سلامت روان زنان باردار
دوران بارداری برای اغلب افراد دوران شاد و مهیجی است، اما تمام زنان چنین احساساتی ندارند و ممکن است در مورد بارداری خود احساسات متناقض و یا حتی منفی داشته باشند.
به طور کلی، عوامل زیادی می‌توانند بر احساس و روحیه یک خانم در دوران بارداری تأثیر بگذارد. این موارد شامل علائم جسمانی (برای مثال؛ تهوع صبحگاهی)، برخورداری از حمایت کافی (یا عدم برخورداری از آن) و وقایع استرس‌زای زندگی هستند.
آمار‌ها نشان می‌دهد که از هر ۵ زن ۱ نفر در دوران بارداری یا پس از زایمان دچار مشکلات روانشناختی می‌شود.
متأسفانه در گذشته توجه کمتری به سلامت روان زنان باردار می‌شد اما امروزه بیشتر به این موضوع پرداخته می‌شود. در همین راستا تلاش داریم تا در ادامه مروری بر مشکلات شایع دوران بارداری و راهکارهای درمانی موجود داشته باشیم.
مشکلات روانی شایع در دوران بارداری
افسردگی و اضطراب از شایع‌ترین مشکلات روانشناختی در دوران بارداری محسوب می‌شود که از هر ۱۰۰ زن باردار، ۱۰ تا ۱۵ زن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اختلالات خوردن نیز از جمله مشکلات رایج در این دوران است که هم سلامت جسمی و هم سلامت روحی فرد و کودکش را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
۱. افسردگی در دوران بارداری
تحقیقات روانشناسی بارداری حاکی از آن است که حدود ۷ درصد از زنان، افسردگی را در دوران بارداری تجربه می‌کنند.
این نرخ ممکن است در کشورهای کم‌درآمد و یا با درآمد متوسط، بالاتر هم باشد. افسردگی در دوران بارداری در برخی موارد تشخیص داده نمی‌شود. چرا‌که علائم آن مانند تغییرات در خواب، سطح انرژی، اشتها و میل جنسی شبیه به علائم حاملگی است.
علائم و نشانه‌های افسردگی در دوران بارداری همانند علائم افسردگی افراد معمولی است.
با این حال، سرنخ‌هایی وجود دارد که می‌تواند به تشخیص افسردگی دوران حاملگی کمک کند:
- اضطراب بیش از حد در مورد نوزاد خود
- عزت نفس پایین، مانند احساس عدم کفایت برای مادر بودن (راهکارهای افزایش عزت نفس)
- عدم لذت بردن از فعالیت‌هایی که معمولاً لذت‌بخش اند
- کاهش اطمینان و اعتماد
- عدم پایبندی به مراقبت‌های دوران بارداری
- سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا استفاده از داروهای غیرمجاز
- افزایش وزن نا‌کافی به دلیل رژیم غذایی نامناسب و کم
- افکار خودکشی
لازم به ذکر است که برخی تحقیقات نشان داده‌اند که افسردگی غالباً در سه ماهه اول و سه ماهه سوم دوران بارداری رخ می‌دهد.
علت بروز افسردگی بارداری
اغلب افرادی که در دوران بارداری یا پس از آن دچار افسردگی می‌شوند، از نظر ژنتیکی مستعد این اختلال هستند و یا پیش از باردار شدن سطوحی از افسردگی را تجربه کرده‌اند و حاملگی تنها باعث می‌شود که این آتش زیر خاکستر دوباره شعله‌ور شود.
از سایر عواملی که سبب ایجاد افسردگی در زنان دوران حاملگی می‌شود، می‌توان به اضطراب، استرس‌های روزمره زندگی، حمایت اجتماعی ضعیف، بارداری ناخواسته و خشونت شریک زندگی اشاره کرد.
۲. اضطراب در دوران بارداری
حدود ۳۰ درصد از زنان باردار سطوحی از اضطراب را تجربه می‌کنند. بارداری و زایمان از وقایع مهم زندگی هستند و داشتن مقداری اضطراب طبیعی ست و صحبت با پزشک معالج و کسب آمادگی لازم برای زایمان آن را بر‌طرف می‌کند. اما درصد کمتری از زنان علائم شدیدتری داشته و اختلال اضطراب برای ایشان تشخیص داده می‌شود. اختلال اضطراب در دوران بارداری به اشکال مختلف ظهور می‌کند، از جمله:
-
اختلال هراس (فوبیا)
گاهی زنان در دوران حاملگی با فوبیا دست و پنجه نرم می‌کنند که نوعی اختلال اضطراب است و به‌صورت ترس از یک واقعه ترسناک و طاقت‌فرسا تعریف می‌شود. برخی زنان چنان از زایمان می‌ترسند که حتی اگر واقعاً به داشتن بچه هم علاقه‌مند باشند، نمی‌خواهند این کار را انجام دهند. ترس شدید از زایمان حتی ممکن است در تصمیم آن‌ها در مورد نحوه به دنیا آوردن کودک نیز تأثیر بگذارد. به این ترس؛ توکو‌فوبیا یا ترس از زایمان طبیعی (Tokophobia) گفته می‌شود.
-
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
بعضی از خانم‌ها به این دلیل دچار ترس از زایمان می‌شوند که تجربه زایمان نا‌موفق و آسیب‌زا، سقط جنین یا مرگ نوزاد را در گذشته داشته‌اند. در این حالت فرد ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه شود.
درباره اختلال استرس پس از سانحه بیشتر بخوانید.
استرس بارداری بعد از سقط: می‌ترسم دوباره سقط کنم!
-
سوزن‌هراسی یا ترس از آمپول
سوزن هراسی هم از جمله اختلالات اضطرابی است که ممکن است در دوران بارداری مشکلاتی را ایجاد کند، زیرا باعث می‌شود که فرد از انجام آزمایشات مهم خون یا درمان‌های ضروری خودداری کند.
-
آگورافوبیا یا گذر‌هراسی
هراس و ترس غیر‌عادی از حضور در مکان‌های باز و شلوغ نیز در برخی بانوان باردار مشاهده می‌شود که عمدتاً به دلیل ترس از صدمه به نوزاد یا خود فرد است.
-
فوبیای اجتماعی یا جمع هراسی
ترس و اضطراب شدید از حضور در اجتماع و قضاوت شدن توسط دیگران یا اختلال اضطراب اجتماعی نیز از جمله مواردی است که سلامت روان زنان باردار را تهدید می‌کند. تغییرات در وزن و ظاهر بانوان در دوران حاملگی و نگاه متفاوت جامعه به آن‌ها سبب بروز این مشکل می‌شود.
وجود هر یک از این اختلالات اضطراب در زنان باردار می‌تواند سبب بروز علائمی همچون ترس مداوم، تنش عضلانی، مشکل در حفظ آرامش، مشکل در خوابیدن، افکار نگران‌کننده مکرر و حتی حملات پانیک شود.
از سوی دیگر این امکان وجود دارد که اضطراب بیش از اندازه بر نوزاد نیز تاثیرات منفی داشته باشد.
علت بروز اختلالات اضطرابی در بارداری
از جمله عواملی که سبب ایجاد اختلالات اضطراب در دوران بارداری می‌شود، می‌توان به: سابقه خانوادگی یا حملات پانیک و اضطراب در گذشته، تجربه یک واقعه آسیب‌زا یا سوء‌استفاده، مصرف برخی از داروهای غیرقانونی، افسردگی، بارداری دردناک، فشارهای اضافی ناشی از وجود مشکلات در روابط زناشویی و نگرانی برای پول یا بیکاری اشاره کرد.
استرس کرونا در بارداری | ۸ راه رفع استرس کرونا در دوران بارداری
۳. اختلالات خوردن در دوران بارداری
اختلال خوردن به وضعیتی گفته می‌شود که فرد با غذا، وزن یا تصویر بدنی خود رابطه ناسالم داشته باشد. این اختلال می‌تواند زندگی فرد را تحت‌الشعاع قرار داده و او را بیمار کند. محدودیت رشد داخل رحمی، سقط جنین، افزایش عوارض زایمان، زایمان زودرس و نوزاد دارای وزن کم هنگام تولد از عواقب این اختلال هستند. حتی احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان در افراد مبتلا به اختلال خوردن بالاتر است.
شایع‌ترین انواع اختلالات خوردن عبارتند از:
- بی‌اشتهایی
- پرخوری
- اختلال پرخوری (BED)
- نوع دیگر اختلال خوردن (OFSED). این مورد زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم شخص دقیقاً با انواع دیگر اختلالات خوردن مطابقت نداشته باشد
اغلب زنان در دوران بارداری از نظر عادات غذایی دچار تغییر شده که کاملاً طبیعی هستند، اما اختلالات روانی خوردن شکل دیگری داشته که روانشناسان می‌توانند آن‌ها را با تغییرات غذایی طبیعی تمیز دهند. علائم اختلالات خوردن در دوران حاملگی شبیه افراد معمولی بوده و عبارتند از:
- صرف زمان زیاد در مورد وزن و فرم بدن خود
- پرهیز از معاشرت اگر به‌صرف غذا باشد.
- کاهش حجم وعده‌های غذایی
- بالا آوردن عمدی غذا
- ورزش بیش از حد
- داشتن عادات یا روال بسیار سخت‌گیرانه در مورد غذا
علت بروز اختلالات خوردن در بارداری
تغییرات ظاهری بدن از یک‌سو و تغییرات هورمونی از سوی دیگر از جمله عواملی هستند که به اختلالات خوردن منجر می‌شوند. شرایط روحی نامناسب نیز به ایجاد این اختلال دامن می‌زنند و معمولاً اگر شریک زندگی حمایت کافی از همسر خود به‌عمل نیاورد و یا تغییرات ظاهری او را تقبیح کند، این اختلال در فرد شدت می‌گیرد.
درمان مشکلات روانشناختی دوران بارداری
سلامت روان زنان باردار به اندازه سلامت جسمی آن‌ها مهم است. درمان اختلالات روانشناختی مرتبط با حاملگی بستگی به نوع اختلال و شدت آن دارد و هر دو روش رواندرمانی و دارو‌درمانی می‌توانند به این زنان کمک کنند.
رواندرمانی در دوران بارداری
از آنجایی‌که زنان در طی دوران بارداری در رابطه با مصرف داروهای شیمیایی با محدودیت روبرو هستند، مطمئناً در فرآیند درمان، ارجحیت با رواندرمانی است. بدین منظور لازم است که به یک روان‌درمانگر مسلط بر روانشناسی بارداری مراجعه شود.
معمولاً دو حالت وجود دارد که در حالت اول شما در گذشته به‌نوعی اختلال مبتلا بوده‌اید و سپس بهبود یافته‌اید و اکنون مجدداً علائم مشابهی را تجربه می‌کنید.
در حالت دوم شما با علائمی روبرو هستید که اولین بار است که آن‌ها را تجربه می‌کنید. در هر دو حالت هم روانشناس و هم پزشک معالج باید در جریان قرار بگیرند. چرا‌که پزشک نیز باید مشکل شما را برای تجویز دارو‌ها، کنترل وزن و غیره در نظر بگیرد.
روانشناسان معمولاً از تکنیک‌های گفتگو‌درمانی از جمله رواندرمانی شناختی (CBT) برای کنترل علائم و کاهش آن‌ها در فرد استفاده می‌کنند و در کنار آن با آموزش تمرینات یوگا، انواع مدیتیشن، تمرینات تنفس و تخلیه سالم احساسات به فرد کمک می‌شود.
دارو‌درمانی در دوران بارداری
به طور کلی، دارو‌درمانی به‌تنهایی برای مقابله با مشکلات روانی دروان بارداری استفاده نمی‌شوند و تنها جهت تسهیل فرآیند رواندرمانی و کاهش علائم آزار‌دهنده تجویز می‌شوند. اگر فرد پیش از بارداری به اختلالی مبتلا باشد، ممکن است نیاز باشد تا دارو‌هایی که قبلاً برای درمان اختلال او استفاده می‌شدند، قبل و در حین بارداری و یا پس از زایمان تغییر کنند تا تأثیر نامطلوبی بر جنین نداشته باشند.
در این رابطه، داروهای ضدافسردگی کم‌خطر مانند فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین و آمی‌تریپتیلین جزو عمده‌ترین دارو‌هایی هستند که برای رفع مشکلات روانشناختی دوران حاملگی تجویز می‌شوند.
در مصرف این قرص‌ها باید دقت زیادی شود و سرخود مصرف یا قطع نشوند و حتی تغییر در دوز مصرفی نیز باید با نظر روانپزشک انجام شود.
کلام آخر
تجربه میزان کمی افسردگی، اضطراب و اختلال در غذا خوردن در طی دوران بارداری طبیعی است و جای نگرانی وجود ندارد. اما همیشه با پزشک معالج خود در رابطه با علائمی که تجربه می‌کنید، صحبت نمایید.
چرا‌که اگر مشکلات شما طبیعی باشد، به شما اطمینان خاطر داده و سبب کاهش آشفتگی شما می‌شود و اگر علائم جدی باشند به یک روانشناس ارجاع داده خواهید شد که در این صورت نیز از شدت یافتن علائم پیشگیری می‌شود. در پایان نیز به‌یاد داشته باشید که حفظ آرامش، ماساژ گرفتن و اشتراک احساسات با عزیزان می‌تواند به شما کمک مؤثری کند.
مطالب مشابه:
- تاثیرات افسردگی بر رابطه جنسی
- افسردگی بعد از زایمان | علائم افسردگی بعد از زایمان چیست؟
- انواع افسردگی و راهکارهای درمانی
- مهمترین نکات در رابطه با مصرف داروهای ضدافسردگی
- روانشناسان چگونه اختلالات اضطرابی را درمان می‌کنند؟
- اختلال بدریخت انگاری بدن و درمان آن
سلام ممنون از متن عالی
فقط چجوری به این مقاله استناد کنم؟؟؟
سپاس از مطالب کارامد