زمانی که اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) در کودکی یا بزرگسالی تشخیص داده می‌شود؛ والدین و افراد در ذهن خود نگرانی و دغدغه‌ای بابت درمان بیش فعالی پیدا می‌کنند. در ذهن آنها سوالاتی پیش می‌آید، که باید چه کنیم و درمان بیش فعالی چیست؟ آنها در پی بهترین و مناسب‌ترین درمان هستند. امروزه پژوهش‌ها و تلاش‌های فراوانی در زمینه درمان بیش فعالی انجام شده است در همین راستا گزینه‌های درمانی متنوعی ارائه شده است. برای یافتن بهترین درمان باید با روانشناس و روانپزشک در تماس بود تا با توجه به شرایط فرد و اطرافیان او، مناسب‌ترین درمان انتخاب شود.
درمان بیش فعالی
گاهی در برخی از شرایط پزشکی یا درمان‌ها، فرد علائم و نشانه‌هایی مشابهِ علائم بیش فعالی نشان می‌دهد. این شرایط عبارتند از:
- اختلالات سلامت‌روان: افسردگی، اضطراب، اختلالات سلوک، نقص یادگیری و زبان، و سایر اختلالات روانپزشکی از نمونه اختلالاتی هستند که شخص نشانه‌هایی شبیه به بیش‌فعالی نشان می‌دهد.
- مشکلات پزشکی: برخی از مسائل پزشکی بر تفکر و رفتار فرد تاثیر می‌گذارند. اختلالات رشد، اختلال تشنج، مشکلات تیروئید، اختلالات خواب، آسیب مغزی یا قند خون پایین (هیپوگلیسمی) از جمله موارد تاثیر‌گذار هستند.
- داروها و مواد مخدر: سوء مصرف الکل، مواد مخدر و برخی داروها در بروز علائم بیش‌فعالی موثر است.
درمانهای مناسب و استاندارد برای بیش فعالی یا نقص توجه در بزرگسالی معمولا شامل تجویز دارو، آموزش مهارت زندگی و مشاوره روانشناختی است. بهتر است قبل از فکر به گزینه دارودرمانی روی مهارت آموزی و رواندرمانی تمرکز کنیم و در صورت عدم کسب نتیجه مطلوب و شدت بالای علائم از درمان ترکیبی استفاده کنیم. این‌گونه درمان‌ها علائم را کاهش می‌دهند و توانایی مدیریت فرد بر آنها را بالا می‌برند تا فرد عملکرد بهتری از خود نشان دهد؛ اما هیچ کدام از این درمان‌ها اختلال بیش فعالی را به‌طور کامل درمان نمی‌کند. برای انتخاب بهترین نوع درمان و مشاهده‌ی تاثیر آن مدتی زمان نیاز است.
درمان بیش فعالی برای کودک نیز پس از تشخیص با نظر روانپزشک و روانشناس کودک انتخاب می‌شود. این متخصصان علائم و شرایط پیرامون کودک را بررسی و سپس متناسب با آن درمان لازم را پیشنهاد می‌کنند. درمان با استفاده از دارو سریع‌ترین پاسخ‌دهی برای رفع و کنترل علائم دارد؛ اما دارو به‌تنهایی بهترین درمان برای فرد مبتلا نیست. درمانهای دارویی در کنار درمانهای غیردارویی تاثیر فوق‌العاده‌ای دارند. به‌طور کل درمان‌ها شامل دارودرمانی، برنامه‌های آموزشی، مدیریت رفتاری، مشاوره روانشناختی و حمایت خانواده هستند.
درمان adhd در بزرگسالان
هدف اولیه درمان به حداقل رساندن تأثیر علائم ADHD بر عملکرد فرد و در عین حال به حداکثر رساندن توانایی فرد برای جبران یا مقابله با مشکلات باقی مانده است. همه علائم را نمی توان با درمان برطرف کرد. مدیریت انتظارات از درمان و ترویج احساس مسئولیت و عاملیت شخصی در بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی مهم است. به طور خلاصه، درمان ADHD در بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- تشخیص ADHD توسط متخصص
- گزینه های درمانی غیر دارویی
- مدیریت دارویی علائم
- آموزش روانشناختی و راهبردهای مقابله ای موثر برای بیمار و خانواده
- خانواده درمانی برای بزرگسالان مبتلا به ADHD که والدین هستند یا در روابط با مشکل مواجه هستند
- قراردادهای دارویی برای بیماران در معرض خطر بالای سوء مصرف مواد
- نظارت مداوم برای اثرات نامطلوب
- نظارت بر پاسخ درمانی برای هرگونه الگوی سوء استفاده از دارو به عنوان بخشی ضروری از تجویز داروهای محرک
درمان بیش فعالی بزرگسالان بدون دارو
طبق تحقیقات، گزینه های زیر درمان بیش فعالی بزرگسالان بدون دارو هستند.
رفتار درمانی شناختی (CBT)
مؤلفه شناختی: متمرکز بر شناسایی و اصلاح «خطاهای فکری» یا «تحریفات فکری» به طوری که افکار فرد با موفقیت و اعتماد به نفس همسوتر شود.
مؤلفه رفتاری: شامل مهندسی کردن محیط برای مساعدتر شدن برای تمرکز و توجه، یادگیری آنچه که رفتارهای مشکل ساز را تقویت و حفظ می کند و رفتارهای سازنده است تا بتوان تغییرات سازنده ای را اجرا کرد که از توانایی فرد برای عملکرد خوب پشتیبانی می کند. این شامل آموزش مهارت هایی برای ترویج آرامش و آرام کردن ذهن است. آموزش مهارت های ارتباطی و مواجهه درمانی که به بیمار کمک می کند بر ترس ها و اجتناب های خاص غلبه کند. همچنین شامل تمرین رفتاری و ایفای نقش می شود.
درمان فراشناختی
درمان فراشناختی نوعی درمان است که شامل تغییر نحوه تفکر افراد به جای آنچه که درباره آن فکر می کنند، می باشد. درمان فراشناختی پیشنهاد می کند که از افکار خاص عقب نشینی کنید و در عوض سبک تفکر خود را درک کنید. تغییر الگوها یا سبک تفکر خود می تواند تأثیر گسترده ای بر نحوه مدیریت زندگی خود داشته باشد. به این ترتیب درمان فراشناختی از درمان شناختی رفتاری که بیشتر بر محتوای افکار افراد تمرکز دارد متمایز می شود. در افراد مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)، مشکلات فراشناختی اغلب شامل مشکل در برنامه ریزی یا اجرای وظایف می شود. هدف درمان فراشناختی در ADHD بهبود مهارت‌های سازمانی، برنامه‌ریزی، مدیریت زمان و حل انحرافات فکری است که منجر به خلق‌های منفی و ادراک گزینه‌های محدود می‌شود.
ورزش برای ADHD
تحقیقی در مورد ورزش و بزرگسالان مبتلا به ADHD وجود ندارد، اما تحقیقاتی وجود دارد که بهبود ADHD با ورزش را در کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد. تحقیقات کافی برای نتیجه گیری اینکه کدام نوع، شدت یا مدت زمان بهترین است وجود ندارد. ورزش بخش مهمی از یک سبک زندگی سالم است و باید برای سلامتی و مزایای احتمالی ADHD توصیه شود. هنگامی که بیماران در انجام ورزش منظم شکست می خورند، می تواند نشانه ای باشد که بیش فعالی بر مهارت های سازمانی آنها تأثیر می گذارد.
درمان بیش فعالی کودکان
مطالعات نشان می دهد که درمان طولانی مدت با ترکیبی از رفتار درمانی و داروها بهتر از دارو به تنهایی کار می کند. برای کودکان زیر ۶ سال، رفتار درمانی توصیه می شود. با افزایش سن، پزشک ممکن است داروها را نیز تجویز کند. محققان دریافتند که:
- حدود ۳۰ درصد از داروها به تنهایی برای درمان استفاده می کنند
- حدود ۱۵ درصد به تنهایی درمان رفتاری را دریافت می کنند
- حدود ۳۲٪ هم داروها و هم درمان رفتاری را برای ADHD خود دریافت می کنند
درمان های رفتاری برای کودکان مبتلا به ADHD
یک درمانگر یا مشاور می تواند تکنیک هایی را به کودکان آموزش دهد تا به آنها کمک کند رفتارهای خود را بهتر مدیریت کنند. آنها همچنین می توانند مهارت هایی را به والدین آموزش دهند تا به آنها در مدیریت رفتار فرزندانشان کمک کند. این شامل:
- ایجاد ساختار بیشتر و انتظارات روشن
- روال های تشویقی
- پاداش دادن به رفتارهای خوب و دلسرد کردن رفتارهای منفی
- مدیریت زمان
- برنامه ریزی
- آموزش مهارت های اجتماعی
درمان دارویی برای ADHD در کودکان
دسته ای از داروها به نام محرک ها یک درمان موثر برای بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD است. این داروها به کودکان کمک می کنند تا افکار خود را متمرکز کنند و حواس پرتی را نادیده بگیرند. برخی از داروهای غیر محرک نیز به روش های مشابهی برای درمان ADHD عمل می کنند. برخی از داروهای محرک عبارتند از: آمفتامین‌ها، ویاس، ادرال، ریتالین.
ممکن است مدتی طول بکشد تا شما و پزشکتان بهترین دارو، دوز و برنامه را برای کودک مبتلا به این بیماری پیدا کنید. و داروها برای همه کودکان مبتلا به ADHD موثر نیستند. داروهای ADHD گاهی اوقات عوارض جانبی مانند سردرد یا کاهش اشتها دارند. اما معمولاً عوارض جانبی خفیف هستند و طولانی نیستند. اگر کودک مبتلا به ADHD دارای اضطراب یا افسردگی نیز باشد، درمان ترکیبی از دارو و رفتار درمانی ممکن است بهترین باشد.
درمان های جایگزین
هیچ درمان جایگزینی برای کمک به تسکین علائم ADHD ثابت نشده است. اما شواهد از اثربخش بودن روش‌های زیر دفاع می‌کند و در کنار ارتقای مهارت‌های مدیریت فکر عوارض دارو را هم ندارند:
- یوگا: این شکل ملایم ورزش می تواند به کودک شما کمک کند تا آرام شود و نظم و انضباط را بیاموزد. برخی از استودیوهای یوگا کلاس هایی را به طور خاص برای کودکان برگزار می کنند.
- آموزش نوروفیدبک: در این نوع آموزش، کودک شما بر روی یک کار تمرکز می کند در حالی که پزشک با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) فعالیت مغز او را اسکن می کند. آنها از بازخورد دستگاه استفاده می کنند تا به کودک کمک کنند از زمانی که تمرکز خود را از دست می دهند آگاه شود.
نوروفیدبک و بیش فعالی | آیا نوروفیدبک درمان قطعی بیش فعالی است؟
داروهای بیش‌فعالی چگونه عمل می‌کنند؟
داروهای بیش‌فعالی بسته به نوع آنها تاثیرات مختلفی بر درمان علائم دارند؛ اما به‌طور کل داروهای ADHD سطح مواد شیمیایی در مغز (انتقال‌دهنده‌یِ عصبی) را بالا می‌برند. با افزایش میزان این مواد، کنترل فرد بر علائم بهتر می‌شود و علائم بهبود پیدا می‌کنند. تاثیراتی که این انتقال دهنده‌ها بر علائم دارند شامل موارد زیر هستند:
- افزایش دامنه توجه
- کاهش بیش فعالی
- کنترل رفتارهای تکانشی
- مدیریت نارسایی‌های اجرایی
داروهای بیش‌فعالی/نقص‌توجه بر هر فردی تاثیر متفاوت و منحصربهفردی دارد؛ در واقع دارویی که برای فردی مناسب و موثر است، گاهی برای شخص دیگر موثر نیست. این داروها حتی گاهی با عوارض جانبی ناخوشایندی همراه است یا حتی به‌درستی عمل نمی‌کنند و روانپزشک میزان دوز آنها را بالا می‌برد.
والدین یا فرد مبتلا باید در نظر بگیرند که گاهی ممکن است، اولین دارو برای فرزندشان یا خودشان تاثیری نداشته باشد. این افراد برای تعیین نوع و دوز دارو باید ارتباط خود را با متخصص حفظ کنند. در خصوص مصرف داروهای همراه در کنار این داروها (چه با نسخه و چه بدون نسخه) و همچنین مصرف کافئین باید با پزشک مشورت شود.
پزشک متخصص اعصاب‌و‌روان با بررسی تمام این موارد داروها و دوزهای متفاوتی را امتحان می‌کند تا بهترین دارو را برای درمان انتخاب کند. پس از یافتن داروی مناسب علائم مرتبط با بیش فعالی، دامنه توجه و رفتارهای تکانشی بهبود می‌یابند.
داروهای درمان بیش فعالی
داروهای درمان بیش فعالی شامل داروهای محرک و داروهای غیرمحرک هستند. روانپزشک معمولا شخصی است که صلاحیت تجویز داور برای درمان این اختلال را دارد.
داروهای محرک برای درمان بیش فعالی
داروهای محرک رایج‌ترین نوع داروهای تجویزی برای درمان بیش فعالی هستند که توسط روانپزشک تجویز می‌شود. این نوع داروها برعکس نامشان سبب تحریک رفتار نمی‌شوند و سطح مواد شیمیایی مغز (انتقال‌دهنده‌های عصبی) را تقویت می‌کنند تا به سطح متعادل برسد. دوپامین و نوراپی‌نفرین، دو انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز است که داروها بر آنها تاثیر می‌گذارند.
این انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش کلیدی بر توجه، تفکر و انگیزه فرد مبتلا دارند. مطابق با مطالعات انجام‌شده، تقریبا ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به ADHD پس از یافتن بهترین داروی محرک و دوز صحیح علائم کمتری نشان داده‌اند. برخی از داروها عوارض جانبی دارند که جای نگرانی نیست با همراهی روانپزشک مصرف داروها خطری ندارد. پزشک پیش از تجویز گاهی برای جلوگیری از عوارضی همچون عارضه قلبی، غربالگری الکتروکاردیوگرام (EKG) را تجویز می‌کند.
داروهای محرک شامل موارد زیر هستند:
- داروهای کوتاه اثر یا انتشار فوری: این محرک‌ها چهار ساعت دوام دارند و زمانی که از میزان دوز این داروها در بدن فرد بیش فعال کاسته می‌شود، فرد «عود» یا «اثر بازگشت» را تجربه می‌کنند. اثر بازگشت یا سقوط به‌معنیِ کاهش شدید سطح انرژی و گرسنگیِ شدید است. گاهی برخی از افراد با مصرف این داروها خلق‌و‌خویشان تغییر کرده و حالتی از افسردگی را تجربه می‌کنند.
- داروهای محرک با رهش طولانی مدت، متوسط اثر یا طولانی مدت: میزان مصرف این مدل داروها معمولا یک بار در روز است. بعضی از این داروهای محرک بین ۶ تا ۸ ساعت دوام دارند؛ اما برخی دیگر حتی تا ۱۶ ساعت هم ماندگاری دارند. داروهای ADHD با اثر طولانی کم‌ترین فرازونشیب را در طول شبانه‌روز دارند. با مصرف این مدل از داروها در مدرسه یا حین کار نیاز کمتری به دوز اضافی است.
معمولا داروهای مصرفی برای صبح طولانی رهش هستند و از اواخر بعد از ظهر تا عصر داروهای کوتاه رهش استفاده می‌شوند. این دوز به‌عنوان دوز اضافی در نظر گرفته می‌شود. اکثر داروهای مصرفیِ بیش فعالی در دسته داروهای محرک و یکی از دو دسته دارویی زیر قرار می‌گیرد:
- متیل فنیدیت‌ها (نام‌های تجاریِ: کنسرتا، فوکالین، متادیت، متیلین، ریتالین)
- آمفتامین‌ها (نام‌های تجاری: ویاس، ادرال)
داروهای محرک رایج که برای درمان ADHD استفاده می‌شوند عبارتند از:
- محرک‌های مبتنی بر آمفتامین مثل ادرال
- دکسترومت آمفتامین (دزوکسین)
- دکس متیل فنیدات (فوکالین)
- (متیل فنیدات) کنسرتا، دیترانا، متادیت، ریتالین
داروهای غیرمحرک برای درمان بیش فعالی
داروهای غیرمحرک نیز جزو داروهای تجویزی دسته‌بندی می‌شوند؛ اما تاثیر و قدرت داروهای محرک را ندارند. مزیت داروهای غیرمحرک این است که احتمال استفاده نادرست از آنها و وابستگی (اعتیاد) کمتری دارند. این داروها سطح نوراپی‌نفرین در مغز را افزایش می‌دهند.
تفاوتی که بین داروهای غیرمحرک و داروهای محرک برای درمان بیش فعالی وجود دارد این است که داروهای غیرمحرک زمان بیشتری طول می‌کشد تا تاثیر خود را بر افراد نشان دهند. پس از مصرف منظم این دارو، حدود ۳ الی ۴ هفته بعد تغییرات احساس خواهند شد.
این دسته از داروها سبب بهبود توجه، تمرکز و تکانشگریِ شخص می‌شوند. مزیت بی‌نظیری که داروهای غیرمحرک دارند، ماندگاریِ آنها برای حدود ۲۴ ساعت است. روانپزشک برای تجویز داروهای غیرمحرک عوامل مختلفی را در نظر می‌گیرد. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- زمانی داروهای غیرمحرک تجویز می‌شوند که داروهای محرک موثر نیستند.
- هنگامی که داروهای محرک عوارض جانبی غیرقابل تحملی دارند.
- زمانی که پزشک متخصص قصد دارد آنها را با یک داروی محرک تجویز کند تا اثربخشی افزایش یابد.
در حال حاضر داروهای غیرمحرک زیادی برای درمان بیش فعالی در دسترس نیست. مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین یا آگونیست‌های آلفا-۲ آدرنرژیک از نمونه داروهای غیر محرک هستند.
این داروهای غیرمحرک عبارتند از:
- اتوموکستین
- داروهای ضد افسردگی مانند نورتریپتیلین
- گوانفاسین
- کلونیدین (کاپوای)
عوارض جانبی داروهای بیش فعالی
گاهی در اوایل دارودرمانی برای درمان بیش فعالی، عوارض جانبی بروز می‌کند. این عوارض جانبی در اغلب موارد خفیف هستند و برای مدت‌زمان کوتاهی بروز می‌کنند. معمولا عوارض خفیف پس از گذشت چند هفته از درمان برطرف می‌شوند.
عوارض شدید و طولانی‌تر به‌ندرت رخ می‌دهند. شایع‌ترین عوارض جانبیِ داروهای بیش فعالی عبارتند از:
- کاهش اشتها: حدود ۸۰ درصد از افرادی که داروهای محرک را مصرف می‌کنند، این عارضه را نشان می‌دهند.
- کاهش وزن: برای کنترل این عارضه، توصیه می‌شود داروها بعد از وعده‌های غذای مصرف شوند یا مواد پروتئینی و میان وعده‌ها به رژیم غذایی اضافه شود.
- مشکل در خوابیدن: برای کنترل این عارضه زمان مصرف داروها تغییر یافته و معمولا در طول روز (به ویژه رهش طولانی مدت) استفاده می‌شوند.
سایر عوارض جانبی داروهای ADHD شامل موارد زیر است:
- اثر برگشتی: با از بین‌رفتن اثر دارو مدت‌زمان کوتاهی، خستگی، افزایش فعالیت یا خلق‌و‌خوی بد در فرد مشاهده می‌شود.
- اضطراب: اضطراب و افسردگی افزایش می‌یابد.
- تیک‌ها :گاهی در برخی از افراد حرکات یا صداهای ناگهانی و تکراری دیده می‌شود. پلک‌زدن یا صاف‌کردن گلو از نمونه‌یِ این تیک‌ها هستند. البته دارو سبب تیک نمی‌شود؛ اما دارو تیک‌ها را واضح‌تر از قبل می‌کند.
- تاخیر رشد جزئی: بعضی از کودکان و نوجوانان که درمان آنها با کمک داروهای محرک است، کاهش رشد دارند؛ اما جای نگرانی نیست و بر قد نهایی آنها تأثیری ندارد.
- ناراحتی معده: این عارضه شامل حالت تهوع و استفراغ است.
- تغییرات در فشار خون و ضربان قلب: بالا یا پایین‌رفتن فشار خون به نوع دارو بستگی دارد. داروهای محرک گاهی ضربان قلب را اندکی افزایش می‌دهند. البته این افزایش معمولا جزئی است و خطری ندارد؛ اما اگر فرد سابقه مشکلات قلبی دارد، باید به پزشک خود اطلاع دهد.
اگر عوارض جانبی پس از گذشت چند هفته از درمان از بین نرفت؛ پزشک با انجام تغییراتی، این مشکل را حل می‌کند. این تغییرات شامل موارد زیر است:
- تغییر دوز یا تغییر برنامه‌ی مصرفیِ دارو
- تغییر مدل دارو به فرمول طولانی‌مدت
- استفاده از یک داروی محرک متفاوت
- استفاده آزمایشی از یک داروی غیرمحرک
سایر داروهای برای درمان بیش فعالی
آتوموکستین (داروی غیرمحرک) و برخی داروهای ضدافسردگی مانند بوپروپیون یا داروهای ضد روانپریشی مثل ریسپریدون از جمله داروهایی هستند که برای درمان بیش فعالی استفاده می‌شوند. آتوموکستین و داروهای ضدافسردگی کندتر و ضعیف‌تر از داروهای محرک عمل می‌کنند.
اگر اختلال به دلیل مشکلاتی برای سلامتی و عوارض جانبیِ جدی و شدید نمی‌تواند از داروهای محرک استفاده کند، این داروها گزینه‌های خوبی هستند. دارو و دوز مناسب آن برای هر فردی متفاوت است. بنابراین برای رسیدن به داروی مناسب و اثربخش پیگیری لازم است.
روش‌های تشخیصی برای درمان بیش فعالی
بیش فعالی یا نقص توجه نوعی اختلال عصبی‌رشدی است که بر طرز تفکر، پردازش احساسات و واکنش فرد مبتلا نسبت به محیط اطرافش تاثیر می‌گذارد. تشخیص علائم و نشانه‌های بیش فعالی در بزرگسالی کار سخت و دشواری است. معمولا علائم اصلی آن در اوایل زندگی، قبل از ۱۲ سالگی و اغلب در مدرسه تشخیص داده می‌شوند؛ زیرا کودک در مدرسه مشکلات کنترل رفتار را به وضوح نشان می‌دهد. مسائل مربوط به خشم، حواس‌پرتی و بی‌توجهی از نمونه رفتارهای این کودکان در دوران مدرسه است.
ADHD را می توان در اوایل چهار سالگی تشخیص داد. برای تشخیص در سنین بین چهار تا ۱۶ سالگی، کودک باید شش یا بیشتر علائم را برای بیش از شش ماه نشان دهد که بیشتر علائم قبل از ۱۲ سالگی ظاهر می شود. با افزایش سن برخی از این نشانه‌ها کمی کم‌رنگ‌تر می‌شوند؛ اما به‌طور کل این علائم در کل عمر همراه فرد خواهند بود و سبب‌ساز مشکلات آزارنده و تضعیف‌کننده‌ای در زندگی شغلی، خانوادگی و اجتماعی او خواهند شد. در واقع هیچ آزمایشی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. متخصصان برای تشخیص درست از موارد زیر استفاده می‌کنند:
- معاینه فیزیکی: این معاینه به متخصص کمک می‌کند که اگر علت دیگری برای رفتارهای احتمالی فرد وجود دارد آنها را تشخیص دهد و درمان مناسب برای آن در نظر گرفته شود.
- جمع‌آوری اطلاعات: متخصص با پرسش سوالاتی در خصوص مسائل پزشکی فعلی، علائم فرد، سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی، اختلال را تشخیص و نوع درمان مناسب را توصیه می‌کند.
- مقیاس‌های رتبه‌بندی ADHD یا تست‌های روانشناختی: این تست‌ها و مقیاس‌ها به ارزیابی و جمع‌آوری اطلاعات و در نهایت تشخیص درست کمک می‌کنند.
مشاوره روانشناسی برای درمان بیش فعالی
همراه با مصرف دارو، برای درمان بیش فعالی باید تحت نظر روانشناس خبره و متخصص بود. این‌گونه متخصصان درمان‌هایِ ویژه‌ای را برای کنترل و مدیریت علائم هر فرد در نظر می‌گیرند. به‌طور کل این‌گونه درمان‌ها شامل مشاوره‌یِ روانشناختی (رواندرمانی)، رفتاردرمانی، آموزش به فرد و والدین در خصوص این اختلال و آموزش مهارت‌های یادگیری برای کمک به موفقیت و بهبود عملکرد است.
آموزش روانی برای بیش فعالی
در آموزش روانی فرد و والدین در خصوص اختلال بیش فعالی/نقص توجه آموزش می‌بینند. این آموزش به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان کمک می‌کند تا درک درستی از ADHD به دست آورند و با این اختلال و علائم آن کنار بیایند.
رفتاردرمانی برای درمان بیش فعالی
رفتاردرمانی شامل مدیریت رفتارهای فرد مبتلا است. بابت رفتارهای درست و جهت تشویق وی برای کنترل رفتار پاداش داده می‌شود. در رفتاردرمانی معلمان و والدین فرد مبتلا به ADHD درگیر درمان می‌شوند.
برنامه‌های آموزشی و تربیتی والدین
برنامه‌های آموزشی ویژه‌ی والدین می‌تواند به درمان کمک کند. روش‌های خاص صحبت‌کردن با فرزندان، بازی‌کردن و نوع توجه‌کردن از نمونه آموزشهای والدین است.
سایر درمان‌ها برای درمان بیش فعالی
راه‌های دیگری برای درمان بیش فعالی وجود دارد که گاهی برای برخی از افراد مبتلا به این اختلال مفید است. حذف برخی مواد غذایی یا مصرف مکمل‌های غذایی از جمله روش‌های کمکی است. البته هیچ مدرک محکم و ثابت‌شده‌ای برای آنها وجود ندارد و نباید بدون توصیه پزشک متخصص مصرف شوند.
رژیم غذایی
فرد مبتلا به ADHD باید یک رژیم غذایی سالم و متعادل را رعایت کند. برخی از غذاها سبب بدتر‌شدن علائم بیش فعالی می‌شوند. مصرف میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های سالم را افزایش دهید و در عین حال قند، کربوهیدرات های تصفیه شده و چربی های اشباع شده را محدود کنید.
مکمل‌های غذایی
مطابق با برخی از مطالعات انجام‌شده بعضی از مکمل‌ها و اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ برای افراد مبتلا به ADHD مفید هستند. اگرچه شواهد حمایت‌کننده محدودی وجود دارد. بهتر است قبل از مصرف مکمل‌ها با پزشک متخصص صحبت شود؛ زیرا برخی از آنها گاهی با داروهای دیگر تداخل دارند یا اثربخشی دارو را کم می‌کنند.
رواندرمانی برای درمان بیش‌فعالی
روان‌درمان به مدیریت درست برخی از رفتارها و بهبود بعضی از علائم کمک می‌کند. برنامه‌های درمانیِ شامل موارد زیر هستند:
- بهبود مدیریت زمان و مهارت‌های سازمانی
- کاهش رفتارهای تکانشی
- بهبود مهارت‌های حل مسئله
- روش‌های کنار‌آمدن با شکست‌های تحصیلی، کاری یا اجتماعی
- بهبود اعتماد‌به‌نفس
- تکنیک‌های بهبود روابط با خانواده، همکاران و دوستان
- استراتژی‌ها و تکنیک‌هایی برای کنترل خلق‌وخو
انواع رایج رواندرمانی برای ADHD عبارتند از:
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری نوعی مشاوره‌یِ ساختاریافته برای درمان بیش فعالی است که به مدیریت مشکلات با تغییر نحوه‌یِ تفکر و رفتار انجام می‌شود. در درمان شناختی‌رفتاری مهارت‌های خاصی برای مدیریت رفتار و تغییر الگوهای تفکر منفی و معیوب به الگوهای مثبت آموزش داده می‌شود. درمانگر احساس و چالش‌های زندگیِ فرد، فرزند و والدین را در مورد موقعیت‌های خاص بررسی و تغییر می‌دهد. این تغییر طرز تفکر سبب تغییر رفتار می‌شود.
مشاوره زناشویی و خانواده‌درمانی
در این نوع درمان به اطرافیان فرد مبتلا کمک می‌شود تا با استرس‌هایِ زندگی با فرد مبتلا به ADHD کنار بیایند. علاوه بر این آموزش ببینند که چه کاری برای کمک به او می‌توانند انجام دهند. در این نوع مشاوره مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله آموزش داده می‌شود.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
ایفای نقش و شرکت در موقعیت‌های مختلف به بزرگسال یا کودک مبتلا کمک می‌کند تا عملکرد اجتماعیِ بهتری نشان دهد. هدف از اجرای این درمان آموزش چگونگی برخورد و رفتار در موقعیت‌های اجتماعی است.
شیوه زندگی و درمانهای خانگی
بیش فعالی اختلال پیچیده‌ای است و هر شخص ویژگی‌های منحصربهفردی دارد. به همین خاطر نمی‌توان توصیه‌هایی یکسانی به همه‌ی افراد کرد. برخی از این پیشنهادات که کاربردی هستند شامل موارد زیر است:
- فهرست وظایف: از وظایف روزانه فهرستی تهیه شود سپس کارها اولویت‌بندی شوند.
- تقسیم وظایف: وظایف به مراحل کوچک‌تر و قابل مدیریت‌تر تقسیم شوند و چک لیست تهیه شود.
- برگ‌های کوچک پشت چسب‌دار: برای نوشتن یادداشت‌های روزانه از این برگ‌ها استفاده شود. این کاغذ‌ها را روی یخچال، آینه حمام، در ماشین یا جاهایی که رفت‌‍‌‌و‌آمد فرد بیشتر است، چسبانده شود.
- دفتر قرار ملاقات: تقویم الکترونیکی یا یک دفتر ساده برای پیگیری قرار‌ها به یادآوری این افراد کمک شایانی می‌کند.
سخن پایانی
اختلال نقص‌توجه یا بیش فعالی نوعی اختلال در مغز است که علائم آن سبب آشفتگی در عملکرد بهینه و مناسب زندگی می‌شود. برای درمان بیش فعالی نیاز است به روان‌پزشکان متبحر و روان‌شناسان حرفه‌ای در این زمینه مراجعه شود. متخصص اعصاب‌و‌روان (روانپزشک) برای درمان اختلال ADHA معمولا دارو تجویز می‌کند و روانشناس در کنار آن رواندرمانی و آموزشهای لازم را انجام می‌دهند.
در موارد حاد داروها خط اول درمان هستند. این داروها شامل داروهای محرک و غیرمحرک هستند که بسته به نظر روانپزشک میزان دوز آن مشخص می‌شود. روان‌شناسان نیز در رابطه با ارتباط بهینه‌ی فرد در اجتماع و کنترل علائم به فرد و اطرافیان او آموزش‌هایی می‌دهند. در هر کجا از ایران که هستید، می‌توانید از طریق پلتفرم روان درمان با این گونه متخصصان ارتباط برقرار کنید تا پس از بررسی و پرسش سوالاتی به تشخیص و درمان این اختلال کمک کنند.
منابع: clevelandclinic, nhs, cdc, mayoclinic, healthline
سوالات متداول
سریع ترین درمان بیش فعالی چیست؟
معمولا داروهای محرک روش سریع تر درمان بیش فعالی است. محرک ها شناخته شده ترین و پرمصرف ترین داروهای ADHD هستند. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به ADHD هنگام مصرف این داروهای سریع الاثر علائم ADHD کمتری دارند.
برای درمان بیش فعالی به چه دکتری باید مراجعه کرد؟
درمان و تشخیص معمولاً توسط یک متخصص، مانند یک روانشناس یا روانپزشک ترتیب داده می شود، شما می توانید به روانشناس مراجعه کنید و در صورت لزوم به مصرف دارو، روانشناس شما را به روانپزشک معرفی می کند.
داروی بیش فعالی کودکان تا چه مدت باید مصرف شود؟
اگر ریتالین برای کنترل علائم کودک شما به خوبی کار می کند، ممکن است نیاز داشته باشد آن را برای چند ماه یا حتی سال ها مصرف کند. با این حال، این معمولا یک داروی مادام العمر نیست. پزشک شما معمولاً هر ۶ ماه یکبار وضعیت کودک شما را بررسی می کند. اختلال بیش فعالی نوعی اختلال نورولوژیک مادام‌العمر است که هیچ‌گونه درمان قطعی ندارد و تمام درمان‌ها در جهت رفع، کاهش و مدیریت علائم این اختلال است. گاهی برای مدیریت و کنترل علائم باید داروها به صورت بلند مدت مصرف شوند.
آیا نوروفیدبک درمان قطعی بیش فعالی است؟
تحقیقات نشان می دهد که نوروفیدبک درمانی امیدوارکننده برای ADHD است، اما باید به جای یک درمان مستقل، مکملی برای درمان دارویی و رفتار درمانی در نظر گرفته شود.
آیا بیش فعالی درمان قطعی دارد؟
خیر هنوز بیش فعالی درمان قطعی ندارد. درمانهای استاندارد برای ADHD معمولاً شامل دارو، آموزش مهارتها و مشاوره روانشناسی است. ترکیبی از اینها اغلب موثرترین درمان است. این درمان ها می توانند به مدیریت بسیاری از علائم ADHD کمک کنند، اما آن را کاملا درمان نمی کنند.
داروهای محرک چه مدت طول می‌کشد اثر کنند؟
اگر دوز داروهای محرک، کوتاه اثر درست انتخاب شود، در حدود ۳۰ الی ۴۰ دقیقه بعد از مصرف تاثیر خود را بر فرد می‌گذارند. اغلب در ابتدای درمان دوز مصرفی خیلی کم انتخاب می‌شود. اکثر روان‌پزشکان توصیه می‌کنند ۳ تا ۷ روز صبر کنند تا میزان دوز مشخص شود.
آیا برای درمان و کنترل بیش فعالی نیاز به مصرف دارو است؟
در موارد حاد داروها خط اول درمان بیش فعالی هستند. مطالعات نشان داده‌اند که درمان حدود ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به ADHA با داروها موثر بوده است.
آیا پزشک همان داروهایی را که برای کودکان است برای بزرگسالان تجویز می‌کنند؟
بله؛ اما دوز مصرفی برای کودکان و بزرگسالان متفاوت است. نوع دارو بنا به شرایط های همراه و علائم ممکن است متفاوت باشد.
آیا داروهای برای درمان بیش فعالی بدون نسخه داده می‌شوند؟
خیر. داروهای بیش فعالی فقط توسط پزشکان متخصص تجویز می‌شوند و با ارائه نسخه به داروخانه می توانید آن ها را دریافت کنید.
پزشک متخصص به چه اطلاعاتی برای تشخیص نیاز دارد؟
پزشک متخصص سوالاتی در خصوص سابقه و علائم می‌پرسد؛ اما در کنار سوالاتی که او می‌پرسد یک سری اطلاعات از طرف فرد و خانواده به تشخیص درست و سریع و روند درمان بیش فعالی کمک می‌کند. این اطلاعت عبارتند از:
- علائمی و مشکلات در زندگی که در ارتباط با بیش فعالی است. (مانند مشکل در محل کار، مدرسه یا در روابط)
- اطلاعات شخصیِ کلیدی از جمله اضطراب و استرس‌های عمده یا تغییرات اخیر زندگی برای متخصص توضیح داده شود.
- تمام داروهایی که استفاده می‌شود. (چه تجویزی و چه بدون نسخه)
سلام خیلی کامل بود سپاس