توکوفوبیا (tokophobia) یا ترس از زایمان یکی از انواع فوبیاست که در آن زنان از بارداری و زایمان می‌ترسند. بارداری و تولد فرزند اتفاقی خوشایند و دوست‌داشتنی برای پدرومادر است، اما گاهی مادران به درد زایمان و خطراتی که ممکن است در حین بارداری و زایمان رخ دهد حساسیت بسیار زیادی پیدا می کنند. ترس از زایمان ممکن است مردانی را که زنان‌شان باردار هستند تحت‌تأثیر قرار دهد. توکوفوبیا ممکن است به این بینجامد که مادران، برخلاف میل باطنی، نخواهند باردار شوند یا زایمان سزارین را ترجیح دهند. برای آشنایی با علائم، علت و درمان توکوفوبیا یا ترس از بارداری و زایمان این مطلب را بخوانید.
توکوفوبیا چیست؟
به ترس شدید و بیمارگون زنان از زایمان توکوفوبیا گفته می‌شود. این ترس با اجتناب از بارداری و جلوگیری از زایمان طبیعی «واژینال» همراه است. فوبیای زایمان یکی از انواع فوبیا به شمار می‌رود که در اختلالات اضطرابی ریشه دارد و ترس و نگرانی زنان از زایمان را رقم می‌زند. ترس از زایمان معمولاً در میان زنانی اتفاق می‌افتد که تابه‌حال تجربه بارداری و زایمان را ندشته‌اند و از اتفاقاتی که قرار است رخ دهد آگاهی زیادی ندارد. دسته‌ای دیگر از زنان نیز که بارداری و زایمان بسیار سخت و شرایط آزاردهنده‌ای را پشت‌سر گذاشته‌اند ممکن است دچار توکوفوبیا شوند.
توکوفوبیا لذت دوره بارداری و انتظار زایمان را از مادران می‌گیرد؛ همین‌طور با نزدیک‌شدن به زمان زایمان، استرس در آنان را افزایش می‌دهد و به این می‌انجامد که اضطراب زیادی را تحمل کنند. این وضعیت برای جنین هم آسیب زا خواهد بود.
طبق بررسی انجام‌شده، ایجاد آمادگی زایمان برای زنان باردار و فراهم‌کردن شرایط مناسب برای آنان بر کاهش میزان ترس از فوبیا مؤثر خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که ترس از زایمان ۶ تا ۱۰ درصد از زایمان‌ها را دچار مشکل میکند و مادران باردار شکایت‌هایی همچون کابوس‌های شبانه، مشکلات جسمی و مشکل در تمرکز بر کار یا فعالیت‌های خانوادگی دارند. برخی مطالعات دیگر نشان می‌دهد که چیزی در حدود ۲.۵ تا ۱۴ درصد زنان توکوفوبیا یا ترس از زایمان را گزارش کرده‌اند.
همچنین بخوانید: برای درمان فوبیا به چه دکتری مراجعه کنیم؟
علائم توکوفوبیا
آگاهی از علائم توکوفوبیا یا ترس از زایمان می‌تواند به اطرافیان زنان باردار، به‌خصوص همسران‌شان، کمک کند تا شرایط خاص آنان را درک کنند و برای کمک به او اقدامات لازم را انجام دهند. علائم توکوفوبیا بر افکار و رفتار زنان باردار تأثیر زیادی می‌گذارد؛ زیرا استرس آنان را مضطرب میکند و دائماً درگیر افکار نگران‌کننده‌ای می‌شوند که با نزدیک‌شدن به زمان زایمان افزایش می‌یابد. رایج‌ترین علائم توکوفوبیا عبارت‌اند از:
- ترس از بارداری
- جلوگیری از رابطه جنسی بدون محافظت
- احساس بد نسبت به بارداری
- افسردگی و احساس غم
- تجربه استرس بالا
- فکرکردن افراطی به خطرات بارداری
- سردی در روابط عاطفی و جنسی
- چک‌کردن بیش‌ازحد سلامتی
- تلاش برای سقط‌جنین
- جلوگیری از زایمان طبیعی «واژینال»
- اصرار به زایمان سزارین
- اختلالات خواب
- حملات وحشت‌زدگی یا پانیک
- بروز وسواس های فکری و عملی (OCD)
- کابوس‌های شبانه
- احساس گناه، شرم و انزوا
- تلاش برای پنهان‌کردن بارداری
چنان‌چه شما هم ترس از زایمان دارید، برای دریافت کمک از یک روانشناس خوب اقدام کنید.
انواع توکوفوبیا
توکوفوبیا یا ترس از زایمان در زنان به دو دسته کلی تقسیم می‌شود که هر یک علت مخصوص‌به‌خود را برای ایجاد فوبیای بارداری به همراه دارند. انواع توکوفوبیا عبارت‌اند از:
۱. توکوفوبیای اولیه
توکوفوبیا اولیه در زنانی رخ می‌دهد که تجربه بارداری و زایمان را ندارند و در حال مواجهه با اولین تجربه خود هستند. توکوفوبیای اولیه معمولاً در دوره نوجوانی یا در اولین بارداری رخ می‌دهد. افزایش آگاهی از تغییرات رخ‌داده در اندام‌های بدن و دریافت حمایت عاطفی کافی از همسر و خانواده بر کاهش ترس از زایمان تأثیر زیادی می‌گذارد.
۲. توکوفوبیای ثانویه
توکوفوبیا ثانویه در مادرانی رخ می‌دهد که بارداری و زایمان سخت را تجربه کرده‌اند. این زنان، باآنکه از روند زایمان نسبتاً آگاهی خوبی دارند، به‌دلیل دردناک‌بودن و تجربه ناخوشایندی که در زایمان قبلی داشته‌اند، دچار فوبیای زایمان می‌شوند. توکوفوبیای ثانویه ممکن است در زنانی رخ دهد که سابقه تولد نوزاد مرده، ناتوانی در بارداری و سقط‌جنین داشته‌اند.
مطلب خواندنی: ترس از مرگ یا تاناتوفوبیا؛ علل، درمان و تفاوت آن با اضطراب مرگ
علت ترس از زایمان
علت ترس از زایمان یا توکوفوبیا بنا بر نظریات مختلف محققان متفاوت است. برخی از محققان علت توکوفیا را افزایش سطح کورتیزول یا «هورمون استرس» در دوره بارداری می‌دانند؛ سطوح بالای کورتیزول در دوره بارداری می‌تواند روی زنان باردار و رشد جنین تأثیرگذار باشد. علت ترس از زایمان یا توکوفیا می‌تواند این موارد باشد:
- سابقه سوءاستفاده جنسی یا تجاوز
- مشاهده یا شنیدن زایمان سخت اطرافیان
- ناآگاهی و کمبود اطلاعات
- نداشتن حمایت عاطفی
- سن و اختلالات روانی مادر
بیایید به این علت‌ها نگاهی دقیق‌تر بیندازیم.
۱. سابقه سوءاستفاده جنسی یا تجاوز
یکی از علت‌های توکوفوبیا سابقه سوءاستفاده جنسی یا تجاوز است که به‌هم‌ریختگی ثبات روانی مادر و یادآوری تجربه‌های بسیار دردناک را به بار می‌آورد. مطالعه کوچکی در سال ۲۰۲۳ که ۱۰ فرد باردار مبتلا به توکوفوبیا را بررسی کرد نشان داد که فوبیای زایمان در اغلب موارد ممکن است به رویدادهای آسیب‌زای گذشته مربوط شود. در این شرایط زنان باردار با متوجه‌شدن بارداری و فرارسیدن زمان زایمان احساسات منفی تجربه می‌کنند که معمولاً افزایش اضطراب و بروز ترس از زایمان در آنان را رقم می‌زند.
برای مطالعه: ترس از دیدن خود در آینه یا اسپکتروفوبیا چیست؟
۲. مشاهده یا شنیدن زایمان سخت اطرافیان
از علت‌های توکوفوبیا مشاهده یا شنیدن زایمان سخت اطرافیان است. زنان جوانی که بارداری و زایمان طبیعی را تجربه نکرده‌اند ممکن است با دیدن زایمان سخت یا شنیدن خاطرات دردناک زنان دیگر، به‌علت ترس از درد، دچار توکوفوبیا شوند. برای جلوگیری از این اتفاق مادران و زنانی که قصد بارداری دارند باید به این نکته توجه کنند که شرایط جسمانی، روانی و محیطی افراد با یکدیگر متفاوت است و ممکن است زایمان و بارداری آنان به دردناکی چیزی نباشد که دیده یا شنیده‌اند.
۳. ناآگاهی و کمبود اطلاعات
از علت‌های ترس از زایمان می‌توان به کمبود اطلاعات و نداشتن آگاهی لازم و کافی از بارداری و ترس از عوارض زایمان اشاره کرد. دختران و زنان جوانی که سابقه بارداری نداشته‌اند معمولاً با وقوع بارداری اضطرابی را تجربه می‌کنند که بخشی از آن طبیعی است، اما بخش دیگر از کمبود اطلاعات و احساس نداشتن کنترل بر روند بارداری و زایمان ناشی می‌شود. مطالعه کتاب، شرکت در کلاس‌های بارداری و پرسش از دیگر زنان دارای تجربه بارداری می‌تواند در کاهش استرس نقش مهمی داشته باشد.
برای خواندن کلیک کنید: ترس از آمپول یا سوزن هراسی چیست؟ درمان فوبیای آمپول
۴. نداشتن حمایت عاطفی
از علت‌های توکوفوبیا نداشتن حمایت عاطفی کافی است، به‌خصوص از طرف همسر و شریک عاطفی . طبق بررسی انجام‌شده، حمایت اجتماعی و پشتیبای عاطفی، میزان اضطراب ناشی ترس از زایمان را کاهش می‌دهد. بارداری با تغییرات فیزیکی، روانی و هورمونی برای زنان همراه است که می‌تواند در تغییر احساسات خانم‌ها به خود تأثیر بسیار زیادی بگذارد. همسران زنان باردار باید تا جای ممکن آنان را درک کنند و زمان زیادی را برای گذراندن وقت با آنان صرف کنند. استفاده از کلمه‌های محبت‌آمیز، بیان عشق و اطمینان‌بخشی به مادران باردار توکوفوبیا را کاهش می‌دهد.
۵. سن و اختلالات روانی مادر
مادران کم‌سن، در مقایسه با مادران در سنین بالاتر، ترس از زایمان بیشتری را تجربه می‌کنند. دلیل این اتفاق این است که دختران جوان دربرابر یک عامل مبهم مانند بارداری شناخت کمتری دارند و دربرابر درد زایمان طبیعی نیز معمولاً طاقت کمتری دارند؛ برای همین است که میزان تمایل زنان جوان به زایمان سزارین در حال افزایش است. اختلالات روانی مادر مانند افسردگی و اضطراب نیز می‌تواند عاملی برای شدت‌یافتن توکوفوبیا باشد؛ همچنین استرس ناشی از فوبیای زایمان می‌تواند یک دلیل احتمالی برای بروز افسردگی دوره بارداری باشد.
جالب برای خواندن: ژنوفوبیا یا ترس از زنان چیست؟ علائم اصلی ژنوفوبیا
تشخیص توکوفوبیا
توکوفوبیا یا ترس از بارداری در کتاب تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) به‌عنوان یک اختلال روانی مجزا طبقه‌بندی نشده، بلکه یکی از انواع اختلالات فوبیاست. تشخیص توکوفوبیا ازطریق مراجعه به یک متخصص سلامت روان قابل‌انجام است. متخصص سلامت روان، با بررسی مدت‌زمان، شدت و نوع افکار و علائم اضطرابی، به ریشه ترس پی می‌برد و می‌تواند ترس از بارداری را تشخیص و برای درمان فرد اقدامات لازم را انجام دهد.
توکوفوبیا و اختلال استرس پس از سانحه
پژوهش ها نشان می‌دهند که حدود ۳ درصد از زنان پس از زایمان دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند. این میزان در میان گروه‌های پرخطر، مانند زنان مبتلا به اختلالات روانی، افزایش می‌یابد. علائمی که زنان پس از زایمان تجربه می‌کنند معمولاً کابوس و مشکلات خواب، خاطرات تکرارشونده و تجربه احساسات آزارنده را در بر می‌گیرد.
به‌دلیل شباهت علائم توکوفوبیا و PTSD، احتمال آن وجود دارد که تشخیص اشتباه رخ دهد؛ همچنین ممکن است زنانی که دچار PTSD هستند به‌اشتباه به‌عنوان مبتلا به توکوفوبیای ثانویه تشخیص داده شوند. توکوفوبیا یا استرس پس از سانحه ممکن است به‌اشتباه به‌عنوان افسردگی بعد از بارداری تشخیص داده شود؛ درنتیجه، تشخیص دقیق برای جلوگیری از بروز مشکلات بعدی و انتخاب بهترین درمان ضروری است.
برای خواندن این مطلب کلیک کنید: سینوفوبیا یا فوبیای سگ چیست؟ تشخیص و درمان سینوفوبیا
درمان توکوفوبیا
روش‌های مختلفی برای درمان توکوفوبیا وجود دارد، اما بهترین حالت کمک‌گرفتن از روانشناس یا روانپزشک و همچنین یک متخصص زنان و زایمان است. روانشناس می‌تواند با بررسی فرد، دلیل ریشه‌ای ترس از زایمان را شناسایی و برای درمان آن اقدام کند. یک متخصص زنان نیز سعی می کند تا سلامت جسمانی مادر و جنین را تضمین کند و راهکارهای مراقبتی لازم را آموزش دهد. روش‌های درمان توکوفوبیا این موارد را در بر می‌گیرد:
۱. رواندرمانی ترس از زایمان
رواندرمانی و درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌توانند بر درمان توکوفوبیا مؤثر باشند. یک متخصص سلامت روان در طی جلسات رواندرمانی به دنبال شناسایی علت ترس از زایمان و ارائه راهکارهای کاربردی و مفید برای کاهش استرسی است که مادر باردار تجربه میکند. طی یک پژوهش مشخص شد که درمان شناختی رفتاری، به‌دلیل کوتاه‌بودن روند درمانی، نبود تحلیل عمیق فرد و تمرکزنکردن بر درمان یک علامت خاص مانند توکوفوبیا، نتایج رضایت‌بخشی در درمان ترس از بارداری داشته و به‌طور کلی رواندرمانی بر کنترل عواطف و احساسات مختلف تجربه شده تأثیر خوبی گذاشته است.
بیشتر بخوانید: درمان ترس شدید و ناگهانی؛ علت ترس های بی مورد یا فوبیا چیست؟
۲. درمان توکوفوبیا با دارودرمانی
دارودرمانی به‌تنهایی یا به‌عنوان مکمل رواندرمانی می‌تواند بر درمان دلایل تشدیدکننده توکوفوبیا، مانند اختلالات افسردگی، اضطرابی، وسواس و غیره، مؤثر باشد. زمانی که ترس از زایمان بسیار شدید باشد و شدت نشانه‌های استرس اختلال در فعالیت‌های روزانه را رقم بزند، دارودرمانی، ازجمله استفاده از دارو های ضدافسردگی، با مشورت و تجویز متخصص پزشک و روانپزشک خوب می‌تواند بر درمان توکوفوبیا مؤثر باشد.
۳. گروه‌درمانی
بهره‌گیری از جلسه‌های گروهی زنان باردار و صحبت درمورد ترس‌ها و نگرانی‌ها به کاهش استرس ناشی از فوبیای بارداری کمک زیادی میکند. جلسه‌های گروهی مادران باردار و در شرف زایمان معمولاً در کلینیک ها و بیمارستان‌ها برگزار می‌شود. در این جلسه‌ها یک راهنمای زنان و زایمان به پرسش‌های مادران پاسخ می‌دهد و ضمن ارائه آموزش‌های لازم، از چالش های احتمالی دوره بارداری و زایمان صحبت میکند.
مطالعه بیشتر: استرس و اضطراب با بدن چه میکند؟ عوارض استرس و فکر زیاد
چگونه با ترس از زایمان مقابله کنیم؟
در این بخش راهکارهایی را ارائه کرده‌ایم تا افراد دچار توکوفوبیا بتوانند با استرس و اضطرابی که دارند کنار بیایند و با ترس از زایمان مقابله کنند. روش‌های مقابله با ترس از زایمان از این قرار است:
۱. درباره احساسات خود صحبت کنید
اضطراب و استرس هنگام تجربه بارداری و آماده‌شدن برای زایمان تا حدی طبیعی است و همه افراد آن را تجربه خواهند کرد. بهتر است درمورد احساساتی که در دوره بارداری تجربه می کنید با همسر، اعضای خانواده و دوستانتان صحبت کنید. اینکار کمک میکند ترس تخلیه شود و احساس آرامش افزایش یابد. افرادی هم که تجربه‌های مشابهی با شما داشته‌اند می‌توانند هم‌صحبت بسیار خوبی باشند.
بیشتر بخوانید: مگالوفوبیا یا ترس از اجسام بزرگ چیست؟
۲. ریلکسیشن کنید
یکی از روش‌های مقابله با ترس از زایمان انجام‌دادن روش‌های مختلف ریلکسیشن، مانند یوگا و مدیتیشن، است. این روش‌ها احساس آرامش و تجربه شرایطی خوشایند و به‌دور از تنش را افزایش خواهد داد. ریلکسیشن برای سلامت جسمی و روانی زنان باردار و جنین بسیار مفید است.
مطلب کاربردی: ریلکسیشن برای کاهش استرس چیست؟ ۲۲ تکنیک ریلکسیشن و نحوه استفاده از آن ها
۳. درباره فرایند زایمان برنامه‌ریزی کنید
برای مقابله با توکوفوبیا و کاهش احساس نداشتن کنترل بر شرایط می‌توانید با متخصص خود درمورد زمان تقریبی زایمان و چگونگی انجام‌دادن آن صحبت کنید. اینکار آمادگی روانی شما برای زایمان را افزایش خواهد داد و احساس کنترل بیشتری دربرابر شرایط تجربه خواهید کرد.
۴. از شنیدن یا دیدن زایمان‌های سخت اجتناب کنید
اگر در جایی هستید که درمورد زایمان سخت و دلهره‌آور صحبت می‌کنند آنجا را ترک یا خود را به کاری مشغول کنید تا حواس‌تان پرت شود؛ همچنین به‌هیچ وجه فیلم‌های مرتبط با زایمان‌های خطرناک و دشوار را مشاهده نکنید، در غیر این صورت، این کار فقط اضطراب‌تان را افزایش خواهد داد.
برای خواندن توصیه می‌شود: ترس از فضای بسته یا کلاستروفوبیا چیست؟
۵. در کلاس‌های بارداری شرکت کنید
شرکت در کلاس‌های بارداری که همه اعضای آن‌ها زنان باردار هستند در کاهش استرس و مقابله با توکوفوبیا نقش پررنگی دارد. در این گروه‌ها درمورد شرایط جسمانی، روانی و چالش‌های پیش‌آمده صحبت می‌شود و سؤال‌های بی‌جواب و نگرانی‌های مربوط به روند زایمان رفع خواهد شد.
۶. با یک متخصص سلامت روان صحبت کنید
چنان‌چه ترس از بارداری در شما افزایش یافته و علائم توکوفوبیا بروز مشکل در زندگی روزمره را به بار آورده است، می‌توانید از یک متخصص سلامت روان یا روان‌درمانگر کمک بگیرید. جلسه‌های تراپی به شما در مدیریت استرس و رفع علت ترس کمک میکند.
منابع: clevelandclinic ,medicalnewstoday ,webmd ,verywellmind
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و دیگر حوزه‌های پزشکی و سلامت به شما کمک میکند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور انتخاب و به‌صورت آنلاین از آنان نوبت رزرو کنید.
ثبت ديدگاه