختلال سلوک به مجموعه‌ای از مشکلات رفتاری و عاطفی گفته می‌شود که در آن کودک و نوجوان مورد نظر با رعایت قوانین و رفتارهای اجتماعی تایید شده در جامعه، بسیار مشکل دارد. اما کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی یا نقص توجه به گونه‌ای هستند که تمرکز کردن برایشان بسیار سخت است و بیشتر از افراد عادی فعالیت و تحرک دارند. در ادامه به بیان تفاوت این دو اختلال می‌پردازیم.
بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD)
- فرد مبتلا به بیش فعالی توجهی به جزئیات یک موضوع نمی‌کند؛ بخصوص اگر احساس کند موضوع مورد نظر جذابیتی برای او ندارد.
- فرد مبتلا به راحتی حواسش پرت می‌شود و تمرکز لازم برای یادگیری را ندارد.
- پیروی کردن از یک دستورالعمل و چارچوب برای فرد مبتلا به بیش‌فعالی بسیار دشوار است.
- گوش کردن برای فرد دارای بیش فعالی سخت است و به همین دلیل مرتب حرف دیگران را قطع می‌کند. همچنین ممکن است در جایی که غیرضروری شروع به صحبت کند.
- فرد دارای این اختلال به سختی می‌تواند استرس خود را تحمل کند و احساس می‌کند ناآرام و عصبی است.
- فرد مبتلا رفتارهای ناگهانی و هیجانی از خود بروز می‌دهد.
- فرد دارای بیش فعالی تغییر احساس ناگهانی دارد مثلا به سرعت احساس پریشانی و ناراحتی می‌کند.
اختلال سلوک (CD)
- فرد دارای سلوک رفتارهای پرخاشگرانه نسبت به حیوانات و مردم دارد و بدون احساس گناه و پشیمانی به آنها ظلم می‌کند.
- این فرد آسیب رساندن و تخریب اموال دیگران را بصورت عمدی و صرفا برای تفریح خود انجام می‌دهد.
- فرد مبتلا به این اختلال سر دیگران را کلاه می‌گذارد و از سایر افراد دزدی و سرقت می‌کند.
- فرد دارای اختلال سلوک به زور وارد خانه و ماشین دیگران می‌شود.
- فرد بیمار به صورت جدی مقررات را زیر پا می‌گذارد. مثلا از مدرسه فرار می‌کند یا شب‌ها خیلی دیر به خانه برمی‌گردد
چگونه با این کودکان رفتار کنیم؟
مراجعه به متخصص سلامت روان برای گرفتن راهنمایی و مشاوره در زمینه نحوه برخورد و رفتار صحیح با این کودکان ضروری است.
در صورت شدت گرفتن علائم در طی زمان، والدین برای دریافت آموزش اضافی و مهارت‌آموزی در جهت اصلاح رفتار و شروع درمان دارویی بهتر است به روانپزشک در تهران یا سایر شهرها در زمینه کودک و نوجوان مراجعه کنند. رفتار مقتدرانه والدین همراه با تشویق و تقویت منفی (حذف محرک مطلوب) از جمله شیوه‌های رفتاردرمانی است که در حالت خفیف این اختلال می‌تواند به تدریج اثرگذار باشد.
در صورتی که موارد خفیف این مشکل را در کودکان خود دیدید، می توانید به روانشناس کودک در تهران و سایر شهرها نیز مراجعه کنید.
در این شرایط والدینی که اغلب از تنبیه فیزیکی استفاده کرده و سطح پایینی از عطوفت و گرمی را نشان می‌دهند و برای کنترل بیشتر، قوانین غیرقابل توضیح و غیرقابل استدلال را براي فرزندانشان به کار می‌گیرند، باعث شدت گرفتن مشکلات فردی و اجتماعی بیشتری در فرزند خود می‌شوند.
سوالات متداول
اختلال سلوک چیست؟
بسیاری از ما شاهد لحظاتی بودیم که کودکان اطراف ما رفتارهای بدجنسانه، خشونت آمیز و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند. اگر کودکی این رفتارها را از خود بروز دهد، ممکن است مبتلا به اختلال سلوک یا CD باشد..
تداوم در چه رفتارهایی نشان دهنده علائم اختلال سلوک است؟
پرخاشگری، قلدری و زورگویی، آسیب رساندن به حیوانات، دزدی و زورگیری، شروع کننده دعواهای فیزیکی، خرابکاری و تخریب اموال خصوصی مردم، دزدی، دروغگویی و قانون شکنی از رفتارهایی است که اگر شخص حداقل سه مورد آنها را به صورت مداوم داشته باشد، دچار این اختلال می باشد.
تفاوت عمده بیش فعالی با اختلال سلوک چیست؟
بیش فعالی به معنای انرژی بالا در کودکان، خستگی ناپذیری و عدم تمرکز در یادگیری می‌باشد. در صورتیکه اختلال سلوک شامل رفتارهایی مثل پرخاشگری، قانون شکنی جدی، قلدری و زورگویی است.
آیا اختلال سلوک قابل درمان می باشد؟
بله، درمان آن هرچه زودتر و در دوران کودکی آغاز شود نتیجه بهتری در بهبود فرد مشاهده می‌شود. در واقع به از کمک مهارت‌های تربیتی برای والدین وکودک می‌توان این اختلال را درمان کرد.
سلام خیلی مفید بود ممنون