اختلال شخصیت پارانویید؛ نشانه‌ها، علل و درمان این اختلال

بسیاری از ما در طول زندگی مان با افرادی روبرو شده ایم که به همه چیز و همه کس بدبین و بدگمانند، فکر می‌کنند که دیگران به دنبال آسیب رساندن به آنها هستند و اگر به کسی اعتماد کنند، عاقبت روزی از پشت خنجر خواهند خورد. اگر شما هم احتمالا با اینگونه افراد برخورد داشته اید و یا یکی از نزدیکانتان با این مسئله مواجه است، با روان درمان در این مقاله همراه باشید. اگر به این افراد به قدر کافی نزدیک شده و با آنها وارد گفتگو شوید، برای شما مثال های متعددی از خیانت هایی که در طول زندگی تجربه کرده اند، خواهند آورد.

حتی ممکن است در وهله نخست موفق شوند شما را قانع کنند که تمامی اطرافیانشان بدذات بوده و مرتب در حال توطئه بر علیه ایشان هستند اما احتمالا بعد از گذشت مدت نه چندان زیادی پی خواهید برد که بسیاری از دلایلی که این افراد برای متهم ساختن اطرافیانشان ارائه می‌دهند، غیرواقع بینانه است و حتی ممکن است خود را نیز در مظان اتهام بیابید!

اگر این اطلاعات را با یک روانشناس بالینی یا روانپزشک در میان بگذارید، او به شما خواهد گفت که احتمالا با یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانویید سر و کار دارید. اختلال شخصیت پارانوئید یکی از انواع دهگانه اختلال های شخصیت می‌باشد. که گاهی اوقات با نام های پارانوئید یا پارانویا هم شناخته می‌شود. خصیصه اصلی این اختلال روانی شک و بدگمانی و سوظن شدید است.

اختلال شخصیت پارانویید چیست؟

این اختلال شخصیتی در دسته‌ای از بیماری‌های اختلال شخصیتی قرار گرفته که خوشه آ (خوشه A) نام دارد. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند طرز فکر عجیبی دارند، به همه چیز و همه کس بدگمان می‌شوند. بی اعتمادی ناگهانی، سوظن به دیگران و … از جمله خصیصه‌های مهم در شخصیت این دسته از افراد است. طبق نظر محققان، این اختلال شخصیتی بیشتر در سنین بزرگسالی خود را نمایان می‌کند و در مردان به مراتب بسیار بیشتر از زنان است.
بهتر است این افراد بلافاصله درمان شوند، چون اگر درمان نشوند و بیماری شدت پیدا کند، سوءظن آن‌ها به جایی می‌رسد که گویا به جان آن‌ سوءقصد شده است. همین موضوع می‌تواند به فرد آسیب برساند.

علائم اختلال شخصیت پارانویید

روانشناسان و روانپزشکان برای تشخیص اختلال شخصیت پارانویید به صرف بدبین بودن فرد اکتفا نکرده و چند ملاک دیگر را نیز همزمان برای تشخیص وجود چنین اختلالی در نظر می‌گیرند که در چند سطر بعد با زبانی ساده به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:

•  بدون وجود دلیل کافی مشکوک است که دیگران به دنبال آزار یا آسیب رساندن به او هستند.
•  وفادار بودن دوستان و اطرافیانش را بدون دلیل منطقی زیر سوال می‌برد.
• تمایلی به اعتماد به دیگران ندارد چون فکر می کند که از اطلاعاتی که در اختیارشان می گذارد علیه او استفاده خواهند کرد.
•  در اتفاقات و رفتارهای عادی افراد تهدید یا معنایی پنهانی می‌یابد.
• کینه توزند و هیچگونه اهانت، بی اعتنایی یا تحقیر را نمی‌بخشد.
• بدون هیچ دلیل موجهی به صورت مکرر به وفاداری همسرش شک می‌کند

 خصوصیات فوق از اوایل جوانی در او بروز پیدا کرده و در طول زندگی او کم و بیش پایدار باقی مانده است.

علائم ظاهری افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئیدی؛ کنترل گر و شکاک

بسیاری از مواقع افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، ظاهر بسیار معقول و موجهی دارند. به همین دلیل در نگاه اول نمی‌توان اختلال شخصیتی آن‌ها را تشخیص داد. اما یکی از نشانه‌های بارز اختلال پارانوئید در این افراد، کنترل کردن اطرافیانشان و مشکوک بودن به آن‌ها است. البته که نشانه‌های دیگری برای شناخت این افراد وجود دارد که در ادامه به بیان آن می‌پردازیم.

•       همیشه نسبت به اطرافیان خود مشکوک هستند.
•       دائما اضطراب و ترس دارند که طرف مقابلشان به او خیانت کند.
•       اصرار اطرافیان به اشتباه کردن فرد مبتلا به پارانوئید، او را بسیار عصبی و آزرده می‌کند.
•       به طور واضح به دیگران توهین کرده و آن‌ها را قضاوت می‌کنند.
•       دائما اطرافیان خود را متهم به بی‌وفایی می‌کنند.
•       پیوسته در حال انتقاد از اطرافیان خود هستند.
•       توانایی شاد بودن و عشق ورزی را ندارند و پیوسته در حال کشف اسنادی برای اثبات سوءظن‌های خود هستند.
•       بسیار کنترل‌گر هستند و روابط و احساسات اطرافیان خود را کنترل می‌کنند.
•       در نهایت اطرافیان را وادار به ترک روابط خود با دوستانشان می‌کنند و نام این کار را تعهد می‌گذارد.
•       نسبت به نگاه‌ها و صحبت‌های دیگران بی‌اعتماد و منفی باف هستند.
•       نسبت به شنیدن انتقاد بسیار حساس و زودرنج هستند.

·        نسبت به موضوعات کوچک و کم‌اهمیت، رفتارهای خصومت‌آمیز از خود نشان می‌دهند.

نحوه تشخیص پارانویید

برای تشخیص این بیماری ابتدا باید روی رفتار و شخصیت فرد تمرکز کنید، رفتارهای او را کاملا مورد بررسی قرار دهید. آیا توهم دیداری دارد؟ آیا صداهایی که واقعی نیستند را می‌شنود؟ شناخت علائم و درک آن‌ها می‌تواند کمک بسیاری در درمان فرد مبتلا به پارانوئید کند. 

در حال حاضر تست‌های روانشناسی و آزمایشگاهی برای تشخیص این نوع بیماری وجود ندارد، پزشک هم با دقت بسیار بالا علائم و ویژگی‌های شخصیتی فرد را مورد بررسی قرار می‌دهد. سوالات بسیاری در زمینه‌های مختلف از فرد می‌پرسد، عکس‌العمل فرد در رابطه با این سوالات و پاسخ‌هایی که می‌دهد بسیار مهم است. بعد از ارزیابی جواب سوالات و بررسی شخصیت بیمار، پزشک می‌تواند نتیجه نهایی را بگیرد که آیا فرد دچار اختلال پارانوئید است یا خیر؟
در بسیاری از مواقع اگر پزشک نتواند دلیل و نشانه قطعی برای این اختلال پیدا کند، معمولا فرد بیمار را به یک روانشناس یا روانپزشک ارجاع می‌دهد.

پارانویا چیست؟ علائم، علل، درمان، تفاوت پارانویا و پارانوئید

ویژگی افراد دارای اختلال شخصیت پارانویید

افرادی که به این بیماری مبتلا هستند معمولا ویژگی و خلق و خوی خاصی دارند: 

• در بیشتر مواقع به صورت آگاهانه یا کاملا غیرارادی با دیگران به بحث و جنگ می‌پردازند. 
• این دسته از افراد بیشتر دوس دارند که نقش قربانی را داشته باشند، به همین دلیل در بیشتر مواقع با خصومت و خشونت با دیگران برخورد می‌کنند. 
• این دسته از افراد در درک رفتار و شخصیت دیگران بسیار ضعیف هستند، به طوری که در بیشتر مواقع سوظن و منفی نگری از رفتار دیگران دارند. 
• دیدگاه این افراد، دیدگاهی با حقارت و سوءظن است. این افراد همواره سعی دارند که به دیگران در رابطه با هر موضوعی تهمت و افترا بزنند. 
• این دسته از افراد احساس می‌کنند که دیگران همواره دشمن آن‌ها هستند. دوست ندارند با دیگران ارتباط راحت و صمیمی داشته باشند. 
• این دسته از افراد در ارتباط خود با دیگران به سرعت دچار شک و تردید می‌شوند، نمی‌توانند یک رابطه صمیمانه با دیگران داشته باشند.

 

درمان‌های رایج برای اختلال شخصیت پارانویید کدام است؟ 

 این مشکل مانند سایر اختلالات شخصیت از جمله اختلالات تقریبا مقاوم به درمان محسوب می‌شوند. زیرا الگوهای شخصیتی الگوهای بسیار با ثبات افراد هستند و افراد اصولا نسبت به وجود مشکل خود آگاهی ندارند.

اما در دو دهه اخیر تلاش های ارزشمندی در یاری رسانی به این افراد صورت پذیرفته است.

اکثر این تلاش ها، در قالب شکل های مختلف روان درمانی مخصوص اختلالات شخصیت صورت گرفته است.

مداخلات رواندرمانی در چارچوب

• درمان های روان پویایی، روانکاوی
• درمان شناختی – رفتاری (CBT)
• طرح واره درمانی

از جمله شیوه های روان درمانی هستند که تا به امروز برای کمک به این افراد به کار بسته شده است.

معمولان روان درمانی اینگونه بیماران در ایران توسط روانشناسان بالینی صورت می‌گیرد؛ همچنین روانپزشکان ممکن است از دارودرمانی برای بهبود برخی نشانگان این اختلال استفاده کنند.

چرا افراد به اختلال شخصیت پارانوئید مبتلا می شوند؟

پس از آنکه با نشانه های این اختلال آشنا شدیم، این سوال ایجاد می‌شود که چرا این افراد به این میزان بدگمانند و منشأ این رفتار از کجاست؟

مکتب های مختلف روانشناسی به این سوال پاسخ های متفاوتی می‌دهند.

۱- روانکاوان این شیوه رفتار را نتیجه «فرافکنی» که مکانیسمی دفاعی در روان انسان است، می‌دانند.

به عبارت ساده تر؛ روانکاوان بر این باورند که فرد مبتلا به این اختلال احساسات خصمانه ای نسبت به خود دارد و برای دور کردن این احساس ناخوشایند از خویشتن، آن را به سایرین نسبت می‌دهد.

۲- روان درمانگران شناختی نسبت به علت این اختلال نظری متفاوت داشته و منشأ آن را تعصبات و سوگیری های ادراکی – شناختی فرد می‌دانند. به عنوان مثال، آنها بر این باورند که فرد پارانویید، تنها به جنبه هایی از یک واقعه توجه می کند، تنها برخی از خاطرات منفی را به یاد می آورد و نوع تفسیرش از رویدادها با یک فرد سالم متفاوت است.

۳- متخصصان طرح واره درمانی نیز در این خصوص نظریه ای دارند و مشکل بدبینی را ناشی از الگوهای ناکارآمد و ناسازگاری می‌دانند که در اثر تجربیات متناقض دوران کودکی شکل می‌گیرد.

آنچه که نظر غالب روانشناسان را در مورد علت ابتلا به این اختلال نزدیک می‌کند، تاثیر محیط و تربیت در دوران کودکی و نوجوانی افراد است.

بدون شک شیوه های تربیتی ناکارآمد و رفتار غلط والدین، متولیان آموزش و سایر افرادی که به طور مستمر در رابطه با کودک و نوجوان هستند، نقش اساسی را در ابتلای افراد به این اختلال در بزرگسالی بازی می‌کند.

روانشناسی و مشاوره نوجوان چیست؟ معرفی بهترین مشاوران نوجوان

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به اختلال شخصیت پارانویید هستند؟

هر فردی که عوامل زمینه ساز این اختلال را داشته باشد می تواند با این مشکل مواجه شود.

میزان شیوع این اختلال در مطالعات مختلف از ۲ تا ۴ درصد کل افراد جامعه تخمین زده شده است. همچنین مطالعاتی نشان داده که این اختلال در افرادی که بستگان نزدیک مبتلا به اختلال اسکیزوفرنی یا اختلال هذیانی دارند بیشتر مشاهده می‌شود؛ هر چند تعداد مردانی که با تشخیص این اختلال در آنها مواجه هستیم بیشتر است، امکان ابتلای زنان نیز کاملا محتمل است.

ازدواج با اختلال شخصیت پارانوئید چه مشکلاتی ایجاد میکند؟

شخصیت پارانوئیدی از جمله اختلالات شخصیتی است که در طی آن فرد بیمار رفتار و اعمال دیگران را با ظن و شک تفسیر و نسبت به اطرافیان خود بی‌اعتمادی است. متاسفانه به دلیل نا‌آگاهی برخی از اطرافیان فرد بیمار، بدبینی و کنترل‌های فرد مبتلا به پارانوئید را به حساب عشق و علاقه و غیرتی بودن او می‌گذارند.

پس بهتر است قبل از ازدواج با ویژگی‌های اخلاقی فرد مبتلا به پارانوئید آشنا شوید. زیرا این افراد شریک زندگی خود را به سمت خیانت سوق می‌دهند تا بتوانند بیشتر او را متهم کنند. هر چند در ابتدا ممکن است متوجه شدت وخامت اوضاع نشوید و بدبینی‌های او را به پای توجه و غیرتی او بگذارید؛ اما در ادامه زندگی مشکلات جدی را به همراه خواهید داشت. در ادامه به بیان هر یک از این ویژگی‌ها می‌پردازیم.

بروز اختلال شخصیت در فرزندان

یکی از دلایل اصلی بروز اختلال شخصیتی در افراد، عامل ژنتیک است. به همین دلیل احتمال ایجاد اختلال پارانوئید در کودکان نیز بسیار زیاد است. حتی اگر کودک به صورت ژنتیکی دچار این اختلال نشود با دیدن رفتار والدین، نمی‌تواند اعتماد کردن را یاد بگیرند؛ به همین دلیل در بزرگسالی در روابط اجتماعی خود دچار آسیب می‌شود.

ایجاد مشکلات روحی و روانی برای اعضای خانواده

از آنجا که افراد مبتلا به اختلال پارانوئید باور ندارند که بیمار هستند، پذیرش پروسه درمان برای آن‌ها بسیار دشوار است. این افراد به دلیل حس بی‌اعتمادی که در درون آن‌ها ریشه کرده، فکر می‌کنند که دیگران قصد فریب آن‌ها را دارند. به همین دلیل دائما با اطرافیان خود درگیرند و باعث بروز جنگ روانی می‌شوند. این جنگ و دعواها باعث می‌شود تا خانواده‌ی این افراد منزوی و گوشه‌گیر شوند و روابط گرم و صمیمی بین اعضای خانواده از بین برود. در واقع همین سوءظن و بدبینی‌ها باعث مسموم شدن ذهن فرزندان می‌شود.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت ضد اجتماعی؛ علائم، علت، درمان و تست

بروز بدرفتاری و پرخاشگری فرد بیمار در ادامه زندگی

ازدواج با فرد پارانوئیدی فقط به سوءظن و تهمت زدن ختم نمی‌شود. بلکه ممکن است در ادامه به پرخاشگری و آسیب‌های جسمی نسبت به همسر و فرزندان ختم شود.

از بین رفتن روابط سالم

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئیدی روابط بسیار محدود و بی‌کیفیتی دارند. به همین دلیل در صورت ازدواج با این افراد باید روابط خود را محدود کنید و حتی ممکن است با نزدیکان خود نیز نتوانید به راحتی در ارتباط باشید.

چگونه با بیماران پارانوییدی برخورد کنیم؟

اگر در دوست و آشنایان خود افرادی را می‌شناسید که به این اختلال شخصیتی مبتلا هستند، باید در حین ارتباط و صحبت با آن‌ها چند نکته مهم را رعایت کنید:

• این افراد در ارتباط خود با دیگران همیشه طلبکارانه رفتار می‌کنند. به همین دلیل بهتر است برای جلوگیری از این رفتار، فرد را با محرومیت مواجه کنید. همواره با رعایت انصاف، با او قاطعانه برخورد کنید و  به توهمات او تن ندهید.
• سعی کنید همیشه به عنوان یک دوست خوب در کنارش باشید، اما نباید کارهای اشتباه و منفی آن را تایید کنید. در اینصورت به بیماری او بیشتر دامن خواهید زد و شدت آن بیشتر می‌شود.
• سعی کنید از در دوستی رفتار آن‌ها را تغییر دهید، برای درمان و خوب شدن به او کمک کنید. وارد شدن از در دوستی می‌تواند باعث تغییرات مثبتی در این دسته از افراد شود، توجه کنید که بین دوستی و همراهی با باج دادن فاصله زیادی هست!
• این افراد در بیشتر مواقع در ارتباط با همه ازجمله افراد نزدیک خود دچار سوءظن می‌شوند. بهتر است در این زمان از طرفداری کردن از طرف مقابل آن‌ها خودداری کنید، در این صورت شما را هم دست با او می‌بیند.

تفاوت اختلال شخصیت پارانوئید با شک و بدبینی

هر شک و بدبینی ناشی از اختلال شخصیت پارانویید نیست.

ممکن است بسیاری از ما این تجربه را داشته باشیم که پس از یک تجربه خیانت یا بدرفتاری از سوی اعضای خانواده، همسر یا یک دوست، نسبت به کل زندگی و افرادی که با آنها در ارتباط هستیم بدبین شویم.

تفاوت مهم این اختلال با چنین شرایطی این است که این واکنش ها معمولا موقتی و زودگذرند و به یکباره و بعد از یک حادثه در فرد روی می دهند. با این وجود کمک گرفتن از یک روانشناس یا مشاور توانا می‌تواند در حل سریع تر این مشکل یاری رسان باشد.

مطلب مرتبط: طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان

برخی از دیگر اختلالات روانی نیز ممکن است با اختلال شخصیت پارانویید اشتباه گرفته شوند:

• اسکیزوفرنی
• آلزایمر
• افسردگی

در اسکیزوفرنی پارانویید که از اختلالات شدید روانی است، شک و بدبینی با هذیان و توهم همراه است و شروع آن ناگهانی تر است. همچنین ایجاد یکباره بدبینی در سالمندانی که در گذشته سابقه اینگونه رفتار را ندارند می تواند نشانه ای از افسردگی سالمندی یا بیماری آلزایمر باشد.

در نهایت ذکر این نکته لازم است که گاهی شرایط اجتماعی نیز می تواند باعث ایجاد بدبینی یا احتیاط بیش از حد در گروهی خاص یا اکثریت جامعه شود.

اقلیت های قومی، فرهنگی، دینی و زبانی ممکن است در تعامل با جامعه اکثریت، با احتیاط و بدگمانی رفتار کنند (برعکس این رفتار نیز ممکن است توسط اکثریت صورت پذیرد).

همچنین پس از تشنجات شدید اقتصادی و سیاسی و در شرایط جنگ و قحطی، ممکن است نوعی بدبینی و بی اعتمادی بر اکثریت جامعه حاکم شود.

گسترش بدبینی در این موقعیت های اجتماعی را نباید با شیوع اختلال شخصیت پارانویید در جامعه برابر دانست.

---

سوالات متداول

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

شخصیت پارانوئیدی از جمله اختلالات شخصیتی است که در طی آن فرد بیمار رفتار و اعمال دیگران را با ظن و شک تفسیر و نسبت به اطرافیان خود بی‌اعتمادی است. متاسفانه به دلیل نا‌آگاهی برخی از اطرافیان فرد بیمار، بدبینی و کنترل‌های فرد مبتلا به پارانوئید را به حساب عشق و علاقه و غیرتی بودن او می‌گذارند.

برخی از ویژگی‌های بارز افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟  

همانطور که می‌دانیم شخصیت پارانوئید به معنای سوءظن و بدگمانی نسبت به وقایع و سایر افراد است. افراد مبتلا به این اختلال به اتفاقات ساده نگاه شک‌آلود دارند و حرف‌های بدون منظور دیگران را تهدید به حساب می‌آورند. این افراد دائما اضطراب دارند، به هیچکس و هیچ چیزی اعتماد ندارند و به نیت تمام آدم‌ها شک دارند.

در مقابل رفتارهای شکاک‌آمیز فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئیدی چه باید کرد؟

به هیچ عنوان نباید در مقابل شک غیر منصفانه بیش از حد توجیه کنید یا دلیل بیاورید و احساس ترحم و تکذیب شخصیت این افراد، آنان را آزرده خاطر می‌کند. آن‌ها نیاز به همدلی و محبت از سمت اطرافیان خود دارند و در نهایت درمان تخصصی همراه با دارو توسط روانشناس یا پزشک متخصص می‌تواند برای درمان بیماری آن‌ها موثر باشد.

آیا بروز اختلال پارانوئید ارثی است؟

یکی از دلایل اصلی بروز اختلال شخصیتی در افراد، عامل ژنتیک است. به همین دلیل احتمال ایجاد اختلال پارانوئید در کودکان نیز بسیار زیاد است. حتی اگر کودک شما به صورت ژنتیکی دچار این اختلال نشود با دیدن رفتار والدین، نمی‌تواند اعتماد کردن را یاد بگیرند؛ به همین دلیل در بزرگسالی در روابط اجتماعی خود دچار آسیب می‌شود.