حفظ تعادل بدن انسان حاصل هماهنگی اعضای مختلف بدن از جمله گوش داخلی، چشمها، مغز، اعصاب پا و ستون فقرات است. بنابراین احساس سرگیجه نشانهٔ بروز مشکل در یکی از این اعضا است. برای اینکه پزشک بتواند علت سرگیجه را تشخیص دهد باید آزمایشهای تشخیصی مختلفی را انجام دهد و سپس درمان مناسب را تجویز کند. در این مقاله دربارهٔ سرگیجه، علت بروز و راههای تشخیص و درمان آن صحبت میکنیم.
سرگیجه چگونه است؟
اغلب افراد سرگیجهٔ خود را با احساس چرخیدن سقف اتاق دور سر توصیف میکنند. عدم تعادل و دوران سر، با تکان دادن سر، از جا بلند شدن و جابجا شدن در رختخواب بدتر میشود و می تواند نشانهای از وجود مشکل در گوش داخلی یا بخشی از ساقهٔ مغز که مسئول حفظ تعادل است باشد. سایر علائمی که ممکن است همراه با سرگیجه ظهور کنند عبارتند از:
- احساس سبکی سر یا از حال رفتن
- عدم تعادل
- زمین خوردن یا احساس سقوط
- احساس گیجی یا شناور بودن
- تاری دید یا سیاهی رفتن چشم
- عدم تمرکز
تعادل و گوش میانی
در گوش داخلی ما سه حفره وجود دارد که به آنها «مجراهای نیم حلقوی» گفته میشود. هر کدام از این حفرهها مسئولیت تشخیص حرکات بالا و پایین، چپ و راست و حرکات دیگر ما را بر عهده دارند. درون این حفرهها سلولهای مویی و مایع گوش وجود دارد. زمانی که حرکت میکنیم مایع و سلولهای مویی حرکت میکنند. سلولهای مویی از طریق اعصاب شنوایی به مغز پیام میفرستند و مغز از طریق این پیامها به ما کمک میکند تا بتوانیم مکان خود را در فضا تشخیص دهیم.
بخشهای دیگری از گوش داخلی وظیفه دارند در حالتی که ساکن هستیم وضعیت قرارگیری سر را به مغز نشان دهند. مثلاً وقتی در آسانسور بالا و پایین میرویم یا در ماشین در حال حرکت نشستهایم به مغز پیامرسانی میکنند.
مغز ما از این پیامها در کنار دیدهها و احساسات دیگر برای حفظ تعادل استفاده می کند. آسیب دیدن یا بروز بیماری در گوش داخلی میتواند به مشکلات تعادلی منجر شود.
چرا سرگیجه میگیریم؟
گوش داخلی از کانالهای پر از مایع گوش تشکیل شده است که به مغز کمک میکنند تا حرکت سر را تشخیص دهد. در سرگیجهٔ وضعیتی که شایعترین نوع سرگیجه در جوانان است، ذرات کوچک کلسیم که در گوش داخلی قرار دارند و مسئول کنترل تعادل هستند از جای خود خارج شده و حرکت می کنند و باعث بروز سرگیجه میشوند.
علتهای شایع سرگیجه عبارتند از:
– سرگیجه بخاطر عفونت گوش
التهاب اعصاب تعادلی گوش یا التهاب اعصاب حلزونی گوش هم میتواند باعث ایجاد سرگیجه شود. این عفونت اغلب توسط ویروسها ایجاد میشود، اما عفونت باکتریایی گوش میانی و بیماری «مننژیت» هم میتوانند به گوش داخلی راه پیدا کنند.
سرگیجهٔ ناشی از عفونت گوش به طور ناگهانی ظاهر میشود و ممکن است با وزوز گوش، کمشنوایی، حالت تهوع، تب و گوش درد همراه باشد.
– بیماری منیر و سرگیجه
بیماری نادر «منیر» (Meniere’s Disease) باعث ایجاد سرگیجههای چند ساعته، احساس فشار یا گرفتگی در گوش، زنگ زدن گوش، از دست دادن شنوایی و حالت تهوع میشود. این بیماری خیلی شایع نیست و اغلب در افراد بین بیست تا چهل سال دیده میشود.
– تومور گوش داخلی
«تومور نوروم آکوستیک» (Acoustic Neuroma) یا تومور اعصاب شنوایی یک بیماری خوشخیم و نادر است. این تومور روی اعصاب به آهستگی رشد کرده و تعادل و شنوایی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. نشانه شایع این بیماری وزوز گوش و از دست دادن شنوایی است.
– سندرم رامسی هانت (Ramsay Hunt Syndrome)
این بیماری زمانی ایجاد میشود که عفونت ایجاد شده توسط ویروس زونا اعصاب صورت، شنوایی و تعادلی نزدیک گوش را تحت تاثیر قرار میدهد. از دست دادن شنوایی، ضعف عضلات صورت، گوش درد و سرگیجه از علائم این سندرم هستند.
– نوسان فشار خون و سرگیجه
مشکلات مربوط به گردش خون در بدن یکی دیگر از عوامل ایجاد سرگیجه هستند. مغز انسان برای عملکرد صحیح نیاز به سطح مشخصی از اکسیژن دارد. وقتی سطح اکسیژن مغز پایین میآید دچار سبکی سر یا حتی غش کردن میشویم. وجود لختهٔ خون، انسداد عروق، نارسایی قلبی و آریتمی قلبی میتوانند فشار خون در بدن را مختل کنند.
– مصرف داروهای خاص
سرگیجه جزو عوارض جانبی بسیاری از داروها است. داروهای ضد افسردگی، آنتیبیوتیکها، داروهای ضد صرع، داروهای کنترل فشار خون و مسکنها از این نوع داروها هستند.
– کم آبی بدن
ما هر روز بخش زیادی از آب بدن خود را از طریق تعریق، تنفس و ادرار از دست میدهیم. آب از دست رفتهٔ بدن باید از طریق نوشیدن آب و مایعات دیگر جبران شود. زمانی که بدن دچار کم آبی میشود، افت فشار رخ میدهد و مغز اکسیژن کافی دریافت نمیکند. در نتیجه دچار سرگیجه و خستگی میشویم.
– افت قند خون
افراد دیابتی باید به طور مرتب قند خون خود را چک کنند. با افت قند خون سرگیجه، احساس گرسنگی، لرز، گیجی و تعریق به سراغ فرد میآید. البته سرگیجه ناشی از افت قند خون ممکن است برای افراد غیر دیابتی هم ایجاد شود.
– میگرن
سرگیجه و حساسیت به حرکت یکی از پیامدهای بیماری «میگرن» است. گاهی این نوع میگرن سردرد به همراه ندارد و به آن «میگرن سرگیجهای» یا «میگرن وستیبولار» (Vestibular Migraine) گفته میشود.
– سایر علتهای سرگیجه
دلایل دیگری هم برای سرگیجه وجود دارد از جمله:
- مشکلات مربوط به سیستم عصبی مثل بیماری ام اس (Multiple Sclerosis)
- ناهنجاریهای ساختار مغز
- سکتهٔ مغزی
- خونریزی مخچه
- اضطراب
- وارد آمدن ضربه به سر
- بیماری سفر (مثل دریازدگی)
تشخیص سرگیجه
زمانی که با شکایت سرگیجه یا عدم تعادل به متخصص مراجعه می کنید، ابتدا دربارهٔ علائمتان و داروهایی که مصرف میکنید از شما پرسیده میشود. بسته به سابقهٔ بیماری و پروندهٔ پزشکی باید برای انجام تستهای تشخیصی، آزمایش خون (برای سنجش فشار خون و بررسی وجود عفونت در بدن) و عکسبرداری آماده باشید.
«متخصص شنوایی سنجی» (Audiologist) فردی است که دانش و تجربهٔ کافی را در بررسی مشکلات مربوط به گوش و انجام تستهای شنوایی و تعادلی دارد. تستهای تشخیص سرگیجه که توسط این فرد انجام میشود عبارتند از:
- تست سرگیجه VNG
- تست الکتروکوکلئوگرافی (ECoG)
- تست تعادل VEMP
تست VNG چیست؟
«تست سرگیجه VNG» که در کلینیکهای شنوایی سنجی انجام میشود در تشخیص منشا بروز سرگیجه کاربرد دارد. این تست سه بخش دارد:
۱. تست جهش چشم: در این آزمایش حرکات سریع چشم هنگام دنبال کردن یک سوژهٔ متحرک بررسی میشوند.
۲. تست وضعیتی: در این آزمایش سرگیجهٔ ناشی از حرکت سر در وضعیتهای مختلف بررسی میشود.
۳. تست گرمایی: در این آزمایش آب سرد و گرم داخل کانال گوش جریان یافته و پاسخ حرکتی چشمها نسبت به آن سنجیده میشود.
درمان سرگیجه
با توجه به علت بروز سرگیجه درمانهای دارویی و تمرینهای فیزیکی برای درمان آن تجویز میشود.
درمان دارویی سرگیجه
- قرصهای ادرار آور
- داروهای ضد تهوع و سرگیجه
- داروهای ضد استرس
- داروهای پیشگیری از میگرن
درمانهای غیر دارویی سرگیجه
- مانور وضعیت سر (Epley): این تکنیک که توسط پزشک، شنوایی سنج یا فیزیوتراپیست انجام میشود به بهبود سرگیجهٔ وضعیتی کمک میکند.
- درمان بازتوانی تعادلی: این درمان مجموعهای از تکنیکها برای کاهش حساسیت سیستم تعادلی نسبت به حرکت است.
- رواندرمانی: این روش برای درمان سرگیجهٔ ناشی از اختلالات روانی موثر است.
- تزریق: در این روش پزشک با استفاده از تزریق جنتامایسین داخل گوش سیستم تعادلی آن را غیرفعال میکند.
- برداشتن ارگان حسی گوش داخلی: این روش جراحی بسیار نادر است و تنها برای افرادی که به سایر درمانها جواب ندادهاند انجام میشود.
منابع:
۱. Mayo Clinic
۲. WebMD
۳. (The American Speech-Language-Hearing Association (ASHA
یک متخصص شنوایی سنجی میتواند با انجام تستهای تشخیصی علت سرگیجهٔ شما را تشخیص دهد. در صورتی که شما هم به تازگی دچار سرگیجه شدهاید و به دنبال علت و راهحلی برای رفع آن هستید میتوانید از متخصصان شنوایی سنجی پزشک خوب کمک بگیرید. برای دریافت نوبت ویزیت از این متخصصان روی دکمهٔ زیر کلیک کنید:
