تعریف حافظه در روانشناسی یعنی توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات که در مواقع نیاز مشخص شود. چهار نوع کلی حافظه عبارتند از: حافظه حسی، حافظه کوتاه مدت، حافظه فعال یا کاری و حافظه بلند مدت. حافظه انسان یک عملکرد ذهنی پیچیده و ضروری است که ما را قادر می سازد اطلاعات را ذخیره، حفظ و به خاطر بیاوریم. انواع حافظه متفاوت هستند و عملکرد های ویژه ای دارند که با توجه به ظرفیت، مدت زمان نگهداری و نوع اطلاعات ذخیره شده، تقسیم می شوند.
چند نوع حافظه داریم؟
انسان ۴ نوع حافظه اصلی دارد که هر کدام عملکرد ویژه خودشان را دارند. هر نوع حافظه در تفکر، اهمیت زیادی دارد و بخشی ضروری از پردازش ذهنی محسوب می‌شود. ۱۰ نوع حافظه عبارتند از:
- حافظه حسی
- حافظه بلندمدت
- حافظه کوتاه مدت
- حافظه کاری یا فعال
- حافظه رویدادی (اپیزودیک)
- حافظه معنایی
- حافظه اتوبیوگرافیک
- حافظه روندی (رویه ای)
- حافظه جنبشی
- حافظه آینده نگر
بیشتر بخوانید: برای تقویت حافظه چه بخوریم؟ ۲۳ خوراکی مفید برای حافظه
۱. حافظه حسی؛ از انواع حافظه
حافظه حسی (Sensory memory) یکی از انواع حافظه است که اطلاعات جمع آوری شده توسط حواس ما را برای مدت بسیار کوتاهی جمع آوری می‌کند. این نوع از حافظه مانند یک عکس فوری به مغز ما کمک می‌کند تا دنیای اطراف خود را پردازش و درک کند. حتی اگر حافظه حسی فقط برای چند ثانیه دوام داشته باشد، نقش مهمی در نحوه درک و واکنش ما نسبت به محیط بازی می‌کند.
حافظه حسی به مغز ما کمک می‌کند تا تصمیم بگیریم روی چه چیزی تمرکز کنیم و چه چیزی را نادیده بگیریم. به عنوان مثال، زمانی که در یک اتاق پر سر و صدا هستید، حافظه حسی به شما این امکان را می‌دهد که صدای کسی که نام شما را صدا می‌زند، به خاطر بسپارید تا بتوانید توجه خود را به او معطوف کنید. با ثبت این لحظات زودگذر، حافظه حسی به ما کمک می‌کند تا جریان پیوسته اطلاعات حسی را که هر روز با آن مواجه می‌شویم، جهت‌یابی و درک کنیم. انواع حافظه حسی عبارتند از:
- حافظه نمادین
- حافظه حسی پژواک
- حافظه لمسی
حافظه نمادین؛ از انواع حافظه حسی
حافظه نمادین (Iconic memory) بخشی از حافظه حسی است که با اطلاعات دیداری سروکار دارد و پس از مشاهده تصویر، آن را برای لحظه ای کوتاه نگه می دارد. به عنوان مثال، هنگامی که به یک عکس نگاه می کنید و سپس چشمان خود را می‌بندید، همچنان می‌توانید برای چند ثانیه آن تصویر را “ببینید”. این حفظ اطلاعات دیداری به مغز ما کمک می‌کند آنچه را که به تازگی دیده ایم پردازش و درک کند.
حافظه حسی پژواک
حافظه شنیداری یا پژواک (Echoic memory) یکی از انواع حافظه حسی است که با اطلاعات شنیداری درگیر است و پس از شنیدن، صداها را برای لحظه ای کوتاه در ذهن نگه می‌دارد. برای مثال، اگر شخصی کلمه ای را بگوید و شما بتوانید چند ثانیه بعد آن را به خاطر بیاورید، این خاطره پژواک شما در محل کار است.
حافظه لمسی؛ از انواع حافظه حسی
حافظه لمسی یا هپتیک (Haptic memory) بخشی از حافظه حسی است و اطلاعاتی که از طریق حس لامسه دریافت می‌شوند را ذخیره می کند. یعنی پس از اینکه چیزی را احساس کردید، اطلاعات لمسی را برای لحظه ای کوتاه در ذهن شما می‌ماند. به عنوان مثال، هنگامی که یک پتوی نرم را لمس می‌کنید و هنوز می‌توانید بافت آن را برای چند ثانیه بعد حس کنید، این به معنای کارکرد درست حافظه لمسی شماست.
۲. حافظه بلندمدت
ما معمولا خاطرات خود را در حافظه بلند مدت (Long-term memory) خود ذخیره می‌کنیم. هر خاطره ای را که بتوانیم پس از ۳۰ ثانیه به خاطر بیاوریم، می‌تواند به عنوان حافظه بلند مدت طبقه بندی شود. این خاطرات دارای اهمیت هستند و می‌توانند از یادآوری نام یک چهره دوستانه در کافی شاپ مورد علاقه شما تا اطلاعات مهمی مانند تولد یک دوست صمیمی یا آدرس خانه شما، متفاوت باشند.
محدودیتی برای اینکه حافظه بلندمدت ما اطلاعات را برای مدت طولانی نگهداری کند، وجود ندارد. ما می توانیم حافظه بلند مدت را به دو دسته اصلی تقسیم کنیم: حافظه بلند مدت آشکار و ضمنی( ناخودآگاه).
حافظه بلندمدت آشکار؛ از انواع حافظه بلندمدت
خاطرات بلندمدت صریح یا آشکار، خاطراتی هستند که ما آگاهانه و عمداً برای شکل دادن و یادآوری آنها وقت می‌گذاریم. حافظه بلندمدت آشکار اطلاعاتی مانند تولد بهترین دوست یا شماره تلفن شما را در خود جای می دهد. نمونه هایی از حافظه بلندمدت آشکار شامل نقاط عطف مهم زندگی شما می شود، مانند رویدادهای دوران کودکی، تاریخ فارغ التحصیلی، یا دستاورد های تحصیلی که در مدرسه به دست آورده اید.
حافظه بلندمدت ضمنی یا ناخودآگاه
تفاوت حافظه بلندمدت آشکار با ضمنی در این است که ذخیره سازی در حافظه بلندمدت ضمنی یا ناخودآگاه، عمدی نیست. خاطرات ضمنی به طور ناخودآگاه شکل می گیرند و ممکن است بر نحوه تفکر و رفتار فرد تأثیر بگذارند. هنگامی که ما در حال یادگیری مهارت های حرکتی مانند راه رفتن یا دوچرخه سواری هستیم، حافظه ضمنی اغلب درگیر خواهد شد. اگر در ۱۰ سالگی یاد گرفتید که چگونه دوچرخه سواری کنید و تا ۲۰ سالگی دوباره دوچرخه را برندارید، حافظه ضمنی به شما کمک می کند تا نحوه دوچرخه سواری را به خاطر داشته باشید.
از دست ندهید: مه مغزی چیست؟ ۱۷ علت اصلی، علائم و درمان آن
۳. حافظه کوتاه مدت؛ از انواع حافظه در روانشناسی
همانطور که از نام آن پیداست، حافظه کوتاه مدت (Short-term memory) به شما این امکان را می‌دهد تا اطلاعات خاصی را در مورد چیزی برای مدت کوتاهی به خاطر بسپارید. حافظه کوتاه مدت به اندازه حافظه حسی زودگذر نیست، اما به اندازه حافظه بلند مدت نیز ماندگار نخواهد بود. حافظه کوتاه مدت به عنوان حافظه اولیه نیز شناخته می شود. مدت زمان نگهداری خاطرات کوتاه مدت بین ۱۵ تا ۳۰ ثانیه تخمین زده می شود. وقتی یک خط از یک کتاب یا یک رشته اعداد را می خوانید که باید آنها را به خاطر بیاورید، این حافظه کوتاه مدت شما را درگیر می‌کند.
شما می توانید با تکرار اطلاعات، اطلاعات را در حافظه کوتاه مدت خود نگه دارید. به عنوان مثال، اگر نیاز به یادآوری رشته ای از اعداد دارید، ممکن است تا زمانی که آنها را وارد نکنید، آنها را با خود تکرار کنید. با این حال، اگر از شما خواسته شود که آن اعداد را حدود ۱۰ دقیقه پس از وارد کردن آنها به خاطر بیاورید، به احتمال زیاد در یادآوری آن ناتوان هستید.
۴. حافظه فعال یا کاری
حافظه کاری (Working memory) یکی از انواع حافظه یادگیری است که شامل اطلاعات فوری و اندکی است که فرد به طور فعال هنگام انجام وظایف ذهنی از آن استفاده می‌کند. در حالی که برخی حافظه فعال را چهارمین نوع متمایز حافظه می دانند، اما می‌توان آن را در طبقه بندی حافظه کوتاه مدت قرار داد و در بسیاری از موارد حتی به جای یکدیگر استفاده می‌شوند.
۵. حافظه رویدادی یا اپیزودیک؛ از انواع حافظه
حافظه رویدادی یا اپیزودیک (Episodic memory) یعنی هنگامی که شخصی یک رویداد خاص را که در گذشته تجربه کرده است به یاد می آورد. این نوع حافظه بلندمدت جزئیاتی را در مورد هر چیزی از آنچه برای صبحانه می‌خورید گرفته تا احساساتی که در طول یک گفتگوی جدی با یک شریک عاشقانه برانگیخته می‌شود، به ذهن می‌آورد. خاطراتی که توسط حافظه اپیزودیک به یاد می‌آورید، می تواند بسیار اخیر یا مربوط به چند دهه گذشته باشد.
۶. حافظه معنایی
حافظه معنایی (Semantic memory) یکی از انواع حافظه است که کارکرد آن ذخیره بلندمدت دانش افراد است. این حافظه از قطعات اطلاعاتی مانند اطلاعات آموخته شده در مدرسه، معنای مفاهیم و نحوه ارتباط آنها یا تعریف یک کلمه خاص تشکیل شده است. مثال هایی از حافظه معنایی شامل به خاطر سپردن نام کشورها، معنای کلمات، و مفاهیم پایه ریاضی می‌شود. به عنوان مثال، دانستن اینکه پاریس پایتخت فرانسه است، سگ یک نوع حیوان است یا ۲ + ۲ برابر با ۴ است، همه نمونه هایی از حافظه معنایی هستند. برخلاف حافظه رویدادی یا اپیزودیک که با تجربیات شخصی گره خورده است، حافظه معنایی بیشتر در مورد اطلاعات و مفاهیمی است که به رویدادهای خاصی در زندگی ما مرتبط نیستند.
مطالعه بیشتر: علت فراموشی لحظه ای چیست؟ درمان فراموشی ناگهانی
۷. حافظه اتوبیوگرافیک یا خود زندگی نامه ای
حافظه اتوبیوگرافیک (Autobiographical memory) یکی از انواع حافظه رویدادی محسوب می‌شود که شامل یادآوری تجربیات و رویدادهای شخصی از زندگی خودمان است. مثال هایی از این نوع حافظه شامل خاطرات لحظات مهمی مانند اولین روز مدرسه، روز عروسی یا یک تعطیلات به یاد ماندنی است. این خاطرات ترکیبی از حافظه اپیزودیک (رویدادهای خاص) و حافظه معنایی (دانش عمومی درباره جهان) هستند.
به عنوان مثال، به یاد آوردن احساس شادی که در جشن تولد خود در سال گذشته احساس کردید، طعم کیک مورد علاقه خود و دوستانی که در آن شرکت کردند، همگی در حافظه خود زندگی نامه قرار می‌گیرند. این نوع حافظه به شکل گیری هویت ما کمک می‌کند و حس تداوم و مهم بودن را به فرد می‌دهد.
۸. حافظه روندی یا رویه ای؛ از انواع حافظه در روانشناسی
نشستن روی دوچرخه پس از سال‌ها دوچرخه‌سواری و یادآوری آنچه باید انجام دهید، مثالی اساسی از حافظه روندی یا رویه‌ای (Procedural memory) است. این نوع از حافظه بلندمدت برای نحوه انجام کارها، چه فیزیکی و چه ذهنی، به کار گرفته می‌شود و در فرآیند یادگیری مهارت‌ها دخیل است. از انجام کارهای راحت مانند بستن دکمه های لباس تا انجام کارهای پیچیده مانند سوارکاری، نیازمند حافظه روندی هستند.
۹. حافظه حرکتی یا جنبشی
حافظه حرکتی یا جنبشی (kinesthetic memory) که به عنوان حافظه حرکتی نیز شناخته می شود، نوعی حافظه است که شامل یادآوری حرکات فیزیکی می‌شود. حافظه حرکتی ما را قادر می سازد تا فعالیت هایی را که نیاز به حرکت و هماهنگی بدن دارند به خاطر بسپاریم و اجرا کنیم. به عنوان مثال، دوچرخه سواری، تایپ کردن با کیبورد یا نواختن آلات موسیقی، همه مهارت هایی هستند که بر حافظه حرکتی تکیه دارند. هنگامی که این اعمال را یاد گرفتیم، به لطف توانایی مغزمان برای ذخیره و بازیابی این مهارت های حرکتی، می توانیم بدون فکر آگاهانه در مورد هر مرحله، آنها را انجام دهیم. این نوع حافظه برای کارهای روزمره و فعالیت هایی که شامل فعالیت های جسمی است، حیاتی است.
۱۰. حافظه آینده نگر؛ انواع حافظه
حافظه آینده نگر (Prospective memory) به معنای یادآوری قصدی از گذشته به منظور انجام کاری در آینده است. عملکرد حافظه آینده نگر برای عملکرد روزانه ضروری است، زیرا خاطرات اهداف قبلی، تضمین می کند که افراد برنامه های خود را در آینده اجرا می کنند و به تعهدات خود عمل می کنند. خصوصا زمانی که رفتارهای مورد نظر نمی‌توانند فوراً انجام شوند یا باید به طور معمول و روزمره انجام شوند.
بیشتر بخوانید: علت فراموشی در جوانی چیست؟ ۱۶ علت مهم و درمان آن
انواع حافظه چگونه شکل می‌گیرند؟
وقتی خاطره را ثبت می‌کنید و سپس آن را به خاطر می‌آورید، ذهن شما مراحلی را طی می‌کند. مراحل شکل گیری انواع حافظه یادگیری عبارتند از:
- دریافت: اطلاعاتی را دریافت می کنید که از طریق حواس پنج گانه شما دریافت می شوند.
- رمزگذاری: مغز شما این اطلاعات را به فرمی تبدیل می کند که می تواند ذخیره شود. ابتدا در حافظه کوتاه مدت شما نگهداری می‌شود.
- ذخیره سازی: شما برخی از اطلاعات را از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت منتقل می‌کنید. انتقال اطلاعات می‌تواند از چند ثانیه تا چندین ماه طول بکشد و با تکرار مکرر آن در ذهن (معروف به “تمرین”) می توان به این روند کمک کرد.
- بازیابی: شما اطلاعات ذخیره شده را که در حافظه بلند مدت خود ذخیره کردید، را به یاد می آورید.
مشکلات حافظه می تواند ناشی از اشتباه در هر یک از این مراحل باشد. نحوه ذخیره و بازیابی اطلاعات می تواند برای فرد بسیار خاص و متفاوت باشد. قدرت ذخیره و بازیابی اطلاعات اغلب به این بستگی دارد که این اطلاعات چقدر برای شما مهم است یا اینکه آیا با احساس قوی در حافظه گره خورده است.
ظرفیت انواع حافظه چقدر است؟
از انواع حافظه یادگیری، حافظه کاری، حسی و کوتاه مدت نسبت به دیگر انواع حافظه، ظرفیت کمتری دارند. این به این دلیل است که این نوع خاطرات فقط برای مدت کوتاهی دوام می‌آورند. طبق منابع، در حافظه کوتاه‌مدت، معمولاً محدودیت خاصی برای مقدار اطلاعاتی که شخص می‌تواند حفظ کند وجود دارد که بین ۵ تا ۹ مورد در نظر گرفته می‌شود. برخی از افراد می توانند ظرفیت حافظه کوتاه مدت خود را با تمرین افزایش دهند.
در حافظه بلندمدت عملکرد مغز مانند یک کامپیوتر نیست و خاطرات فضای فیزیکی را اشغال نمی کنند. بر اساس مطالعات، هیچ محدودیت خاصی برای ظرفیت حافظه بلند مدت وجود ندارد. با این حال، کیفیت خاطرات و جزئیات آنها ممکن است متفاوت باشد و با گذشت زمان تغییر کند.
از دست ندهید: علائم آلزایمر و راه‌های پیشگیری و درمان آن
راهکارهایی برای تقویت انواع حافظه
شکایت و نگرانی مردم نسبت به داشتن حافظه ضعیف، امری عادی و رایج است. وقتی سعی می‌کنیم اطلاعات را به خاطر بیاوریم و نمی‌توانیم، احساس می‌کنیم که حافظه‌مان از کار افتاده است. انواع حافظه یادگیری را می توان به روش های مختلفی تقویت کرد و بهبود بخشید. برخی از روش های تقویت انواع حافظه یادگیری عبارتند از:
- تکرار و تمرین: این روش شامل تکنیک هایی مانند تکرار مطالب با صدای بلند، نوشتن چندباره اطلاعات، بررسی مطالب در فواصل زمانی مختلف و تمرین اطلاعات می‌شود.
- خرد کردن و سازماندهی اطلاعات: سعی کنید اطلاعات را به قطعات کوچکتر تقسیم کنید و به صورت جداگانه تمرین کنید. مثلا حفظ کردن شماره کارت بانکی به صورت ۴ عدد ۴ رقمی، راحت تر از حفظ کردن ۱۶ رقم پشت سر هم است.
- تمرین با جزئیات: این راهکار شامل بازنویسی مطالب به زبان خودتان یا ربط دادن اطلاعات جدید به مطالبی که قبلا یاد گرفته اید، می‌شود.
- ابزار های یادیار: استفاده از روش های یادیار مانند قافیه سازی، کلمات اختصاری یا کشیدن تصاویر مربوط به اطلاعات، می‌تواند به رمزگذاری اطلاعات به شیوه ای به یاد ماندنی تر کمک کند.
- به حداقل رساندن تداخل و حواس پرتی: مطالعه در یک محیط آرام و اجتناب از انجام چند کار به صورت همزمان می‌تواند تداخل را کاهش دهد و به تثبیت خاطرات کمک کند.
- حفظ سبک زندگی سالم: خواب کافی، ورزش و رژیم غذایی مغذی همگی می‌توانند از سلامت مغز و عملکرد حافظه حمایت کنند.
مطالعه بیشتر: آلزایمر چیست؟ علائم، تشخیص و درمان بیماری فراموشی
سوالات متداول
در این بخش به سوالات رایج شما در مورد انواع حافظه پاسخی خلاصه می‌دهیم.
حافظه حسی چگونه به ما کمک می کند؟
حافظه حسی به ما کمک می کند تا با نگهداری مختصر اطلاعات از حواس چندگانه خود، دنیا را پردازش و درک کنیم و به ما این امکان را می‌دهد که تصمیم بگیریم روی چه چیزی تمرکز کنیم.
تفاوت حافظه رویدادی یا اپیزودیک و معنایی چیست؟
حافظه رویدادی شامل یادآوری تجربیات شخصی است، اما که حافظه معنایی شامل دانش کلی و حقایقی است که به رویدادهای خاص مرتبط نیستند.
آیا خاطرات از دست می‌روند یا فراموش می‌شوند؟
بله، خاطرات ممکن است به مرور زمان محو شوند یا به دلیل عدم استفاده از آن ها، تداخل اطلاعات جدید یا اختلالاتی مانند فراموشی، به خاطر آورده نشوند.
آیا می توان به حافظه اعتماد کرد؟
بله، حافظه ممکن است به دلیل عواملی مانند اطلاعات نادرست، استرس، یا سوگیری غیرقابل اعتماد باشد که منجر به نادرستی یا تحریف در اطلاعات یادآوری شده شود.
منابع:verywellmind, medicalnewstoday, psychologytoday, alzheimer’s.org
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
بسیار کامل و جامع توضیح دادین ممنون.