آنژیوگرافی قلب چیست و چگونه انجام می‌شود؟ | مراقبت‌های بعد از آنژیوگرافی

آنژیوگرافی قلب روشی برای تشخیص گرفتگی عروق است. عضلهٔ قلب وظیفهٔ خون‌رسانی به سایر اعضای بدن را بر عهده دارد. اگر قلب به خوبی کار نکند اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز سایر اعضای بدن به آن‌ها نمی‌رسد و در نتیجه فعالیت‌هایشان مختل می‌شود. کلسترول خون بالا، فشار خون بالا، دیابت، بی‌تحرکی و سیگار کشیدن باعث می‌شود رگ‌ها و شریان‌های اصلی قلب به مرور زمان آسیب ببینند. آسیبی که به جدارهٔ رگ‌ها وارد شده است سبب می‌شود چربی در رگ‌ها رسوب کند و جریان خون مختل شود. یکی از روش‌هایی که به رفع این گرفتگی کمک می‌کند آنژیوگرافی و استفاده از استنت قلب است.

در این مقاله می‌خوانید:

• آنژیوگرافی چیست؟
• استنت قلب چیست؟
• چرا آنژیوگرافی انجام میشود؟
• آیا آنژیوگرافی خطرناک است؟
• قبل از انژیوگرافی چه کارهای انجام می‌شود؟
• آنژیوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
• مراقبت‌های پرستاری بعد از آنژیوگرافی
• عوارض خطرناک پس از آنژیوگرافی

‌

آنژیوگرافی چیست؟

تصویربرداری عروق کرونری یا آنژیوگرافی قلب روشی برای تشخیص و رفع گرفتگی عروق قلب است. در این روش تصویربرداری از اشعهٔ ایکس برای مشاهدهٔ رگ‌های قلب کمک گرفته می شود. اگر پزشک تشخیص بدهد که عروق دچار گرفتگی شده‌اند از «استنت» برای رفع گرفتگی آن‌ها استفاده می‌کند. استنت گذاری قلب در حین آنژیوگرافی را «آنژیوپلاستی» می‌نامند.

آنژیوپلاستی قلب اغلب اوقات همزمان با آنژیوگرافی انجام می‌شود، اما ممکن است مدتی بعد از آن هم صورت گیرد. این روش به عنوان یک درمان اورژانسی در افرادی که دچار سکته قلبی شده‌اند هم کاربرد دارد.

‌

استنت قلب چیست؟

استنت قلب (برخی به آن استند قلب می‌گویند) یا فنر قلب یک لوله فلزی مشبک است که داخل عروق گرفته شده کار گذاشته می‌شود. این استنت پلاک‌هایی را که روی جدارهٔ عروق ایجاد شده‌اند کنار می‌زند و در نتیجه خون راحت‌تر به جریان می‌افتد.

گاهی استنت همراه با دارو وارد رگ می‌شود. این دارو خیلی آهسته وارد رگ‌های ناحیهٔ قلب شده و اجازه نمی‌دهد تا دوباره مسدود شوند.

‌

چرا آنژیوگرافی انجام می‌شود؟

پزشک متخصص قلب تحت شرایط خاصی برای بیمار آنژیوگرافی را تجویز می‌کند:

• دارا بودن علائم بیماری‌های قلبی مثل درد قفسهٔ سینه (آنژین قلبی) و سایر علائم هشدار دهنده بیماری های قلبی
• احساس درد در قفسهٔ سینه، فک، گردن و بازو که علت آن نامشخص است
• نقص‌های مادرزادی قلب
• نتایج غیرطبیعی تست‌های غیرتهاجمی (مثل تست ورزش)
• مشکلات مربوط به عروق یا آسیب به قفسهٔ سینه
• مشکلات مربوط به دریچهٔ قلب که نیاز به جراحی دارند.

آنژیوگرافی به پزشک کمک می‌کند تا اطلاعات زیادی را از آنچه در عروق قلب می‌گذرد به دست آورد. اطلاعاتی مثل تعداد عروقی که دچار گرفتگی هستند، محل دقیق آن‌ها، وضعیت جریان خون در قلب و بررسی وضعیت عمل جراحی بای پس.

‌

آیا آنژیوگرافی خطرناک است؟

آنژیوگرافی یک روش تشخیصی تهاجمی است. این روش مانند سایر روش‌های تهاجمی با ریسک همراه است؛ اما معمولاً بعد از اینکه تمام تست‌های قلب غیرتهاجمی (نوار قلب، تست ورزش و اکوی قلب) انجام شده باشند به عنوان بهترین گزینه مطرح می‌شود. آنژیوگرافی هم مانند سایر روش‌های تشخیصی و درمانی مربوط به عروق قلب دارای ریسک است، با این‌حال خطرات این روش بسیار نادر هستند و جای نگرانی نیست.

عوامل مختلفی در شدت و نوع عوارض آنژیوگرافی قلب دخیل هستند. از جمله:

• سن (هرچه سن بالاتر باشد ریسک عمل بیشتر است.)
• بیماری کلیوی (ماده حاجب استفاده شده در آنژیوپلاستی می‌تواند برای کلیه‌ها مشکل ایجاد کند.)
• بیماران دارای سابقهٔ بیماری قلبی حاد
• گرفتگی حداقل یکی از عروق کرونری
• اورژانسی یا از قبل برنامه‌ریزی شده بودن عمل (در حالت اورژانسی ریسک عمل بالاتر است.)

‌

به هر حال ریسک عمل آنژیوگرافی را نمی‌توان نادیده گرفت. بعضی از عوارض شایع و کمتر خطرناک این عمل عبارتند از:

• خونریزی زیرپوستی و کبودی (این کبودی طبیعی است و بعد از چند روز از بین می‌رود.)
• برآمدگی پوست (ایجاد برآمدگی در ناحیه‌ای که لوله از آن وارد رگ شده است طبیعی است و بعد از چند هفته از بین می‌رود.)
• بروز حساسیت نسبت به ماده حاجب و ایجاد دانه های پوستی (قبل از شروع عمل هرگونه حساسیت آلرژیک را با پزشک در میان بگذارید.)

‌

عوارض خطرناک‌تر روش آنژیوگرافی عبارتند از:

• حمله قلبی
• سکته مغزی
• آسیب به شریان‌ها و اختلال در خونٰرسانی
• آریتمی (ضربان قلب نامنظم)
• واکنش آلرژیک به مادهٔ حاجب یا داروهایی که در حین آنژیو وارد رگ‌ها می‌شوند.
• آسیب کلیوی در اثر استفاده از مادهٔ حاجب
• خونریزی شدید
• عفونت

‌

 

قبل از انژیوگرافی چه کارهایی انجام می‌شود؟

شب قبل از عمل آنژیوگرافی نباید چیزی بخورید. همچنین ممکن است پزشک داروهایی را که برای مشکل قلبی خود مصرف می‌کنید موقتاً قطع کند. بیماران دیابتی هم باید دربارهٔ مصرف انسولین و بقیه داروهایشان با پزشک مشورت کنند.

معمولاً آنژیوگرافی قلب با آمادگی قبلی و اطلاع بیمار انجام می‌شود. (مگر اینکه یک وضعیت اورژانسی مثل حمله قلبی پیش آمده باشد.) پزشک آنژیوگرافی را در بخش «کت لب» (Cath Lab) بیمارستان انجام می‌دهد. تیم پزشکی پروندهٔ بیمار و داروهای مصرف شده را بررسی می‌کنند و وضعیت بیمار را از نظر علائم حیاتی، فشار خون و نبض چک می‌کنند.

پیش از انجام آنژیو مثانه باید خالی باشد، به بیمار لباس مخصوص بیمارستان داده می‌شود و لنز چشمی، عینک، زیورآلات و گیره مو جدا می‌شوند. همچنین قسمتی که قرار است برای ورود لوله آنژیوگرافی شکافته شود باید تمیز و بدون مو باشد.

‌

آنژیوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آنژیوگرافی بیمار روی تخت مخصوص خوابانده می‌شود. ‌در طول عمل به بیمار سرم وصل می‌شود و داروهای موردنیاز بیمار (مثل داروهای آرامبخش) از طریق سرم به او داده می‌شود. به دلیل تزریق این داروها بیمار در طول عمل خواب‌آلود، اما همچنان هوشیار است. (بیهوشی انجام نمی‌شود.)

الکترودهایی که روی سینه وصل می‌شوند به تیم پزشکی کمک می‌کنند تا قلب، فشار خون و میزان اکسیژن خون را تحت نظر داشته باشند.

طی این روش یک مادهٔ حاجب داخل رگ‌های قلب تزریق می‌شود و پزشک به کمک اشعه ایکس از درون رگ‌های قلب تصویربرداری می‌کند. در ابتدا قسمتی که قرار است لوله‌گذاری شود (بازو یا کشاله ران) شسته و ضدعفونی می‌شود و سپس بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. یک شکاف کوچک در این ناحیه ایجاد و لولهٔ پلاستیکی کوچکی وارد رگ می‌شود. لوله به آرامی به رگ‌های قلب هدایت می‌شود. ورود لوله به رگ‌ها بدون درد است و توسط بیمار احساس نمی‌شود. فقط در حین تزریق ماده حاجب ممکن است بیمار کمی احساس گر‌ گرفتگی کند.

پزشک جریان مادهٔ حاجب درون رگ‌ها را مشاهده می‌کند و اگر در حین عبور ماده از درون رگ‌ها گرفتگی یا انقباض وجود داشته باشد همزمان برای رفع آن اقدام می‌کند.

در آنژیوپلاستی عروق کرونری از بالن و فنر قلب (استنت قلب) برای باز کردن گرفتگی عروق استفاده می‌شود.در تصویر زیر فرایند رفع گرفتگی عروق به کمک استنت نمایش داده شده است.

 

مراقبت بعد از آنژیوگرافی

پروسهٔ آنژیوگرافی حداقل دو ساعت طول می‌کشد. وقتی آنژیو تمام می‌شود لوله از رگ خارج شده و محل شکاف بسته می‌شود. سپس بیمار به بخش ریکاوری منتقل می‌شود تا تحت نظر باشد. زمانی که شرایط بیمار پایدار شد به اتاق بیماران منتقل می‌شود تا به طور مرتب وضعیت او بررسی شود.

در صورتی که لوله‌گذاری از طریق کشالهٔ ران انجام شده باشد، به دلیل احتمال خونریزی بیمار باید چند ساعت دراز بکشد. مدت بستری آنژیوگرافی حداقل یک شب است و معمولاً اکثر بیماران بعد از سپری کردن یک شب در بیمارستان ترخیص می‌شوند.

برای اینکه مادهٔ حاجب زودتر از بدن دفع شود مایعات زیاد باید نوشیده شود. مصرف مجدد داروها، دوش گرفتن، شروع دوبارهٔ فعالیت‌های روزمره و کار کردن باید با مشورت با پزشک متخصص انجام شود.

‌

عوارض بعد از آنژیوگرافی که می‌توانند خطرناک باشند

• خونریزی، کبودی‌های جدید، ورم، احساس درد و ناراحتی در ناحیهٔ آنژیو
• داشتن علائم عفونت مثل قرمزی، خروج چرک یا تب
• تغییر دما یا رنگ پوست ناحیه‌ای که از طریق آن عمل انجام شده است.
• احساس ضعف یا بی‌حسی در ناحیهٔ آنژیو
• درد قفسه سینه یا تنگی نفس
• اگر خونریزی در ناحیهٔ آنژیو ادامه دارد و قطع نمی‌شود یا به طور ناگهانی ورم کرده است.

‌در صورتی که هر کدام از علائم بالا را داشتید بهتر است با پزشک تماس بگیرید.

---

منابع:

۱. Mayo Clinic

۲.  The National Heart Foundation of New Zealand

 

 

سوالات متداول