کم خونی فقر آهن یکی از بیماریهای شایع به ویژه در خانمها است. این بیماری میتواند باعث خستگی، ضعف، ریزش مو و بیماریهای قلبی شود. درمان این بیماری با اصلاح رژیم غذایی و دریافت مکمل آهن انجام میشود. اما مهم تر از هر چیز تشخیص درست و به موقع آن است. با آگاهی از علائم این بیماری و مراجعه به پزشک میتوانید از عوارض بعدی آن پیشگیری کنید.
فهرست مطالب
- فقر آهن چیست؟
- علائم فقر آهن چیست؟
- علت کم خونی فقر آهن چیست؟
- چه کسانی بیشتر در معرض کم خونی فقر آهن هستند؟
- تشخیص فقر آهن
- درمان فقر آهن شدید
- برای کمبود آهن چه بخوریم؟
- کمبود فقر آهن چه عوارضی دارد؟
فقر آهن چیست؟
وقتی تعداد گلبولهای قرمز خون کاهش پیدا میکنند و از حد نرمال خود خارج میشوند آنمی فقر آهن رخ میدهد. گلبولهای قرمز وظیفه دارند اکسیژن را از ریهها گرفته و به سایر بخشهای بدن منتقل کنند. همه بخشهای بدن برای اینکه بتوانند به درستی کار کنند به اکسیژن احتیاج دارند. کمبود اکسیژن در بدن باعث احساس خستگی، ضعف و تنگی نفس میشود.
وقتی آهن خون کم میشود آنمی فقر آهن به وجود میآید. آهن برای تولید هموگلبین در خون لازم است. هموگلبین هم پروتئینی است که به گلبولهای قرمز خون کمک میکند اکسیژن را حمل کنند.
علائم فقر آهن چیست؟
تا زمانی که کم خونی خفیف باشد علائم زیادی از خود نشان نمیدهد. اما وقتی به مراحل پیشرفتهتری میرسد نشانه های آن کم کم ظاهر میشوند. علائم کم خونی فقر آهن عبارتند از:
- خستگی و ضعف جسمی
- تغییر رنگ پوست به زرد یا رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- احساس سرگیجه یا سبک شدن سر
- سردرد
- تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم
- درد قفسه سینه
- سرد شدن دستها و پاها
- شکننده شدن ناخنها
- ناخن قاشقی (فرو رفتگی و گود شدن ناخن)
- ریزش مو
- ترکهای گوشه لب
- میل به خوردن خاک، یخ و نشاسته
- تورم زبان
- سندرم پای بیقرار (تکان دادن مداوم پا در رختخواب)
علت کم خونی فقر آهن چیست؟
دلایل مختلفی برای این مشکل وجود دارد. عدم دریافت آهن از مواد غذایی، عدم توانایی بدن در جذب آهن، بارداری و خونریزی از جمله دلایلی هستند که برای فقر آهن وجود دارند.
رژیم غذایی عاری از آهن
میزان آهن مورد نیاز بدن به سن و جنسیت بستگی دارد. مردان به طور متوسط روزانه ۸ میلی گرم و زنان زیر ۵۰ سال روزانه به ۱۸ میلی گرم آهن احتیاج دارند.
عدم توانایی بدن در جذب آهن
آهن دریافتی از غذاها داخل روده کوچک جذب میشود. بیماریهایی مثل سلیاک، کرون و کولیت روده باعث میشوند توانایی روده در جذب آهن کاهش پیدا کند. همچنین جراحی بای پس معده که در آن بخشی از روده برداشته میشود و داروهای کاهنده اسید معده هم میتوانند توانایی جذب آهن بدن را کم کنند.
کم خونی ناشی از خونریزی
خونریزی داخلی در اثر عوامل مختلفی رخ میدهد:
- زخم معده
- فتق
- فیبروم رحم
- پولیپ کولون
پریود و کم خونی در خانمها
خونریزی شدید دوران پریود میتواند باعث کمبود آهن شود.
جراحات
جراحاتی که باعث خونریزی میشوند میتوانند آهن خون را کم کرده و باعث کم خونی فقر آهن شوند.
اهدای خون
بین هر دو نوبت اهدای خون باید حداقل ۸ هفته فاصله باشد.
کم خونی در بارداری
خانمها در دورن بارداری باید آهن بیشتری را از طریق مکملها و مواد غذایی دریافت کنند. چرا که بخشی از آهن بدن توسط جنین دریافت میشود.
نارسایی حاد کلیوی
در بیمارانی که دچار نارسایی کلیه هستند و دیالیز میشوند کم خونی اتفاق میافتد. همچنین مصرف بعضی از داروهای ویژه درمان نارسایی کلیوی میتواند باعث کم خونی فقر آهن شود.
مصرف دارو
بعضی از داروها مثل آسپیرین و سایر داروهای NSAID میتوانند باعث خونریزی داخلی دستگاه گوارش شوند. داروهای کنترل رفلاکس معده هم میتوانند جذب آهن توسط بدن را محدود کنند.
بیماریهای مزمن و التهابی
این بیماریها شامل چاقی یا بیماری نارسایی احتقانی قلب میشوند که میتوانند منجر به کم خونی فقر آهن شوند.
چه کسانی بیشتر در معرض کم خونی فقر آهن هستند؟
عوامل متعددی میتوانند ریسک ابتلا به کم خونی فقر آهن را افزایش دهند. بعضی از این عوامل قابل کنترل هستند؛ اما برخی دیگر ثابت و غیر قابل تغییر هستند. عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش میدهند عبارتند از:
۱. سن و کم خونی
کودکان ۶ ماهه تا ۳ ساله، نوجوانان و بزرگسالان بالای ۶۵ سال بیشتر در معرض کم خونی هستند.
۲. سبک زندگی
تمرینات ورزشی سنگین (ورزشهای استقامتی) و رژیم غذایی عاری از آهن
۳. سرب
سرب موجود در هوا و آب میتواند تولید گلبولهای قرمز خون را محدود کند.
۴. کم خونی ژنتیکی
بیماریهای ارثی «هموفیلی» (Hemophilia) و «ویلبراند» (Willebrand) باعث خونریزی و از دست دادن آهن میشوند.
۵. ارتباط جنسیت و کم خونی
خانمهایی که پریودهای سنگینی دارند، خانمهای باردار و شیرده بیش از سایرین به دریافت آهن احتیاج دارند.
تشخیص فقر آهن
پزشک به کمک آزمایش خون میتواند کم خونی فقر آهن را تشخیص دهد. آزمایشهایی که برای تشخیص استفاده میشوند عبارتند از:
۱. آزمایش CBC
این آزمایش برای شمارش تعداد گلبولهای قرمز خون انجام میشود.
۲. آزمایش PBS
این آزمایش اندازه و شکل گلبولهای قرمز خون را میسنجد. در افرادی که آنمی فقر آهن دارند این سلولها کوچکتر از حد نرمال هستند.
۳. آزمایش هماتوکریت (Hematocrit)
در این آزمایش مشخص میشود که چقدر از خون حاوی گلبولهای قرمز است.
۴. آزمایش هموگلبین
در این آزمایش مقدار پروتئین هموگلبین خون سنجیده میشود. در افرادی که کم خونی فقر آهن دارند هموگلبین خون پایین است.
۵. آزمایش سطح آهن (Fe)
این آزمایش میزان آهن موجود در خون را میسنجد.
۶. آزمایش ذخیره آهن فریتین (Ferritin)
در این آزمایش با سنجش سطح پروتئین فریتین میتوان میزان آهن ذخیره شده در بدن را سنجید.
۷. آزمایش TIBC
در این آزمایش مشخص میشود چه میزان از ظرفیت پروتئینهای «ترانسفرین» (Transferrin) برای حمل آهن در خون آزاد است.
۸. آزمایش شمارش رتیکولوسیت (Reticulocyte Count)
رتیکولوسیتها سلولهای قرمز نابالغ خون هستند. در افرادی که کم خونی فقر آهن دارند تعداد این سلولها اندک است و خون سازی به خوبی انجام نمیشود.