“روانشناسی مثبت‌گرا” یکی از جدید‌ترین شاخه‌های روانشناسی است. این بخش ویژه از روانشناسی بر چگونگی کمک به انسان برای کسب موفقیت و داشتن زندگی شاد و سالم تمرکز دارد.
درحالیکه بسیاری از شاخه‌های روانشناسی، به درمان و بهبود اختلالات عملکردی و رفتارهای غیرعادی می‌‌پردازند، هدف روانشناسی مثبت‌گرا تمرکز بر شاد زیستن است. در این مقاله به بررسی این شاخه از روانشناسی و اهمیت آن در زندگی میپردازیم.
روانشناسی مثبت گرا چیست؟
روانشناسی مثبت‌گرا به بررسی و مطالعه ویژگیهای مثبت زندگی (رفاه، خوشبختی، رضایت و توانایی پیشرفت در زندگی) فرد می‌پردازد. این شاخه از روانشناسی آنچه را که برای ساختن یک زندگی هدفمند و پر‌معنا که به فرد امکان شکوفایی می‌دهد، مورد مطالعه قرار داده است.
کریستوفر پیترسون، روانشناس مشهور، روانشناسی مثبت‌گرا را اینگونه تعریف میکند:
“مطالعه علمی در مورد آنچه که زندگی را ارزشمند‌تر می کند.”
روانشناسی مثبت‌گرا، یک رویکرد علمی برای مطالعه افکار، رفتار و احساسات انسان است که تاکید بر نقاط قوت به جای نقاط ضعف و ساختن چیزهای خوب در زندگی در عین ترمیم بدی‌ها است.روانشناسی مثبت‌گرا بر مسائلی مانند خوش‌بینی، امید، خوشبختی و شادی متمرکز است، و چیزی فراتر از بهبود احساسات مثبت است.
این رشته از روانشناسی همچنین ویژگی‌هایی مانند نقاط قوت شخصیت، عزت نفس و بهبود زندگی را شامل می‌شود، اینکه چگونه می‌توان چنین ویژگی‌هایی را در زندگی، محل کار و روابط بین فردی ما اعمال کرد و اینکه چگونه همه این جنبه‌ها به دستیابی به زندگی معنادار کمک می‌کنند.
تاریخچه روانشناسی مثبت گرا
سلیگمن و میهالی سیکسزن میهالی در سال ۲۰۰۰ می‌نویسند: پیش از جنگ جهانی دوم، روانشناسی سه مأموریت متمایز داشت. درمان بیماری روانی، ایجاد زندگی رضایت بخش برای مردم، شناسایی و پرورش استعدادهای بالا.
اما اندکی پس از جنگ جهانی دوم، تمرکز اولیه روانشناسی به اولویت اول تغییر کرد:
- درمان رفتارهای غیرعادی و بیماری‌های روانی
- در دهه ۱۹۵۰، متفکران اومانیست مانند کارل راجرز، اریش فروم، و آبراهام مزلو با توسعه نظریه‌هایی که بر شادی و جنبه های مثبت طبیعت انسان تمرکز داشتند، به تجدید علاقه به دو حوزه دیگر کمک کردند.
در ادامه با چند تاریخ مهم دیگر در تاریخ روانشناسی مثبت گرا آشنا خواهید شد:
- ۱۹۹۸: سلیگمن به عنوان رئیس انجمن روانشناسی آمریکا انتخاب شد و روانشناسی مثبت گرا موضوع دوره او شد. امروزه سلیگمن به طور گسترده به عنوان پدر روانشناسی مثبت نگر معاصر شناخته می‌شود.
- ۲۰۰۲: اولین کنفرانس بین المللی روانشناسی مثبت گرا برگزار شد.
- ۲۰۰۶: درس روانشناسی مثبت گرا هاروارد به محبوب ترین کلاس دانشگاه تبدیل شد.
- ۲۰۰۹: اولین کنگره جهانی روانشناسی مثبت گرا در فیلادلفیا برگزار شد و سخنرانی‌های سلیگمن و فیلیپ زیمباردو در آن برگزار شد.
دیگر چهره‌های مهم در روانشناسی مثبت گرا عبارتنداز:
- آلبرت بندورا
- سی آر اسنایدر
- کارول دوک
- کریستوفر پترسون
- دنیل گیلبرت
- کنون شلدون
علاقه عمومی به روانشناسی مثبت گرا از زمان معرفی این مفهوم به شدت افزایش یافته است. امروزه، افراد بیشتری در جستجوی اطلاعاتی هستند که چگونه می‌توانند رضایت بیشتری داشته باشند و به پتانسیل کامل دست یابند.
مطلب مفید: چگونه شاد باشیم و راه شاد بودن چیست؟ ۱۵ روش کاربردی
فواید روانشناسی مثبت گرا
هدف اصلی روانشناسی مثبت‌گرا کمک به افراد برای درک بهتر مهارت‌ها و توانایی‌هایی است که دارند، و یا توانایی‌هایی که برای دستیابی به تعادل روانی نیاز است که داشته باشند.
روانشناسی مثبت، مزایا و فواید بیشماری دارد و می‌تواند حفظ سلامت روان را بهبود دهد. در اینجا، به چهار فایده برتر روانشناسی مثبت گرا میپردازیم.
قدرت بخشیدن
روانشناسی مثبت گرا تاکید زیادی به کمک به افراد برای بررسی نقاط قوت، مهارت‌ها و توانایی‌های فرد با رویکردی مثبت دارد. این نوع از رواندرمانی، احساس قدرت و مدیریت مسائل مختلف و همچنین توانایی در کنار آمدن با چالش ها و تجربیات منفی را افزایش می‌دهد.
بازآفرینی مثبت علائم منفی و تمرکز بر تعادل
یکی از فواید مهم رواندرمانی مثبت این است که اتفاقات منفی را با مثبت سازگار میکند. اگرچه ممکن است به نظر برسد که این مدل فقط روی مثبت تمرکز کرده و منفی را از بین می‌برد، اما بیشتر بر روی هم ترازی و تعادل این دو تمرکز دارد.
این رویکرد به افراد کمک میکند تا نقاط قوت و مهارت‌های خود را بهتر درک کنند.
مدیریت بهتر انتظارات و نتایج درمانی مثبت
یکی دیگر از مزایای روانشناسی مثبت، ایجاد رابطه درمانی موثر بین رواندرمانگر و بیمار است. با داشتن آگاهی بیشتر نسبت به توانایی‌ها، نقاط قوت و مهارت‌های شخصی، فرد می‌تواند مشکل سلامت روان خود را بهتر درک کند و بهتر برای بهبود این مسئله تلاش کند. درنتیجه، رواندرمانی بهتر مدیریت می‌شود.
برای طیف وسیعی از بیماری‌های روانی کاربرد دارد
با تمرکز بر نقاط قوت و افزایش نکات مثبت زندگی، نشان داده شده است که روانشناسی مثبت در طیف وسیعی از مشکلات روانی از جمله روان پریشی، افکار خودکشی، افسردگی و اختلال شخصیت مرزی بسیار مفید است.
تفاوت مثبت اندیشی و روانشناسی مثبت گرا
برای اینکه بتوانیم تفاوت مثبت اندیشی و مثبت گرایی را توضیح دهیم باید به نکات زیر اشاره کنیم:
- در مثبت اندیشی فرد سعی میکند تا خود رفتار بهتر و انعطاف پذیرتری داشته باشد. اما مثبت گرایی به افراد کمک میکند تا توانایی خود را به حداکثر برساند.
- روانشناسی مثبت گرایی در مدیریت احساسات و هیجانات ما را توانمند میکند.
- در روانشناسی مثبت گرایی فرد واقع بین خواهد شد و با ثبات است، اما مثبت اندیشی را نمی‌توان به ثبات رساند.
- در روانشناسی مثبت گرا برخلاف مثبت اندیشی فرد اعتماد به نفس بالایی پیدا خواهد کرد. احساس ارزشمندی انسان بالا می‌رود.
مطلب بیشتر: روانشناسی بالینی چیست؟ به چه کسی روانشناس بالینی گفته می‌شود؟
سه سطح روانشناسی مثبت گرا
علم روانشناسی مثبت‌گرا در سه سطح مختلف عمل میکند:
- سطح ذهنی و درون فردی
- سطح فردی
- سطح گروهی
- سطح ذهنی و درون فردی به مطالعه تجربیات مثبت (شادکامی، رضایت، انگیزه، خوش بینی، رفاه و غرق شدن در لحظات خوب زندگی) می‌پردازد. این حوزه به بررسی احساس خوب و افزایش اعتماد به نفس تمرکز دارد.
- سطح فردی به بررسی خصوصیات و ویژگیهای شخصی فرد از طریق مطالعه نقاط قوت، استعداد، خلاقیت، پختگی، آینده اندیشی، گذشت، خرد و مهارت‌های ذاتی فرد می‌پردازد.
- سرانجام در سطح سوم (سطح گروهی) تاکید بر فضیلت مدنی، مسئولیت‌های اجتماعی، کمک به دیگران، هوش هیجانی و سایر عواملی است که به توسعه شهروندی و جوامع کمک میکند.
روانشناسی مثبت گرا سلیگمن
سلیگمن فردی بود که در مدت زمان حضور خود در انجمن روانشناسی آمریکا، روانشناسی مثبت نگر را شکل دهد. در واقع این نوع روانشناسی همان روانشناسی است که مزلو و همکارانش بیش از سی سال پیش روی درباره آن صحبت کردند.
این دیدگاه به ما می‌گوید که شما در زمان ملاقات با برخی افراد خوشبین‌تر، روراست‌تر و شاداب‌تر هستید. با وجود اینکه این دسته از افراد با مشکلات شغلی، اقتصادی و خانوادگی بسیاری مواجه هستند، اما چه عاملی باعث می‌شود تا در ملاقات به این خوبی دیده شوند؟ در این دیدگاه روانشناسان شخصیت فرد و خوشبین بودنش را با معیارهای مختلفی چون شاید، سلامت ذهنی و جسمی فرد، میزان رضایت فرد از زندگی و… می‌سنجند. سلیگمن توانست از یک دیدگاه سنتی و کهنه به یک دیدگاه جدید و نوظهور برسد، در واقع همین موضوع باعث شد تا بسیاری از افراد آن را به عنوان یک روانشناس سنت شکن در نظر بگیرند. وی برای دستيابي به اين مكتب علمی ـ كاربردی ساير تلاش‌هاي روانشناسي را زير سئوال نبرده بلكه آن را ناكافي مي‌داند.
وی در رابطه با این سوال که آیا روانشناسی مثبت گرایی در واقع همان تفکر مثبت است عنوان کرد؟
روانشناسی مثبت گرا یک شیوه کاملا علمی و پژوهشی است، به هیچ عنوان وابسته به موقعیت نیست. در حالی که تفکر مثبت وابسته به موقعیت است. در نهایت آن که روانشناسی مثبت گرا به واقعیت بسیار نزدیک است در حالی که رسیدن به اندیشه مثبت شاید به این اندازه واقعی نباشد.
به طور کلی روانشناسی مثبت گرا سلیگمن به سه امر مهم تاکید میکند:
- صفت‌های مثبت افراد مانند محبت، عشق، مهارت‌های فردی، قریحه
- ارزش‌های مثبت گروهی و شهروندی
- تجربه‌هایی که ما انسان‌ها برای آن ارزش و احترام قائل هستیم. مانند شادی، امید ،خوش بینی
چرا روانشناسی مثبت گرا مهم است؟
به گفته روانشناسان مثبت‌گرا، بیشتر مشکلات روانی انسان مربوط به سطح انرژی و جنبه‌های منفی زندگی است. قبل از جنگ جهانی دوم روانشناسی سه وظیفه داشت:
- درمان بیماری‌های روانی
- بهبود زندگی و افزایش بهره‌وری
- شناسایی و پرورش استعدادهای ذاتی
با این حال، بعد از جنگ جهانی دوم، دو وظیفه آخر به نحوی فراموش شدند و روانشناسی بیشتر بر روی درمان بیماری های روانی تمرکز کرد.
چرا این اتفاق افتاد؟
با توجه به اینکه روانشناسی به عنوان یک علم به بودجه ارگان‌های دولتی بستگی داشت، حدس اینکه چرا فعالیت در بخش دو و سه، بعد از جنگ جهانی دوم کم شد سخت نیست.
مسلماً، با مواجهه با بحران انسانی در چنین مقیاس عظیمی، تمام منابع موجود برای یادگیری و درمان بیماری روانی و آسیب شناسی روانی قرار گرفت.
هدف اصلی روانشناسی مثبت این است که افراد را ترغیب کند تا نقاط قوت شخصیت خود را کشف کنند و پرورش دهند. روانشناسی مثبت بر ضرورت تغییر دیدگاه منفی افراد به دیدگاه خوشبینانه برای بهبود کیفیت زندگی تأکید میکند. طبق نظریه‌های روانشناسی، مثبت گرایی یکی از اصلی‌ترین نیروهای محرک زندگی است. همه ما در زندگی هم اتفاقات خوب و هم اتفاقات بد را تجربه می‌کنیم. اما تمرکز بر روی اتفاقات بد آسان‌تر است و راه‌هایی را که می‌توانیم تاثیر اتفاقات خوب را برای اصلاح اتفاقات بد مهار کنیم نادیده می‌گیریم.
روانشناسی مثبت‌گرایی از این جهت مهم است که به کشف آنچه که افراد را به سمت زندگی معنادار سوق می‌دهد می‌پردازد. و به این ترتیب می‌تواند استراتژی‌های بهتری را برای کنترل بیماری‌های روانی، اصلاح رفتارهای منفی و افزایش شادی و بهره‌وری در زندگی کشف کند.
به عنوان مثال، به جای تجزیه و تحلیل ویژگیهای اساسی مرتبط با اعتیاد به مواد مخدر، یک روانشناس مثبت‌گرا ممکن است انعطاف‌پذیری کسانی را که موفق به بهبودی و ترک مواد مخدر شده‌اند را مطالعه کند و نتایج مثبت را در میان بیماران ارتقا دهد.
نمونه‌هایی از روانشناسی مثبت گرا در عمل
در عمل چگونه باید از روانشناسی مثبت استفاده کرد؟ آیا تمرین خاصی برای روانشناسی مثبت وجود دارد؟
اصول و تمرینات روانشناسی مثبت را می‌توان در چندین محیط مختلف از جمله درمان، کلاس درس، محل کار و در خانه به کار برد. برخی از تکنیک‌هایی که بسیار مفید بوده‌اند عبارتند از:
- استفاده از روش نمونه‌گیری تجربه (یا ESM) که به آن روش روزانه نیز گفته می‌شود. در سال‌های گذشته که هنوز پیشرفت علم و تکنولوژی به این سطح نرسیده بود، بیپر یا پیجر به مراجعه کننده داده می‌شد، که در نقاط تصادفی در طول روز فعال می‌شود و هشدار می‌دهد که مکث کنید، به آنچه در آن لحظه فکر می‌کنید، احساس می‌کنید و انجام می‌دهید توجه کنید و همه آن‌ها را یادداشت کنید. این اغلب در مداخلات مثبت استفاده می‌شود تا به مردم کمک کند متوجه شوند که چقدر از روز آن‌ها واقعاً کاملاً مثبت است.
- تمرین نگهداری یک دفتر خاطرات سپاسگزاری. یک دفتر خاطرات قدردانی به افراد روشی برای شناسایی و تأمل در مورد همه چیزهای خوب زندگی را ارائه می‌دهد. همه چیزهایی که باید برای آن‌ها سپاسگزار باشند.
دفتر خاطرات اغلب شامل ترغیب افراد به نوشتن سه چیز است که بابت آن‌ها سپاسگزار هستند. تنها شرط این است که آن‌ها باید هر روز متفاوت باشند. - انجام یک دیدار سپاسگزاری. دیدار سپاسگزاری تمرینی است که در آن از فردی که از او سپاسگزار هستید، تشکر می‌کنید. بدین ترتیب می‌توانند نامه‌ای برای این شخص بنویسند و از او تشکر کنند. این تشکر می‌تواند به صورت تماس تلفنی، چت ویدیویی، یا صرفاً ارسال نامه باشد. این تمرین موجب تقویت و قدردانی و سلامتی می‌شود.
- تمرکز بر ایجاد نقاط قوت شخصی به جای نقاط ضعف. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها بین بسیاری از اشکال دیگر مربیگری و مشاوره تمرکز بر نقاط قوت به جای نقاط ضعف است. روانشناسی مثبت‌گرا بر این ایده استوار است که تمرکز بر روی نقاط قوت افراد اغلب راهی مؤثر برای موفقیت است تا تلاش برای برتری در زمینه‌هایی که برای آن‌ها مناسب نیستیم. در عمل، این تکنیک شامل شناسایی نقاط قوت فرد و تلاش برای ارائه فرصت‌های بیشتری برای استفاده از آن‌ها است.
- سلامت درمانی. این رویکرد کل نگر به درمان، شبیه به درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. این رویکرد بر ترویج مثبت و کاهش دید منفی در زندگی فرد تمرکز دارد. این مدل کارول ریف است که شش جنبه یا عوامل رفاه را تشخیص می‌دهد: تسلط بر محیط، رشد شخصی، هدف در زندگی، خودمختاری، پذیرش خود، و روابط مثبت.
- روان درمانی مثبت. روان درمانی مثبت شبیه سلامت درمانی است، به طور کلی چندین تکنیک و تمرین را در یک درمان قرار می‌دهند. تمرکز این روش بر ایجاد احساسات مثبت، نقاط قوت شخصیت و احساس معنا در زندگی است. به طور کلی دوازده تمرین در این شکل از درمان انجام می شود، از جمله تمرینات مورد استفاده، نگه داشتن یک دفتر خاطرات سپاسگزاری، دیدار سپاسگزاری و… می باشد
واقعیت درمانی گلاسر چیست؟ معرفی تاریخچه، فنون، مراحل و کاربردها
روانشناسی مثبت و مدل ” PERMA“
افزایش شادکامی، رضایت از زندگی، خوشبختی، تمرکز اصلی در روانشناسی مثبت است. سطوح بالاتر شادی با افزایش بهره‌وری، طول عمر بیشتر و روابط رضایت بخش‌تر مرتبط است. در همین راستا، مارتین سلیگمن، روانشناس مشهور آمریکایی، مدل PERMA را برای تعریف شادی به معنای وسیع‌تر ارائه داد.
احساسات مثبت (P – Positive emotions)
تجربه احساسات مثبت تأثیر عمده‌ای در تقویت احساس شادی دارد. هر احساس مثبت مانند آرامش، رضایت، امید، عشق و… در این مجموعه قرار میگیرند. احساسات مثبت ممکن است از سپاس و بخشش در مورد وقایع گذشته، لذت بردن از لحظه حال و خوش‌بینی نسبت به آینده ناشی شود.
دل مشغولی (E – Engagement) یا غرق شدن
غرق شدن در انجام کاری می تواند شامل انجام کاری باشد که کاملا از آن لذت می‌برید. در این حالت ما تمام توجه و تمرکز خود را روی انجام کاری که دوست داریم می‌گذاریم. در روانشناسی به این حالت (flow) گفته می‌شود. مفهوم (flow) توسط روانشناس برجسته “میهای چیکسنتمیهایی“ معرفی شد.
روابط موثر (R – Relationships)
انسان به عنوان موجودی اجتماعی، به برقراری ارتباط با دیگران برای پیشرفت در زندگی محتاج است. در حقیقت برقراری ارتباط با دیگران به زندگی هدف و معنا می‌بخشد. داشتن رابطه خوب با دیگران و سلامت روان دو امر مرتبط با همدیگر هستند. این دو امر از هم جدا نشدنی هستند. به عبارت دیگر نمی‌شود تنها بود و احساس شادکامی داشت.
معنا (M – Meaning)
تنها احساسات مثبت برای یک زندگی شاد کافی نیست. سلیگمن یافتن معنای زندگی را بالاترین درجه خوشبختی و شادکامی می‌داند.
با به کار گرفتن نقات قوت خود و استفاده از آن در راه‌های مثبت مانند شرکت در یک امر خیر‌خواهانه یا انجام یک هدف اجتماعی می‌تواند به زندگی شما معنا ببخشد.
موفقیت ها (A – Accomplishment)
داشتن هدف در زندگی و دستیابی به آن باعث احساس موفقیت و شادی می‌شود. اگر انگیزه تحقق این اهداف وجود نداشته باشد، دستیابی به احساس خوشنودی دشوار می‌شود.
۸ نقل قول روانشناسی مثبت گرا
هدف روانشناسی مثبت گرا تسریع تغییر در روانشناسی از یک مشغله فکری به ترمیم بدترین مسائل زندگی و ساختن زندگی با کیفیت است. (مارتین سلیگمن)
زندگی شاد یک خلقت فردی است که نمی‌توان آن را از یک دستور پیش برد. ( Mihaly Csikszentmihalyi)
زندگی خوب یک فرآیند است، نه یک حالت وجود. ( کارل راجرز)
عشق و کار برای مردم به همان اندازه نیاز است که چون آب و آفتاب برای گیاهان. ( جاناتان هایت)
اگر قصد دارید چیزی کمتر از توانایی خود باشید، احتمالاً در تمام روزهای زندگی خود ناراضی خواهید بود. ( آبراهام مزلو)
هر فردی استعدادهای بسیاری دارد که با تخیل، تلاش و پشتکار می‌توان به آن‌ها پی برد. (اسکات بری کافمن)
رویاهای خود را دنبال کنید. مشخص کنید که دوست دارید کجا باشید، دوست دارید چه کاری انجام دهید، تا بدانید که برای رسیدن به آن چه باید بکنید. (کنون شلدون)
روابط خوب ما را شادتر و سالم تر نگه می دارد. ( رابرت والدینگر)
سوالات متداول
- روانشناسی مثبت گرا چه کاربردی دارد؟
افزایش قدردانی و حق شناسی، افزایش امید در زندگی، افزایش خوش بینی، افزایش مثبت اندیشی، افزایش شادی و… از کاربردهای روانشناسی مثبت گرا است. - پنج مولفه مهم خودشکوفایی کدام است؟
معنا، دستاورد، غرق شدن، هیجانات مثبت، روابط مثبت در واقع پنج مولفه مهم خودشکوفایی هستند. - چه موضوعاتی در روانشناسی مثبت مورد بررسی و تحلیل قرار میگیرند؟
خلاقیت، مدیریت هیجان، شیوه مثبت پیر شدن، مدل ذهنی رشد گرا، کوچینگ و مربیگری و…. از موضوعاتی هستند که در روانشناسی مثبت مورد بررسی قرار میگیرد.
- روانشناسی مثبت و مثبت اندیشی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
روانشناسی مثبت روی روشهای علمی تاکید میکند و قابل اثبات است، در حالی که مثبت اندیشی هیچ گزاره علمی برای اثبات ندارد. - کدام سطوح در روانشناسی مثبت مورد بررسی قرار میگیرند؟
سه سطح ذهنی، فردی، گروهی در این روانشناسی مورد بررسی و تحلیل دیگران قرار میگیرد.
منابع
در صورتی که مایل بودید از متخصصان این حوزه کمک بگیرید، میتوانید با کمک پزشک خوب، از بهترین روانشناسان ایران به صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
کاربردی بود ممنون