رهبری (leadership) مهارتی فوق‌العاده است که در راهنمایی گروهی از افراد و به‌نتیجه‌رسیدن ایده‌ها، انتظارات و هدف‌ها به‌بهترین شکل ممکن، نقشی اساسی دارد؛ همچنین رهبری را می‌توان هنر تشویق افراد به فعالیت، بهادادن به ایده‌ها و هدایت کارها به‌بهترین شکل دانست. رهبر فردی دارای ویژگی‌ها و مهارت‌هایی همچون انتقادپذیری، ریسک‌پذیری، انعطاف‌پذیری، مدیریت زمان، حل مسئله و تصمیم‌گیری است. این ویژگی‌ها و توانایی‌ها می‌تواند گروهی از افراد یا یک مجموعه را در مسیر پیشرفت همراهی کند. اگر می‌خواهید بدانید که رهبر کیست و رهبری چیست این مطلب را مطالعه کنید.
[table-of-content]
رهبری چیست؟
رهبری یکی از انواع مهارت های نرم است که توانایی یک فرد برای راهنمایی افراد به‌سمت دستیابی به هدف یا اهداف مشترک را در بر می‌گیرد. رهبر کسی است که با رفتار و اقدامات خود بتواند بدون اجبار، گروهی از افراد را به‌سمت انجام‌دادن فعالیتی سوق دهد که در ذهن دارد. رهبری را می‌توان یکی از مهم‌ترین قابلیت‌ها در مدیریت و رشد کسب‌وکار دانست.
مهارت رهبری کمک می‌کند تا افراد، با تمامی تفاوت‌های‌شان در ایده و افکار، بتوانند برای موضوع مشترکی فعالیت کنند که همگی در آن توافق نظر دارند؛ علاوه‌براین یک رهبر خوب محیطی حمایتی ایجاد می‌کند که در آن اعضای تیم احساس ارزشمندی می‌کنند و برای ارائه ایده‌های خود توانمند هستند. این ویژگی، نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، نوآوری و خلاقیت را نیز تشویق می‌کند.
مهارت رهبری و انواع آن طیف گسترده‌ای از توانایی‌ها ازجمله تفکر انتقادی و استراتژیک، ارتباط مؤثر و هوش هیجانی را در بر می‌گیرد که هر یک در محیط و برای اهدافی خاص کاربرد دارند. یک رهبر قوی می‌تواند با براندازکردن شرایط برای رسیدن به هدف‌ها، وظیفه‌های روشنی را تعیین کند و برای رسیدن به آن هدف‌ها برنامه‌ریزی کند. رهبر کسی است که بتواند حس تعهد و انگیزه را در دیگران برانگیخته کند. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مهارت رهبری توانایی ایجاد و حفظ روابط قوی در یک تیم است. یک رهبر خوب باید ویژگی‌های همدلی، گوش‌دادن فعال و ظرفیت ارائه بازخورد سازنده داشته باشد تا بتواند فردی قابل‌اطمینان باشد.
همچنین بخوانید: مهارت های زندگی چیست؟ آشنایی با مهارت های ده گانه زندگی
دلیل اهمیت مهارت رهبری
مهارت رهبری نقش اساسی در موفقیت و جهت‌دهی یک جامعه، سازمان یا کسب‌وکار دارد. هر محیط اجتماعی برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی‌های شدید و بروز احساس ناخوشایند در میان اعضای خود نیازمند فردی هستند که با توانایی رهبری خود بتواند امور مختلف را مدیریت و مسئله‌ها را حل‌وفصل کند.
مهارت رهبری، به‌خصوص، در مواقع بحران اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. یک رهبر قوی نوآوری و خلاقیت اعضا را تقویت می‌کند، مهارت حل مسئله بسیار خوبی دارد، با پیشبرد هدف‌ها سطح رفاه را افزایش می‌دهد و به ایده های خلاقانه بها می‌دهد.
ویژگی رهبری چیست؟
یک فرد دارای مهارت رهبری باید ویژگی‌هایی داشته باشد که او را از دیگران متمایز می‌کند. ویژگی‌های رهبری طیف گسترده‌ای از توانایی‌ها را در بر می‌گیرد که به افراد توانایی مدیریت گروهی برای دستیابی به یک هدف مشترک را می‌دهد. مهم‌ترین ویژگی‌های رهبری عبارت‌اند از:
- صداقت
- ارتباط مؤثر
- همدلی
- اعتمادبه‌نفس و خودباوری
- قاطعیت
- تفکر انتقادی و پاسخگویی
- انعطاف‌پذیری
- تصمیم‌گیری
- تاب‌آوری
- تفکر خلاق
۱. صداقت
یک رهبر خوب باید بتواند با صداقتی که در کار خود نشان می‌دهد اعتماد تمامی افراد را به خود جلب کند. یک ویژگی اساسی مهارت رهبری راستگویی و صداقت است. رهبری که صداقت کافی نداشته باشد اعتماد دیگران به خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند بر آن‌ها اثرگذاری مناسبی داشته باشد. صداقتی که یک رهبر از خود نشان می‌دهد می‌تواند کار اخلاقی را به دیگران نشان دهد و رفتار حرفه‌ای را در یک تیم تقویت کند.
۲. ارتباط مؤثر
یک رهبر باید توانایی بسیار بالایی در برقراری روابط و شبکه‌سازی اجتماعی داشته باشد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های رهبر خوب داشتن روابط اجتماعی و مهارت ارتباط مؤثر بالای او است. این ویژگی‌ها روابط با افراد تیم را استحکام می‌بخشد. زمانی که مهارت‌های ارتباطی یک رهبر بالا باشد، می‌تواند فعالانه به صحبت‌های اعضای تیم گوش دهد و روابط آنان را با یکدیگر تقویت کند.
برای مطالعه بیشتر: مهارت نه گفتن | چگونه قاطعانه درخواستی را رد کنیم؟
۳. همدلی
درک احساسات، هیجان‌ها، افکار و تجربه‌های دیگران از طرف یک رهبر و به‌طور کلی توانایی همدلی با اعضای گروه بسیار مهم است. رهبر همدل باید شرایط هر فرد را به‌صورت شخصی در نظر بگیرد و سعی کند تا جای ممکن شرایط او را درک کند. همدلی با دیگران به آنان کمک می‌کند تا احساس پذیرفته‌شدن داشته باشند و خود را فردی جداافتاده از دیگران در نظر نگیرند. همدلی افراد یک تیم را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند و اشتیاق به همکاری را افزایش می‌دهد.
۴. اعتمادبه‌نفس و خودباوری
رهبر باید اعتمادبه‌نفس و خودباوری بالایی داشته باشد تا در تصمیم‌گیری‌ها و عبور از چالش‌ها بتواند مقتدرانه رفتار کند و انگیزه حل مسئله را به دیگران القا کند. دیگران رهبری را که اعتمادبه‌نفس بالایی ندارد نمی‌پذیرند؛ درنتیجه، حرف‌ها و تصمیم‌های رهبر عملی نخواهد شد. یک رهبر خوب باید به توانایی‌ها و مهارت‌هایش برای راهنمایی دیگران و ارائه راه‌حل‌های کاربردی اعتماد کامل داشته باشد.
۵. قاطعیت
از ویژگی‌های مهم رهبری می‌توان به قاطعیت در حرف و عمل اشاه کرد. فردی با مهارت رهبری بالا، هنگام تصمیم‌گیری شک‌وتردید ندارد و تصمیم‌های خود را باجدیت پیگیری می‌کند. قاطعیت رهبر کمک می‌کند تا او بتواند ضمن مدیریت هیجان، کارها را با بیشترین دقت و اطمینان پیش ببرد.
۶. تفکر انتقادی و پاسخگویی
رهبر خوب یک رهبر پاسخگو است که دربرابر نظرات مخالف و متضاد مقاومت نمی‌کند. او، با توانایی بالای خود در تفکر انتقادی، به دنبال رفع مشکلات احتمالی است که مخالفت‌ها را ایجاد کرده‌اند.
مهارت رهبری با مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی دربرابر تصمیم‌ها و اقداماتش رابطه مستقیمی دارد. اگر یک فرد دربرابر تصمیم‌هایی که می‌گیرد توانایی پاسخگویی خوبی نداشته باشد، مهارت رهبری در او تضعیف خواهد شد.
۷. انعطاف‌پذیری
گشودگی دربرابر تجربه‌های جدید و و علاقه‌مندبودن به آن و همین‌طور داشتن انعطاف‌پذیری بالا از ویژگی‌های ضروری مهارت رهبری است. فردی با مهارت رهبری باید بتواند هدف‌های جدید را بنا بر چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌آمده تطبیق دهد و دربرابر تغییرات بیشترین انعطاف پذیری را داشته باشد.
۸. تصمیم‌گیری
رهبران موفق افرادی هستند که مهارت تصمیم گیری بسیار خوبی دارند و در زمان لزوم بهترین تصمیم را با توجه به شرایط پیش‌آمده می‌گیرند. اهمیت مهارت تصمیم‌گیری، به‌خصوص، زمانی مشخص می‌شود که اعضای یک جامعه یا تیم درمورد موضوع مهمی دچار اختلاف‌نظر و چنددستگی می‌شوند. در چنین موقعیتی وظیفه رهبر درنظرگرفتن تمامی دیدگاه‌ها و اتخاذ بهترین تصمیم است. رهبر موفق باید بتواند در زمان بحرانی عملکرد مطلوبی برای گرفتن تصمیم‌های حیاتی داشته باشد.
۹. تاب‌آوری
مهارت رهبری فقط به پیشرفت و موفقیت مربوط نیست؛ رهبری موفق به تاب آوری نیاز دارد. این ویژگی مجموعه‌ای از تلاش‌ها در جهت پیشرفت و توانایی عقب‌نشینی و تحمل ناکامی و شکست را شامل است. فردی که مهارت رهبری بالایی دارد هنگام قرارگرفتن در شرایط چالش‌برانگیز می‌تواند تمرکز خود را حفظ و در مواجهه با ناملایمات، بهترین راه‌حل برای حل مسئله را پیدا و اجرا کند.
برای مطالعه: بلوغ عاطفی یا پختگی چیست؟ چگونه می‌توان به بلوغ عاطفی رسید؟
۱۰. تفکر خلاق
مهارت رهبری با تفکر خلاق و داشتن ایده‌های نوآورانه رابطه بسیار نزدیکی دارد. رهبر موفق کسی است که بتواند به جدیدترین ایده‌های خود و اعضای تیمش بها دهد و برای آن‌ها ارزش قائل باشد. تفکر خلاق در مهارت رهبری باعث پیشرفت و نگاه نوآورانه به مسائل مختلف می‌شود.
علاوه بر موارد ذکرشده، دیگر ویژگی‌های رهبری از این قرار است:
- چشم‌انداز واقع‌بینانه
- صبر و حوصله
- هوش عاطفی و هیجانی بالا
- انگیزه بالا
- رعایت برابری و عدالت
- آگاهی از شرایط اجتماعی و فرهنگی
- برخورداری از تخصص و هوش کافی
- مهارت تصمیم‌گیری در لحظه بحرانی
- توانایی متقاعدکردن دیگران
داشتن هر یک از این ویژگی‌ها می‌تواند یک رهبر را فارغ از آنکه چه سبکی برای رهبری‌کردن در پیش می‌گیرد در راه رسیدن به هدف‌هایش موفق‌تر کند.
انواع سبک‌های رهبری
مهارت رهبری انواعی از سبک‌های مختلف را شامل است. با توجه به محیط و هدف‌های مدنظر، رهبری سبک‌های مختلفی دارد که هر یک از آن‌ها بر شیوه‌ای مخصوص از راهنمایی و هدایت افراد برای رسیدن به اهداف تمرکز می‌کند. رایج‌ترین سبک‌های رهبری عبارت‌اند از:
- رهبری اقتدارگرا
- رهبری استراتژیک
- رهبری بوروکراتیک
- رهبری آزادانه
- رهبری دموکراتیک
- رهبری نوآورانه
- رهبری تعاملی
- رهبری خدمت‌گزار
۱. رهبری اقتدارگرا یا خودکامه
یکی از قدیمی‌ترین سبک‌های رهبری رهبری اقتدارگرا، خودکامه یا استبدادی است. در این سبک رهبری معمولاً یک فرد یا گروه محدودی از افراد تصمیم‌گیری می‌کنند. در رهبری اقتدارگرا هدف‌ها و انتظارات، چگونگی دستیابی به آن‌ها و زمان انجام‌دادن کارها از قبل مشخص می‌شود و افراد براساس برنامه‌ریزی تعیین‌شده کارها را پیش می‌برند. پژوهش‌ها نشان داده است که انجام‌دادن کارها تحت رهبری خودکامه یا استبدادی خلاقیت کمتری به همراه دارد.
زمانی که به تصمیم‌گیری فوری نیاز باشد یا رهبر آگاه‌ترین عضو تیم باشد، رهبری اقتدارگرا مناسب است. رهبری خودکامه، به دنبال دستیابی به بیشترین اقتدار ممکن و کنترل اعضای زیر دست خود است. به‌طور کلی، در این سبک رهبری آزادی افراد بسیار محدود است و تلاش می شود تا همه‌چیز تحت‌کنترل باشد. از نمونه‌های رهبران خودکامه می‌توان هیتلر، چرچیل، صدام و قذافی را نام برد.
۲. رهبری استراتژیک یا راهبردی
از کاربردی‌ترین سبک‌های رهبری سبک رهبری استراتژیک یا راهبردی است. در این سبک رهبری برای رسیدن به یک هدف مشخص برنامه‌ریزی دقیقی انجام می‌شود و نفرات با یک نقشه‌راه مشخص به‌سمت هدف‌ها پیش می‌روند.
مدیران از رهبری استراتژیک در مدیریت و فضای کسب‌وکار استارتاپی و کارآفرینی استفاده می‌کنند. آنان برای توسعه هر بخش برنامه‌ریزی دقیقی انجام می‌دهند. ویژگی سبک رهبری استراتژیک خلاقیت و دادن انگیزه به افراد است که این امر ارائه ایده‌های جدید را تشویق می‌کند.
مطلب خواندنی: خود تنظیمی چیست؟ نظریه، انواع و روش های آن
۳. سبک رهبری بوروکراتیک یا سلسله‌مراتبی
رهبران با سبک رهبری بوروکراتیک یا سلسته‌مراتبی به رهبران خودکامه شبیه هستند؛ زیرا این رهبران از اعضای تیم خود انتظار دارند که قوانین و رویّه‌ها را دقیقاً همان‌طور رعایت کنند که تنظیم شده است.
سبک رهبری بوروکراتیک بر وظیفه‌های ثابت در یک سیستم سلسله‌مراتبی تمرکز می‌کند، به‌شکلی که هر فرد فهرستی از مسئولیت‌های موردانتظار دارد و به همکاری و خلاقیت در انجام‌دادن کارها نیازی نیست. سبک رهبری بوروکراتیک در صنعت‌ها و کارخانجات دولتی و تحت نظارت کاربرد دارد.
۴. رهبری آزادانه از انواع سبک‌های رهبری
در نوع رهبری آزادانه رهبران به اعضای تیم خود این آزادی را می‌دهند که کارها را تا حد بسیار زیادی مطابق میل خود انجام دهند. این سبک رهبری دست افراد را برای هر گونه خلاقیت و روش اجرای مسئولیت‌ها باز می‌گذارند. در سبک رهبری آزادانه یک هدف نهایی مشخص می‌شود و شیوه دستیابی به آن را خود افراد انتخاب می‌کنند. در این نوع رهبری اجباری در کار نیست.
۵. رهبری دموکراتیک
رهبری دموکراتیک یکی از انواع رهبری است که در آن از همه افراد در گروه‌های مختلف برای انجام‌شدن کارها نظرسنجی می‌شود. مدیران شرکت‌های نوآور معمولاً این سبک رهبری را انتخاب می‌کنند؛ زیرا معتقدند خلاقیت و انگیزه کار افراد را افزایش و سودآوری شرکت را بهبود می‌بخشد. تصمیمات در سبک رهبری دموکراتیک متنوع و راه‌حل‌ها با هم‌فکری تیمی مشخص می‌شود.
۶. رهبری نوآورانه
سبک رهبری نوآورانه از موثرترین انواع رهبری است که فکر‌کردن به‌شیوه‌های جدیدتر و نوآوری بیشتر را شامل است. رهبری نوآورانه از انواع رهبری است که الهام‌بخشی عاطفی و برانگیختن انگیزه افراد را رقم می‌زند. زمانی که یک سازمان به رشد و خلاقیت نیازمند است، فردی با مهارت رهبری نوآورانه می‌تواند این امکان رشد را فراهم کند.
یک بررسی نشان داده است که سبک رهبری خلاقانه، در مقایسه با دیگر سبک‌های رهبری، به عملکرد بالاتر اعضا و رضایت بیشتر در تیم می‌انجامد. پژوهشی ای دیگر هم نشان داده است که رهبری نوآورانه یا تحول‌‌آفرین بهبود رفاه در میان اعضای گروه را رقم می‌زند.
۷. رهبری تعاملی
سبک رهبری تعاملی بر وظایف ساختاریافته و پاداش‌دهی مبتنی است که در آن افراد در ازای انجام‌شدن وظایف خود به‌بهترین شکل یا ارائه راهکارهای خلاقانه، پاداش و مزیت‌های مطلوب دریافت می‌کنند. رهبری تعاملی، تمرکز زیادی روی ساختار دارد و نقش‌ها و انتظارات افراد در این سیستم رهبری مبتنی بر تعامل مشخص است. سبک رهبری بیل گیتس، بنیان‌گذار مایکروسافت، از نوع تعاملی است.
برای خواندن کلیک کنید: مدیریت استرس چیست؟ ۱۵ روش کنترل استرس
۸. سبک رهبری خدمت‌گزار
رهبری خدمت‌گزار مانند شیوه هدایت مردم هند توسط مهاتما گاندی است. رهبر خدمت‌گزار تمامی تلاش خود را برای رفاه مردم می‌گذارد و راحتی اعضای تحت‌رهبری خود را مقدم بر هر چیزی می‌داند. اولویت در سبک رهبری خدمت‌گزار توسعه جامعه تحت‌پوشش، رشد و رفاه ازطریق توانمندسازی و تقویت مهارت‌هاست.
انواع مهارت‌های رهبری
مهارت‌های رهبری مجموعه‌ای از توانایی‌ها و ویژگی‌هایی را در بر می‌گیرد که به رهبران کمک می‌کند تا بتوانند به‌طور مؤثر تیم‌ها و سازمان‌های تحت‌نظر خود را هدایت کنند. انواع مهارت های رهبری در این جدول آمده است:
| انواع مهارت‌های رهبری |
| مهارت ارتباطی | برقراری روابط سازنده با همه افراد در هر جایگاه و وضعیت |
| مهارت تصمیم‌گیری | توانایی تصمیم‌گیری در لحظه، سریع و دقیق با توجه به شرایط |
| مهارت حل مسئله | شناسایی مشکلات و عبور از چالش‌های پیش‌آمده |
| مهارت تفکر خلاق | مهارت تفکر نوآورانه و ایجاد راهکارهای نوین و بدیع |
| مهارت مدیریت زمان | اولویت‌بندی زمانی و برنامه‌ریزی اصولی برای استفاده حداکثری از زمان |
| مهارت تقسیم وظایف | تقسیم وظایف با درنظرگرفتن قابلیت‌ها و توانایی‌های هر فرد |
| مهارت مدیریت هیجان | رهبر خوب می‌تواند هیجان‌های خود را کنترل کند |
| مهارت انگیزشی | ایجاد انگیزه و تشویق اعضا برای بالابردن سطح عملکرد |
| مهارت خودآگاهی | شناخت نقاط قوت و ضعف برای بهبود عملکرد شخصی و گروهی |
| مهارت ارائه بازخورد | رهبر خوب می‌تواند با هدف افزایش عملکرد و به‌شکلی که موجب دلخوری نشود به اعضای تیم بازخورد دهد |
تقویت مهارت رهبری
برای آنکه مهارت رهبری خود را توسعه دهید و بتوانید رهبری مفید باشید، تمرین‌هایی وجود دارد. انجام‌دادن این تمرین‌ها توسعه مهارت رهبری را به دنبال دارد. راهکاری‌های تقویت مهارت رهبری عبارت‌اند از:
- شرکت در کارهای گروهی
- افزایش خوداگاهی
- ارتقا مهارت‌های ارتباطی
- افزایش نگرش مثبت
- افزایش انعطاف‌پذیری
- یادگیری و بهبود توانایی‌های تخصصی
۱. شرکت در کارهای گروهی
یکی از بهترین راهکارها برای تقویت مهارت رهبری شرکت در کارهای تیمی و گروهی است. با انجام‌دادن این تمرین مهارت‌های میان‌فردی بهبود می‌یابد و توانایی فرد برای برقراری روابط اجتماعی را بالا می‌برد؛ همچنین کارهای تیمی کمک می‌کند تا با چالش‌های کار های گروهی آشنا شویم و یاد بگیریم چگونه با اعضای تیم باید رفتار کنیم.
۲. افزایش خودآگاهی
رهبران بزرگ نقاط قوت، ضعف و توانمندی‌های خود را می‌شناسند و به دنبال بهبود نقاط ضعف و افزایش نقاط قوت هستند. یک رهبر پیشرو و موفق به دنبال کسب شناخت بیشتر از خود است و این تلاش برای افزایش هر چه بیشتر خودآگاهی، الهام‌بخش خوبی برای تشویق دیگر اعضا به تلاش برای شناخت‌شان خواهد بود.
مطلب مفید: چطور عصبانیت را کنترل کنیم؟ ۱۲ تکنیک موثر کنترل خشم
۳. ارتقای مهارت های ارتباطی
از مهم‌ترین راهکارهای بهبود مهارت رهبری تلاش برای ارتقای مهارت‌های ارتباطی است. یک رهبر خوب در روابط اجتماعی‌اش صداقت و شفافیت دارد و می‌تواند افکار خود را به‌راحتی به دیگران منتقل کند. برای افزایش مهارت ارتباطی می‌توان در کلاس‌های فن بیان و سخنرانی شرکت کرد.
۴. افزایش نگرش مثبت
فردی که به دنبال تقویت مهارت رهبری است باید دیدگاه تقریباً مثبتی به مسائل داشته باشد. با نگاه مثبت‌نگرایانه می‌توان برای مشکلات راه‌حل پیدا کرد و الگوی مناسبی برای نشان‌دادن چگونگی مواجهه با مشکلات بود.
۵. افزایش انعطاف‌پذیری
برای توسعه مهارت رهبری باید انعطاف‌پذیری را بهبود بخشید. با افزایش انعطاف‌پذیری افراد می‌توانند در جایگاه یک رهبر خوب درمقابل تغییرات سازگاری بالایی از خود نشان دهند و احساس شکست‌خوردگی نداشته باشند.
مطلب مفید: تکنیک پومودورو چیست و چه مراحلی دارد؟ کاربرد، فواید و معایب
۶. یادگیری و بهبود توانایی های تخصصی
برای اینکه به‌عنوان یک رهبر خوب در کسب‌وکار شناخته شوید، باید مهارت‌ها و توانایی‌های تخصصی خود را به‌صورت مستمر گسترش دهید و به دنبال به‌روزنگه‌داشتن اطلاعات باشید. رهبر موفق به‌طور دائمی به دنبال یادگیری و آموزش‌دیدن در زمینه‌های مختلف است.
منابع: techtarget ,mindtools ,verywellmind ,IMD ,indeed
پزشک خوب، سامانه رزرو «آنلاین» روانشناس و روانپزشک و دیگر حوزه‌های پزشکی و سلامت به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور انتخاب و از آنان به‌صورت آنلاین نوبت رزرو کنید.
