روان درمانی پویشی کوتاه مدت چیست؟ بررسی کامل رویکرد ISTDP

رواندرمانی پویشی کوتاه مدت یا (Intensive short-term dynamic psychotherapy) که به اختصار با عنوان (ISTDP) شناخته می شود، یکی از انواع رویکرد های رواندرمانی است که توسط روانپزشک و روانکاوی ایرانی، به نام حبیب دوانلو (Habib Davanloo) بنیان گذاشته شد. درمان پویشی کوتاه مدت، بر مفاهیمی همچون دلبستگی، ضربه روانی و اضطراب، احساس گناه و ساز و کار های دفاعی تاکید دارد. داونلو با ضبط و مشاهده جلسات درمانی متعدد و سابقه کار با مادران و کودکانشان در بیمارستان و توجه به حوزه دلبستگی، سعی کرد تا یک رویکرد درمانی ایجاد کند که نسبت به روانکاوی کلاسیک ساختارمند و چهارچوب بیشتری داشته و از نظر زمانی کوتاه مدت تر باشد. رواندرمانی فشرده کوتاه مدت دوانلو، به دنبال تببین اختلالات روانی بر اساس تکنیک هایی چهارچوب مدار و نظام مند است که کار با مکانیسم های دفاعی و هشیار کردن تکانه های ناهشیار و سرکوب شده، بخش مهمی از آن را تشکیل می دهد.

رواندرمانی پویشی کوتاه مدت چیست؟

رواندرمانی پویشی کوتاه مدت ISTDP، یکی از انواع رویکرد های روان‌ درمانی است، که از روانکاوی کلاسیک نشات گرفته و بر کاهش مشکلات رفتای و شخصیتی و تغییر الگو های ناسازگار در روابط فرد با خود و اطرافیانش تمرکز دارد. هدف  روانپویشی کوتاه مدت یا ISTDP، کمک به مراجعان برای تجربه کامل احساسات در مولفه های فیزیکی، شناختی و رفتاری، کاهش تعارضات روانی شکل گرفته درطول سالیان، تنظیم اضطراب، چالش با مقاومت ها و عوامل مانع در پیشرفت جلسات، شناسایی و کنار گذاشتن دفاع های ناسازگار است. رواندرمانی پویشی کوتاه مدت، معتقد است که خاطرات، تکانه ها، احساسات و رخداد های منفی که افراد به خصوص در سالیان اولیه زندگی خود، تجربه می کنند به سطح ناهشیار رفته و تلاش برای هشیار کردن آن ها ایجاد اضطراب می کند. بر طبق بررسی های انجام شده، اثر بخشی رواندرمانی پویشی کوتاه مدت، بر طیف وسیعی از مشکلات و اختلالات روانی مانند اختلال افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) و دیگر مشکلات مرتبط با سلامت روان، به اثبات رسیده است.

تمام افراد در مراحل اولیه رشدی، مقداری از ناکامی را تجربه می کنند که شدت، عمق و میزان سالم یا ناسالم بودن آن، بر اساس رفتار های مراقبین اصلی مشخص می شود. یکی از اولین نانکامی های تجربه شده را می توان فرآیند از شیر گرفتن کودک دانست. چنانچه ناکامی و احساس اضطراب و گناه ناشی از آن در حد اعتدال باشد، ظرفیت روانی کودک و میزان سازش پذیری آن افزایش می یابد، اما در صورتی که ناکامی شدید و آسیب زا باشد، کودک تلاش می کند با استفاده از بکارگیری برخی ساز و کار های روانی مانند مکانیسم های دفاعی، سلامت و تعادل روانی خود را حفظ کند. مکانیسم های دفاعی مختلفی با توجه به شکل ناکامی که کودک تجربه می کند در او شکل خواهد گرفت که در آن زمان، کارکرد خوبی دارد و موجب رفع مشکل می شود، اما در سنین بالاتر و مواجهه با شرایطی دیگر، ممکن است کارکرد خوبی نداشته و فرد را در زندگی روزمره خود دچار مشکل کند.

اصول رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

رویکرد رواندرمانی فشرده کوتاه مدت یا ISTDP، مفاهیمی دارد که مخصوص به این رویکرد درمانی بوده و در جلسات درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. روان درمانگرانی که در زمینه رواندرمانی فشرده کوتاه مدت آموزش دیده اند، این مفاهیم را فرا گرفته و در جلسات درمانی بکار خواهند گرفت تا به مشکلات و تعارضات درونی افراد پی برده و در جهت کاهش مسائل و کشمش های درونی، اقدام کنند. مفاهیم رواندرمانی فشرده کوتاه مدت، عبارتند از:

1. تجربه کامل احساسات
2. کانال های اضطراب
3. کار با مقاومت
4. مکانیسم های دفاعی
5. انتقال و انتقال متقابل

۱. رویکرد روانپویشی کوتاه مدت و تجربه کامل احساسات

تجربه کامل احساسات از رکن های مهم درمان پویشی کوتاه مدت است، که در آن تلاش می شود تا احساس شکل گرفته ناشی از صحبت در مورد یک مسئله یا موضوع، به طور کامل تجربه شود. تجربه کامل احساسات باید در ابعاد شناختی، فیزیکی و رفتاری اتفاق بیافتد. برای تجربه احساسات، فرد باید آنچه در بدن خود احساس می کند را توصیف کرده و بگوید که این احساس، کدام بخش از بدن او را درگیر کرده است. تلاش در جهت تجربه کامل احساسات در ISTDP، منجر به درک بهتر و کامل تری از خود، شناخت هیجانات و آنچه که واقعا در حال رخ دادن است می شود. برای مثال فردی را در نظر بگیرید که ابراز می کند که در حال تجربه خشم است، او برای آنکه احساس خود را به طور کامل تجربه کند باید بتواند در سه مولفه فیزیکی، شناختی و رفتاری، خشم خود را توصیف کند که عبارت است از:

• مولفه شناختی احساس: باید بتواند احساس خود را به دقیق شکل ممکن تجربه، درک و بیان کند (من خشمگینم.)
• مولفه فیزیکی احساس: توصیف احساس گرمایی که از زیر ناحیه شکم شروع و تا سر ادامه پیدا کرده و منجر به منقبض شدن فک می شود.
• مولفه رفتاری احساس: هنگام تجربه خشم، معمولا دست ها مشت شده و صورت شکل اخم به خود می گیرد.

۲. کانال های اضطرابی در رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

تنظیم هیجان که از تکنیک های منحصر به فرد روانپویشی کوتاه مدت است و به کمک شناخت کانال های اضطرابی و شیوه کارکرد هر کدام از آن ها انجام می شود. زمانی که افراد در مورد موضوعات حساسی که در سطح ناهشیار بوده یا فشار زیادی را بر آن ها وارد می کند، صحبت می کنند، یا درمانگر در حال چالش با مقاومت آن ها برای شکستن دفاع های ناسازگار است، ممکن است اضطراب بسیار زیادی را تجربه کنند. رواندرمانگران روانپویشی کوتاه مدت، در حین کار با مراجعین باید به این کانال های اضطرابی توجه کرده و نسبت به کنترل و مدیریت آن ها اقدامات لازم را انجام دهند. کانال های اضطراب در رویکرد رواندرمانی پویشی کوتاه مدت، عبارتند از:

1. عضلات مخطط: شامل عضلات ارادی شده و واکنش هایی مثل پلک زدن، فشردن انگشتان و مالیدن دست ها یا تکان دادن پاها نمونه ای از آن ها است. “مراجعی که هنگام صحبت از پدرش، به دلیل احساس اضطراب، پاهایش را تند تند حرکت می دهد”
2. عضلات صاف: دربرگیرنده عضلات غیر ارادی مانند عضله قلب، روده و مثانه که می تواند واکنش هایی نظیر اسهال، تکرر ادرار و تپش قلب را به همراه داشته باشد. “فردی که به دلیل احساس ترس، دچار تپش قلب و بیرون روی شده است”
3. آشفتگی شناختی و ادراکی: این نوع کانال اضطرابی در بخش شناختی فعال بوده و هنگام بروز اضطراب می تواند همراه با واکنش هایی مانند بی حالی، بی حسی، تاری دید، دید تونلی یا فلج لحظه ای، باشد. “مراجعی که به دلیل شدت اضطرابی که تحمل کرده از حال می رود یا دچار ضعف بدنی می شود”

برای خواندن کلیک کنید: همه چیز درباره درمان هیجان مدار؛ کاربرد، تکنیک ها و مراحل درمان

۳. رویکرد روانپویشی کوتاه مدت و کار با مقاومت

از اصول بنیادین و مهم رواندرمانی پویشی کوتاه مدت ISTDP، مقاومت و تلاش برای شکستن آن است که رواندرمانگران باید بتوانند مقاومت را شناسایی و در طول جلسات نسبت به از میان برداشتن آن اقدام کنند. مقاومت، مفهومی در روانکاوی کلاسیک است و به حالتی اشاره دارد که در آن افراد، آگاهانه یا ناآگاهانه، نسبت به بیان برخی اطلاعات به روان درمانگر یا پذیرش برخی موضوعات به دلیل ترس، اضطراب یا عدم اعتماد، مفاومت می کنند و مانع از پیش رفت مطلوب جلسات می شوند. مقاومت می تواند به شکلی ناهشیار اتفاق افتاده و بدون آنکه فرد از آن اطلاع داشته باشد، مانع از ورود اطلاعاتی به سطح هشیاری شود که به منجر به اضطراب شده و به همین دلیل در ناهشیار ضبط شده اند. اقدامات لازم برای کار با مقاومت عبارتند از:

1. شناسایی مقاومت: مراجعی که در جلسات درمانی زیاد حرف نزده و درمانگر احتمال داده که مقاومتی از طرف مراجع وجود دارد.
2. چالش برای نشان دادن مقاومت: رواندرمانگر به دنبال راهی برای چالش با مقاومت فرد می گردد مثلا به او می گوید، می دانی که هر چقدر کمتر حرف بزنی، من اطلاعات کمتری از آنچه به تو گذشته دریافت کرده و جلسات کیفیت مطلوبی نخواهد داشت؟
3. از بین بردن مقاومت: در صورت جواب ندادن یک مسیر برای شکستن مقاومت، مسیر های دیگری که مد نظر رواندرمانگر رویکرد پویشی است، امتحان می شود تا در نهایت مقاومت شکسته و از میان برداشته شود.

۴. مکانیسم های دفاعی در رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

مکانیسم های دفاعی، یکی از اصول بنیادین رویکرد روانپویشی کوتاه مدت است. مکانیزم های دفاعی در واقع، ساز و کار های روانی هستند که افراد هنگام تجربه شکست، ناکامی، ترس، اضطراب، خشم و هر احساس و تجربه منفی دیگری در یک دوره مشخص از زندگی بکار برده اند تا تعادل و ظرفیت روانی خود را حفظ کنند. مانند فردی که به دلیل ترس از پدر خود، همیشه خشمش  را فرو خورده و با لبخند واکنش نشان می داده تا از تنبیه و آزار دیدن از طرف پدر، در امان باشد. در نتیجه مکانیسم های دفاعی در شرایطی که منجر به حفظ سلامت روانی می شوند، کارکرد خوبی داشته و مفید هستند، اما زمانی که استفاده از آن ها ادامه پیدا کرده و در موقعیت های دیگر زندگی نیز رخ دهند، تبدیل به مکانیسم های دفاعی ناسازگار می شوند که مخرب هستند.

در مثالی که ذکر شد، فرد ممکن است در تمام طول زندگی خود، هنگام تجربه خشم، بدون آنکه اطلاعی از علت واکنش خود داشته باشد، لبخند زده و در نتیجه دیگران هیچ گاه او را جدی نگرفته و دچار مشکلات فراوانی با اطرافیانش شود. تلاش رواندرمانگران ISTDP، این است که مکانیسم های دفاعی ناسازگار و مشکل سازی که باعث بروز مسئله در زندگی افراد شده را شناسایی و به کمک فرد آن ها را از سازمان روانی اش حذف کرده و کنار بگذارند. بررسی و کنار گذاشتن مکانیسم های دفاعی از طریق فرآیند زیر امکان پذیر است:

1. شناسایی دفاع های ناسازگار: تلاش یک روانشناس خوب، برای مشخص کردن مکانیسم های دفاعی ناسازگار و شفاف کردن آن برای مراجعی که آگاهی کافی از وجود آن ها ندارد. “درمانگری که متوجه می شود واکنش خندیدن مراجع هنگام صحبت در مورد موضوعاتی که او را خشمگین می کند، یک واکنش دفاعی است و به مراجعش می گوید، می دانی زمانی که از خشم حرف می زنی، لبخند می زنی؟”
2. شفاف سازی و چالش با دفاع های ناسازگار: اقدام رواندرماندگر با رویکرد پویشی کوتاه مدت برای نشان دادن عملکرد نامطلوب و مسئله ساز دفاع به مراجع و عواقب که استفاده از این دفاع ها در زندگی به همراه خواهد داشت. “درمانگر به مراجع نشان می دهد که این مکانیسم دفاعی، باعث جدی نگرفتن او توسط دیگران و عدم احترام کافی به او می شود”
3. مواجهه با دفاع های ناسازگار: کمک به مراجع از طریق تخصص و دانش درمانگر روانپویشی کوتاه مدت، برای رو در رو شدن با چیزی که از طریق مکانیسم های دفاعی سعی در فراموشی، فرار یا عدم توجه به آن را دارد. “مراجع پس از چندین جلسه از مشکل خود با پدر و تنبیه و آزار هایی که می شده است حرف زده و با تجربه کامل احساسات و کنار گذاشتن مقاومت، گامی بلند در مسیر رواندرمانی بر میدارد.”

بیشتر بخوانید: درمان شناختی رفتاری (CBT) چیست؟ معرفی رویکردهای روانشناسی

۵. انتقال و انتقال متقابل در رواندرمانی پویشی

انتقال یکی از مفاهیم مطرح شده توسط زیگموند فروید است که شامل تجربه احساساتی از طرف مراجع به رواندرمانگر می شود که در چیزی شبیه به همان احساسات را نسبت به فرد مهمی دیگر در زندگی خود، مانند پدر، مادر یا دیگر مراقبین اصلی خود تجربه کرده است. انتقال باید بررسی، تحلیل و موشکافی شود تا ضمن بدست آوردن اطلاعاتی مفید از به حاشیه رفتن جلسات و افزایش مقاوت جلوگیری شود.

انتقال متقابل نیز، عبارت است از احساساتی که رواندرمانگر در جریان جلسات درمانی نسبت به مراجع خود احساس می کند که ممکن است او را به یاد فردی دیگر بیاندازد. انتقال متقابل باید در اسرع وقت توسط درمانگری دیگر بررسی و در آن کاوش شود. یکی از عوامل ایجاد کننده انتقال متقابل درمان نشدن درمانگر، توسط فردی دیگر است که از می تواند مشکلات بسیاری را برای مراجع در جلسات درمان ایجاد کند.

مطلب جالب برای خواندن: روانشناس می تواند با مراجع دوست باشد؟ اگر عاشق روانشناسم شدم چه کنم؟

تکنیک های رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

در کنار مفاهیم و اصول مطرح شده به عنوان بنیان های روانپویشی کوتاه مدت، رواندرمانگران متخصص در این حوزه از تکنیک های متعددی برای کمک به رفع مشکلات و تعارض ها، پیشبرد جلسات درمانی و بهبود شراط روانی مراجعین استفاده می کنند. تکنیک های رواندرمانی پویشی فشرده کوتاه مدت، عبارتند از:

مثلث شخص در رواندرمانی پویشی

تکنیک مثلث شخص، از روش های خاصی است که در درمان پویشی کوتاه مدت استفاده می شود. در مثلث شخص، مراجع کننده را در وسط یک مثلت در نظر می گیرند که سه زاویه آن شامل گذشته، حال و انتقال می شود. رواندرمانگر با بررسی مراجع، در این مثلث می تواند اقدامت خود را با دریافت اطلاعات متناسب با هر بخش از زندگی او، پیش ببرد. مثلث شخص در رواندرمانی پویشی کوتاه مدت عبارتند از:

• گذشته: الگوی روابط فرد با افراد مهم زندگی خود، مانند مادر، پدر، خواهر و برادر ها
• حال: روابطی که فرد در حال حاضر درگیر آن ها است و بررسی وضعیت روانی مراجع
• انتقال: داشتن احساساتی از گذشته که مهم هستند، به یک فرد در زمان حال

مثلث تعارض در رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

تکنیکی دیگر در رواندرمانی پویشی کوتاه مدت، بررسی مراجع در قالب مثلث تعارض است که در آن مشکلات فرد در رابطه با سه مفهوم احساس، اضطراب و دفاع بررسی می شود. منظور از مثلث تعارض روشی است که فرد با بکار بردن آن ها، در مقابل احساسات سرکوب شده که ایجاد اضطراب می کنند، از خود دفاع می کند. مثلث تعارض نشان می دهد که احساسات منفی در گذشته، چگونه منجر به ایجاد اضطراب شده و دفاع ها چگونه منجر به کاهش اضطراب، شده اند. مفاهیم مثلث تعارض عبارتند از:

• احساس: احساسی که منجر به شکل گیری اضطراب شده، مانند احساس ترس از تنهایی طولانی مدت یا تنبیه شدن.
• اضطراب: مشخص شده اینکه احساس، چگونه منجربه اضطراب شده و این اضطراب چگونه تجربه شده یا می شود.
• دفاع: تلاش روان فرد برای کاهش اضطراب ایجاد شده ناشی از اضطرابی که احساس منفی یا مثبت افراطی شکل داده، از طریق بکارگیری مکانیسم های دفاعی.

برای خواندن کلیک کنید: واقعیت درمانی گلاسر چیست؟ معرفی تاریخچه، فنون، مراحل و کاربردها

توالی پویشی در رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

توالی پویشی یک فرآیند سازمان یافته است که به درمانگر پویشی کوتاه مدت یا ISTDP، کمک می کند تا با استفاده از تخصص، دانش و آموزش هایی که گذرانده است، به مراجع در مسیر شکستن مقاومت و کنار گذاشتن دفاع ها کمک کند. توالی پویشی از تعداد مرحله تشکیل شده است که تقدم و تاخر آن ها به یک ترتبیت نبوده و افراد ممکن است در طی جلسات میان مراحل مختلف جا به جا شده و مجددا به آن مرحله برگردند؛ تراپیست ISTDP هم بنا بر تشخیص خود، از مراحل مختلفی که ممکن است به ترتیب نباشد، برای پیش بردن اهداف درمانی گذر می کند. توالی پویشی در رواندرمانی پویشی فشرده کوتاه مدت عبارتند از:

1. پرسشگری: شامل طرح پرسش های مختلف در جهت شناخت شخصیت و زندگی مراجع، مشکلات و موانع موجود، که باعث مراجعه شده است.
2. فشار: اقدامات رواندرمانگر ISTDP برای نفوذ به ساختار شخصیتی و بررسی شفاف و واضح مسائل مراجع همراه با تلاش برای کنار زدن مقاومت، مشخص شدن مکانیسم های دفاعی ناسازگار و تجربه اضطراب و انجام تنظیم اضطراب توسط مراجع
3. چالش: تلاش برای شکستن مفاومت، نشان دادن مشکلات پیش آمده ناشی از دفاع های ناسازگار در زندگی، تلاش برای تغییر روند افکار و احساسات همراه با دستیابی به مواردی که در ناهشیاری باقی مانده و باید به سطح هشیاری رسیده و بیان شوند.
4. مقاومت انتقالی: بررسی احساسات و افکاری که ممکن است مراجع نسبت به درمانگر خود داشته باشد، که شبیه به همان احساساتی است که در برابر یک فرد مهم زندگی خود تجربه کرده یا همچنان می کند و یکی از عوامل مقاومت است.
5. دسترسی مستقیم به ناهشیار: شکستن مقاومت، تجربه اضطراب و افزایش ظرفیت تحمل اضطراب، به دستیابی به ناهشیار منجر خواهد شد و روانشناس پویشی کوتاه مدت، می تواند به آنچه که به دلیل ناخوشایند بودن، به ناهشیاری افراد رانده شده، دست یاید.
6. تحلیل انتقال: انتقال وانتقال متقابلی که توسط روانشناس ISTDP و مراجع تجربه می شود باید تحلیل شود تا ضمن بررسی عناصر مختلف آن، اطلاعات بیشتری وارد فرآیند درمان شده و سرنخ های بیشتری را در اختیار رواندرمانگر بگذارد.
7. کاوش پویشی ناهشیار: آخرین مرحله از توالی پویشی ISTDP است، که مقاومت اولیه از بین  رفته، مکانیسم دفاعی و کارکرد ناسالم آن مشخص شده، احساسات به طور کامل تجربه و اطلاعات موجود در ناهشیار، واورد هشیاری شده و درمانگر و مراجع، جلسات درمانی را در جهت یازسازی سازمان روانی، بهبود شرایط، کاهش تعارضات و رسیدن به سلامت و پختگی روانی، پیش می برند.

مطلب مفید: طرحواره درمانی و انواع روش های آن

رواندرمانی فشرده کوتاه مدت و تنظیم اضطراب

تنظیم اضطراب، تکنیکی لازم و مهم در جریان درمان پویشی کوتاه مدت است. چرا که هنگام تلاش افراد برای رویارویی با واقعیات زندگی خود یا آنچه برای آن ها آزار دهنده است، اضطراب زیادی را تجربه خواهند کرد. وقتی که تلاش می شود تا اطلاعات سرکوب شده و دفن شده در ناهشیار، به سطح هشیاری برسند، به دلیل تلاش روان انسان برای جلوگیری از تجربه مجدد احساسات منفی، افراد اضطراب را تجربه خواهند کرد. تکنیک تنظیم هیجانی در ISTDP، کمک می کند تا افراد بتوانند با کمک رواندرمانگر، سطح اضطراب خود را کنترل و به آرامی به موضوعات حساس و مهم زندگی خود نزدیک شده و آن ها را مجددا یادآوری و بررسی کنند.

برای مطالعه بیشتر: فرق روانشناس و روانپزشک چیست و با روانکاو چه تفاوتی دارند؟

مقایسه روانکاوی و رواندرمانی پویشی کوتاه مدت

رواندرمانی پویشی، یک رویکرد کوتاه مدت است که تاکیید زیادی بر دلبستگی، ناکامی، مقاومت و مکانیسم های دفاعی دارد. در نتیجه با وجود اینکه ISTDP، از میان رویکرد روانکاوی شکل گرفته است، اما تفاوت های زیادی با آن دارد. تفاوت های روانکاوی و رواندرمانی پویشی کوتاه مدت در جدول زیر آمده است.

افراد معروف روانپویشی کوتاه مدت

در این بخش، اقدام به معرفی روانشناسان معروف در رواندرمانی پویشی فشرده کوتاه مدت یا ISTDP، کرده ایم که عبارتند از:

• حبیب دوانلو “بنیانگذار”
• دیوید مالان
• جان فردریسکون

دیدیو مالان (سمت راست) و جان فردریکسون (سمت چپ)

منابع: istdpinstitute ,goodtherapy ,theraplatform ,istdp ,ISTDP

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.