فراموشی تجزیه‌ای، یادزدودگی گسستی یا آمنزیا زمانی رخ می‌دهد که یک فرد در یادآوری اطلاعات شخصی، بخش مهمی‌از خاطره، یا قسمت مهمی‌از رویدادی که برای او اتفاق افتاده دچار مشکل می‌شود. این اتفاق معمولا بعد از یک حادثه مضطرب کننده، پرمخاطره و آسیب زا رخ می‌دهد. فرد مبتلا به فراموشی تجزیه‌ای اطلاعات شخصی و هویتی که معمولا به راحتی به یاد آورده می‌شوند را فراموش می‌کند. این نوع فراموشی با از دست دادن حافظه کلی به دلیل آسیب به سر یا بیماری‌های زوال عقل تفاوت دارد و هیچ عامل جسمی‌و محیطی در ایجاد آن نقش ندارد. برای آشنایی کامل با اختلال فراموشی تجزیه‌ای، این مقاله را بخوانید.
اختلال فراموشی تجزیه‌ای چیست؟
فراموشی تجزیه‌ای (dissociative amnesia) یا یادزدودگی گسستی، عبارت است از ناتوانی در یادآوری اطلاعات هویتی یا بخش مهمی از زندگی یا یک اتفاق که هر فرد به راحتی و بدون نیاز به تلاش آن را به یاد می‌آورد. فراموشی تجزیه‌ای ممکن است شامل حذف خاطره بخشی مهمی از یک حادثه یا اتفاق در دوره زمانی خاص باشد و با حواس پرتی و فراموشی‌های لحظه‌ای تفاوت دارد. اختلال فراموشی تجزیه‌ای بخشی از اختلالات گسستی است که به عنوان دسته ای از اختلالات روانی در کتاب راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی طبقه بندی شده است و دارای ۴ نوع است.
فراموشی ناشی از استرس با از دست دادن حافظه کلی ناشی از آسیب مغزی یا زوال عقل که در آن همه یا بخش زیادی از حافظه فرد از دست می‌رود متفاوت است. این فراموشی ممکن است مربوط به قبل یا مدتی بعد از برخی اتفاقات در زندگی باشد. فردی را تصور کنید که تمام خانه خود را در یک آتش سوزی از دست داده است. او پس از نجات یافتن فرزند خود را که در این حادثه از دست داده به یاد نمی‌آورد. این موقعیت که در آن تمام اتفاقات به جز بخشی از آن که مرگ فرزندش است را به یاد نمی‌آورد، یکی از انواع فراموشی تجزیه‌ای یا گسستی است.
برای مطالعه: علت فراموشی لحظه ای چیست؟ درمان فراموشی ناگهانی
تفاوت اختلال فراموشی تجزیه‌ای با آلزایمر
تفاوت اصلی آلزایمر با فراموشی تجزیه‌ای این است که فرد مبتلا به آلزایمر به مرور تمام اطلاعات موجود در حافظه خود را از دست می‌دهد و توانایی حفظ خاطرات جدید و یادگیری ندارد. اما بیماران با اختلال فراموشی تجزیه‌ای، اطلاعات بیولوژیکی قسمتی از یک حادثه را فراموش می‌کنند. اشکال در ارتباط سیناپسی و قطع ارتباط مناطق دخیل در حافظه، باعث بیماری آلزایمر در افراد است.
مطلب مرتبط: علائم آلزایمر و راه‌های پیشگیری و درمان آن
علائم اختلال فراموشی تجزیه‌ای
برای تشخیص اختلال فراموشی تجزیه‌ای لازم است به نکات مهمی‌توجه کنیم که کمک می‌کند تا بین فراموشی تجزیه‌ای و انواع دیگر فراموشی مانند آلزایمر، فراموشی پس گستر و پیش گستر تفاوت قائل شویم. مهمترین علائم اختلال فراموشی تجزیه‌ای عبارتند از:
- فراموشی موقت اطلاعات هویتی مانند سن و محل زندگی
- فراموشی اتفاقات مربوط به یک دوره زمانی خاص
- فراموش کردن دسته ای از اطلاعات
- گم شدن و ناتوانی در یادآوری محل زندگی
- از دست ندادن حافظه کلی
- توانایی یادگیری و حفظ اطلاعات جدید
- مشکل در حافظه به دلیل استرس و اتفاقات خطرناک
- مشکلات در حافظه بدون وجود شواهد منطقی و پزشکی
بیشتر بخوانید: علت فراموشی در جوانی چیست؟ ۱۶ علت مهم و درمان آن
انواع اختلال فراموشی تجزیه‌ای
براساس نوع فراموشی ناشی از استرس و از دست دادن حافظه، اختلال فراموشی تجزیه‌ای را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
| انواع فراموشی تجزیه‌ای | توضیحات |
| فراموشی گزینشی یا انتخابی | فراموش کردن تنها بخشی از یک حادثه یا اتفاق تروماتیک. مثلا فرد فراموش می‌کند که در تصادف رانندگی، همسرش را از دست داده است. |
| فراموشی موضعی یا متمرکز | فراموشی کامل مربوط به رویداد در دوره زمانی خاص در زندگی، مانند از دست دادن اطلاعات مربوط به وقوع زلزله که در طول آن فرد استرس شدیدی را تجربه کرده است. |
| فراموشی نظام مند | فراموش کردن دسته یا گروهی از اطلاعات از زمانی مشخص تا زمان حال که معمولا با یکدیگر دارای شباهت هستند. مثل فراموش کردن حافظه مربوط به اعضای خانواده یا زندگی با یک فرد که آسیب زیادی رسانده است. |
| فراموشی فراگیر یا عمومی | فراموش کردن کامل اطلاعات هویتی یا شخصی مربوط به تمام زندگی گذشته. مانند اینکه چه کسی هستند یا کجا زندگی می‌کنند. |
| فراموشی مداوم | ناتوانی در ثبت و حفظ خاطرات و یادگیری‌های جدید در حافظه به دلیل اضطراب شدیدی که فرد تجربه کرده است. |
علت ابتلا به اختلال فراموشی تجزیه‌ای
عمده ترین دلیل بروز فراموشی و نقص در حافظه مربوط به زندگی، مواظب روان انسان از او در برابر رخدادهایی است که سطح استرس و اضطراب افراد را به شدت بالا می‌برد. از جمله دلایل اختلال فراموشی تجزیه‌ای عبارتند از:
- سو استفاده جنسی و رفتاری
- تاثیر جنگ و استرس ناشی از آن
- جرم و جنایت
- وقوع بلایای طبیعی
- سطح بالای استرس
سو استفاده جنسی و رفتاری
یکی از علل اختلال فراموشی تجزیه‌ای، بد رفتاری و سو استفاده جنسی است. افرادی که تحت آزار و اذیت‌های جنسی و رفتاری توسط والدین، اعضای خانواده یا افراد غریبه قرار می‌گیرند، به مشکلات زیادی در سلامت روان خود دچار می‌شوند که یکی از آنها فراموش کردن مقطعی یا تمام حافظه به طور موقتی است.
برای مطالعه مطلب: مه مغزی چیست؟ ۱۷ علت اصلی، علائم و درمان آن کلیک کنید.
تاثیر جنگ و استرس ناشی از آن
بسیاری از سربازان پس از بازگشت از جنگ به دلیل فشار روانی مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند. در مواردی مشاهده شده است که سربازان در مدت بستری در بیمارستان‌های روانپزشکی به دلیل استرس جنگ، نام و هویت خود را فراموش کرده اند، اما خوشبختانه پس از اتمام درمان توانایی حافظه آنها به حالت طبیعی خود بازگشته است.
جرم و جنایت
جرم و جنایت مانند دزدی، قتل و گروگان گیری را می‌توان علتی برای بروز اختلال فراموشی تجزیه‌ای دانست. این اتفاقات که ماهیتی استرس گونه دارند و احتمال آنکه یک فرد دچار فراموشی مقطعی شود وجود دارد. کسی که تحت گروگانگیری قرار گرفته است و قتل و کشته شدن یکی از عزیزان جلوی چشمش را داشته، ممکن است پس از رها شدن از دست فرد قاتل، یادش نیاید که فرد خطرناک چگونه وارد خانه شده است.
وقوع بلایای طبیعی
زلزله، آتش سوزی، سیل، سونامی و فوران آتشفشان از جمله بلایای طبیعی است که به عنوان حوادث تروماتیک طبقه بندی می‌شوند. کودکان، سالمندان و افرادی که تاب آوری کمی در برابر تغییرات شدید زندگی قرار دارند در معرض بیمار شدن به دلیل حوادث طبیعی هستند.
سطح بالای استرس
طبق نظریات روانشناسی و به خصوص نگاه روانکاوی به مسائل انسان، روان افراد نقش مهمی‌در رفتارها و عملکرد مغز و جسم دارد. مواقعی که استرس زیاد باشد و سلامت روان در معرض آسیب شدید قرار بگیرد، فراموشی تجزیه‌ای به عنوان یک راه برای محافظت از فرد ایجاد می‌شود.
برای درمان مشکلات سلامت روان خود، از بهترین متخصصین روانشناس نوبت رزرو کنید:
برای مشاهده لیست و رزرو نوبت رواندرمانی با بهترین روانشناس سایر شهرها کلیک کنید.
تشخیص اختلال فراموشی تجزیه‌ای
برای تشخیص اختلال فراموشی تجزیه‌ای لازم است ملاک‌های تشخیصی این اختلال در dsm-۵ را مورد بررسی قرار دهیم. این مقایسه یکی از بهترین راهنمای متخصصان سلامت روان برای تفاوت قائل شدن بین فراموشی طبیعی و فراموشی ناشی از استرس است. ملاک‌های تشخیصی اختلال فراموشی تجزیه‌ای شامل موارد زیر است:
- فراموشی اطلاعات هویتی و تاریخچه ای با ماهیتی استرس زا
- فراموشی موضعی شامل فراموشی بخش مشخصی از یک اتفاق
- از یاد بردن تقریبا کامل زندگی گذشته فرد
- مشکل در عملکرد شخصی، اجتماعی یا شغلی
- گم گشتگی یا ناتوانی در بازگشت به خانه
نکته مهم: شروع علائم فراموشی تجزیه ای، نباید ناشی از مسمومیت دارویی، عوارض یک بیماری یا مصرف دارو باشد.
فراموشی ناشی از سانحه و اختلال فراموشی تجزیه‌ای
برای فراموشی که در نتیجه سانحه و به خصوص آسیب به سر رخ می‌دهد، شواهد و نقص‌های جسمی‌وجود دارد. اما فراموشی ناشی از استرس تجزیه‌ای بدون وجود دلایل پزشکی و فیزیولوژیکی به صورت کاملا روانشناختی رخ می‌دهد.
فرق اختلال هویت تجزیه‌ای با فراموشی تجزیه‌ای
بیماران مبتلا به اختلال هویت تجزیه‌ای، یک یا چند شخصیت مجزا را تجربه می‌کنند که هر کدام از آنها می‌تواند هویتی مستقل از دیگری داشته باشد. اما بیماران در فراموشی تجزیه‌ای، تنها یک هویت دارند و تمام اطلاعات موجود در حافظه یا بخشی از آنها را به دلیل قرار گرفتن تحت شرایط استرس زا فراموش می‌کنند.
همچنین بخوانید: گسستگی هویت چیست؟ معرفی اختلالات گسستگی یا تجزیه ای
درمان اختلال فراموشی تجزیه‌ای
از آنجا که اختلال فراموشی تجزیه‌ای ماهیتی درون زاد و روانی دارد، درمان آن نیز وابسته به اقداماتی است که اصلی ترین هدف آن کاهش استرس، بازگردانی ثبات روانی و آگاه کردن افراد از مشکلی است که در حافظه اش رخ داده است. گزینه‌های درمان اختلال فراموشی تجزیه‌ای را در ادامه می‌خوانید:
- درمان شناختی رفتاری (CBT) با هدف بازسازی تفکر و باورهای تحریف شده و آگاهی به بیماری
- روانکاوی با تمرکز بر دستیابی به محتوای ناآگاه و به هوشیاری درآوردن اطلاعات مهم سطح زیرین روان
- دارو درمانی برای بازگرداندن احساس آرامش و رها کردن فرد از اضطراب
درمان شناختی رفتاری
تمرکز درمان شناختی و رفتاری (CBT) به عنوان یکی از رویکردهای رواندرمانی، بر رفتارهای بیرونی و ساختار فکری بیماران است. فردی که به دلیل حوادث تروماتیک در جریان زندگی بخشی از حافظه یا مشخصات هویتی مانند نام خود را از یاد برده، احتمالا دچار نوعی تحریف در فکر، باور و شیوه پردازش اطلاعات شده است. یک روانشناس خوب با رویکرد شناختی و رفتاری به بیماران کمک می‌کند تا بتوانند متوجه نقص حافظه خود به دلایل روانشناختی شوند و برای بهبود حافظه، خود را پایبند به ادامه درمان‌های لازم کنند.
مطلب خواندنی: دلیریوم یا روان آشفتگی چیست؟ علائم، علت و درمان دلیریوم در سالمندان
روانکاوی
دیدگاه روانکاوی بر پایه نظریات فروید و اندیشمندان بعد از آن برای حل اختلالات روانی، به دنبال راهی برای کشف ناآگاهی است. روانکاوی فرض می‌کند که احتمالا عواملی به ظاهر غیر مرتبط در سطحی از روان جریان دارد که رفتار و افکار افراد را تحت کنترل دارند. بر طبق درمان روانکاوی، تلاش‌ها برای شناسایی تعارضات، احساسات سرکوب شده و اتفاقات مهم در زندگی زمینه را برای بروز اختلال فراموشی تجزیه‌ای فراهم می‌کند.
دارو درمانی
هیچ داروی مشخصی برای درمان اختلال فراموشی تجزیه‌ای وجود ندارد، اما در مواقع لزوم و با هدف کاهش و مدیریت علائم، دسته ای از داروهای بنزودیازپینی به عنوان داروهای ضد اضطراب تجویز می‌شوند. داروهای ضد اضطراب به فرد بیمار کمک می‌کنند تا احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشد و بتواند استرس خود را مدیریت کند.
چکیده مطلب
عدم دسترسی به اطلاعات هویتی و شخصی بعد از یک رویداد استرس آمیز یا حادثه ناگهانی را اختلال فراموشی تجزیه‌ای می‌گویند. فراموشی ناشی از این اختلال شواهد عینی ندارد و با فراموشی عادی به دلیل ضربه مغزی، تاثیر دارو یا فرسایش ساختارهای مغزی، فرق دارد. این از دست دادن حافظه در چهار حالت گزینشی، موضعی، نظام مند و فراگیر رخ می‌دهد. یادزدودگی گسستی یا فراموشی تجزیه‌ای درمان قطعی ندارد اما برای بهبود بیماران از روان درمانی، دارو درمانی و در صورت لزوم هیپنوتیزم استفاده می‌شود.
منابع: psychologytoday, mayoclinic, clevelandclinic, psychiatry.org, medicalnewstoday, healthline
ثبت ديدگاه