بلوغ، مرحله انتقال از دوره کودکی به دوران بزرگسالی است. برای برخی از افراد دوره بلوغ زودتر از سایر نوجوانان رخ می‌دهد که به آن بلوغ زودرس گفته می‌شود. بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که صفات ثانویه جنسی از جمله برجستگی سینه در دختران، بم شدن صدا در پسران، رویش موهای زائد و … در دخترهای زیر ۸ سال و در پسرهای زیر ۹ سال رخ دهد. در این مقاله به بررسی بلوغ زودرس در نوجوانان می‌پردازیم.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که کودک زودتر از سن معمول به بلوغ جنسی برسد. سن بلوغ زودرس برای دختران قبل از ۸ و برای پسران قبل از ۹ سالگی است. بلوغ شامل رشد سریع استخوان‌ها و عضلات، تغییر در شکل و اندازه بدن و توانایی تولید مثل (باروری) است. علت بلوغ زودرس اغلب غیر قابل تشخیص است. به ندرت، برخی شرایط خاص، مانند عفونت‌ها، اختلالات هورمونی، تومورها، ناهنجاری‌های مغزی یا جراحات ممکن است باعث بلوغ زودرس شوند. درمان بلوغ زودرس معمولاً شامل دارو برای به تاخیر انداختن رشد است.
شروع بلوغ زمانی اتفاق می‌افتد که هیپوتالاموس (ناحیه‌ای از مغز که غده هیپوفیز را کنترل می‌کند) شروع به ترشح یک سیگنال شیمیایی به نام گنادوتروپین می‌کند. غده هیپوفیز با ترشح هورمون‌هایی به نام گنادوتروپین‌ها (هورمون لوتئین ساز و هورمون تحریک کننده فولیکول) که باعث تحریک رشد غدد جنسی (بیضه‌ها در پسران و تخمدان در دختران) می‌شود، به این سیگنال پاسخ می‌دهد. این غدد جنسی هورمون‌های جنسی مانند تستوسترون یا استروژن ترشح می‌کنند که باعث بلوغ می‌شوند.
مطلب بیشتر: بلوغ جنسی چیست؟ علائم اولیه بلوغ در دختران و پسران
علائم بلوغ زودرس
علائم و نشانه‌های بلوغ زودرس برای دخترها قبل از ۸ سالگی و برای پسرها قبل از ۹ سالگی رخ می‌دهد. این علائم عبارت‌اند از:
- رشد پستان و شروع پریود و چرخه قاعدگی
- بزرگ شدن بیضه‌ها و آلت تناسلی، موهای صورت و صدای عمیق‌تر در پسرها
- رویش موهای زائد دستگاه تناسلی و زیر بغل
- جوش و آکنه
- تعریق و بوی بد بدن
علل بلوغ زودرس
برای درک اینکه چه چیزی باعث بلوغ زودرس در برخی از کودکان می‌شود، لازم است که بدانید چه عواملی باعث شروع بلوغ می‌شود. مغز فرایند بلوغ را با تولید هورمونی به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) آغاز می‌کند. هنگامی که این هورمون به غده هیپوفیز می‌رسد، غده لوبیایی شکل کوچکی در پایه مغز شما منجر به تولید هورمون‌های بیشتری در تخمدان‌ها برای خانم‌ها (استروژن) و بیضه‌های مردان (تستوسترون) می‌شود. استروژن در رشد و نمو خصوصیات جنسی زنان نقش دارد. تستوسترون مسئول رشد و نمو خصوصیات جنسی مردان است. اینکه چرا این روند در برخی از کودکان زودتر آغاز می‌شود، به این مسئله بستگی دارد که آن‌ها بلوغ زودرس مرکزی دارند یا بلوغ زودرس محیطی.
بلوغ زودرس مرکزی
علت این نوع بلوغ زودرس اغلب قابل شناسایی نیست. برای اکثر کودکان مبتلا به این مشکلات، هیچ مشکل اساسی پزشکی و هیچ دلیل قابل تشخیصی برای بلوغ زودرس وجود ندارد. در موارد نادر، بلوغ زودرس مرکزی ممکن است به دلایل موارد زیر ایجاد شود:
- تومور در مغز یا نخاع (سیستم عصبی مرکزی)
- نقص موجود در مغز در هنگام تولد، مانند تجمع مایعات اضافی (هیدروسفالی) یا تومور غیر سرطانی (هامارتوما)
- آسیب به مغز یا نخاع
- سندروم نشانگان مک‌کین-آلبرایت (یک بیماری ژنتیکی نادر است که بر استخوان‌ها و رنگ پوست تاثیر می گذارد و باعث مشکلات‌هورمونی می‌شود)
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (به گروهی از بیماری‌های وراثتی اتوزوم مغلوب گفته می‌شود که در اثر جهش در ژن‌هایی که واسطهٔ تولید آنزیم‌های مولد کورتیزول و کلسترول در غدد فوق کلیوی هستند پدید می‌آید.)
- کم کاری تیروئید (وضعیتی که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند.)
بلوغ زودرس محیطی
استروژن یا تستوسترون در بدن کودک شما باعث این نوع بلوغ زودرس می‌شود. اما در نوع دیگر بلوغ زودرس محیطی که به ندرت هم دیده می شود با انتشار زودرس غده هیپوفیز از گنادوتروپین‌ها تحریک نمی‌شود. در عوض، علت آزاد شدن استروژن یا تستوسترون در بدن به دلیل مشکلات تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز است. در دخترها و پسرها موارد زیر ممکن است منجر به بلوغ زودرس محیطی شود:
- توموری در غدد فوق کلیوی یا هیپوفیز که استروژن یا تستوسترون آزاد می‌کند.
- سندرم مک کین-آلبرایت
- قرار گرفتن در معرض منابع خارجی استروژن یا تستوسترون، مانند کرم‌ها یا پماد‌ها
در دختران، بلوغ زودرس محیطی نیز ممکن است با موارد زیر همراه باشد:
- کیست تخمدان
- سرطان تخمدان
در پسران، بلوغ زودرس محیطی نیز ممکن است به دلیل موارد زیر ایجاد شود:
- تومور در سلول‌هایی که اسپرم یا سلول‌های سازنده تستوسترون می‌سازند.
- یک اختلال نادر به نام قشر جنسی خانوادگی مستقل از گنادوتروپین، که در اثر نقص در یک ژن ایجاد می شود و می تواند منجر به تولید اولیه تستوسترون در پسران، معمولاً بین سنین ۱ تا ۴ سال شود.
چه عواملی خطر بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد؟
- دختر بودن: احتمال بلوغ زودرس در دخترها بیشتر از پسرها است.
- آفریقایی آمریکایی بودن: بلوغ زودرس در افراد آفریقایی-آمریکایی بیش از سایر نژادها رخ می‌دهد.
- چاق بودن: کودکانی که به طور قابل توجهی اضافه وزن دارند بیش از سایر افراد احتمال رسیدن زودهنگام به سن بلوغ را دارند.
- قرار گرفتن در معرض هورمون‌های جنسی. تماس با کرم یا پماد استروژن یا تستوسترون یا سایر مواد حاوی این هورمون‌ها (مانند داروهای بزرگسالان یا مکمل‌های غذایی) می‌تواند خطر ابتلا به بلوغ زودرس کودک را افزایش دهد.
- دریافت پرتودرمانی از سیستم عصبی مرکزی. پرتودرمانی برای تومورها، سرطان خون یا سایر شرایط می‌تواند خطر بلوغ زودرس را افزایش دهد.
مطلب بیشتر: خطرات دوران بلوغ | نوجوانان در دوران بلوغ از نظر روانی چه تغییراتی می‌کنند؟
چه غذاهایی باعث بلوغ زودرس می‌شود؟
خوردن زیاد بسیاری از غذاهای فرآوری شده و پرچرب ممکن است دلیل بلوغ زودرس باشد. كودكان دارای اضافه وزن یا چاقی به احتمال زیاد دچار بلوغ زودرس می‌شوند. برخی شواهد نشان می‌دهد که چاقی می‌تواند شروع بلوغ در دختران را تسریع کند و ممکن است شروع بلوغ در پسران را به تاخیر بیندازد.
علاوه بر این، رشد مناسب بلوغ تحت تأثیر تغذیه است. در این دوره حساس رشد نیازهای بیشتری به پروتئین، آهن، کلسیم، روی و اسید فولیک احساس می‌شود. سوء تغذیه و مصرف مواد غذایی با ارزش غذایی کم می‌تواند رشد و بلوغ را به تاخیر بیندازد.
آمپول جلوگیری از بلوغ زودرس
برای بلوغ مرکزی زودرس، داروهایی به نام آنالوگ‌های GnRH درمان استاندارد هستند. آن‌ها با به تاخیر انداختن و جلوگیری ترشح از هورمون‌های ناشی از غده هیپوفیز که باعث بلوغ می‌شوند بلوغ را به تاخیر می‌اندازد. بیشتر کودکانی که نیاز به درمان دارند این داروها را به صورت تزریق دریافت می‌کنند. آنالوگ‌های آگونیستی GnRH کاملا موثر هستند. در ماه اول درمان، علائم بلوغ در واقع بارزتر می‌شوند. اما پس از آن، آن‌ها متوقف می‌شوند. عوارض جانبی ناشی از آنالوگ‌های GnRH به طور کلی خفیف است. آن‌ها شامل سردرد، علائم یائسگی (مانند گرگرفتگی) و آبسه در محل تزریق هستند. شواهد تاکنون هیچ عوارض جانبی طولانی مدتی را در استفاده از آنالوگ GnRH نشان نداده است.
مطلب بیشتر: علائم افسردگی در نوجوانان | دلایل افسردگی در نوجوانان
سخن آخر پزشک خوب
بلوغ زودرس ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد و زندگی نوجوان و خانواده را تحت تاثیر قرار دهد. مراجعه به یک روانشناس در این دوره هم برای خانواده و هم برای نوجوان بسیار مهم است. چراکه اختلالات روانی می‌تواند در این دوره در نوجوان رخ دهد. علاوه بر این برای افزایش کیفیت زندگی و عملکرد بهتر هم برای خانواده هم برای نوجوان موثر است.
منابع
در صورت نیاز می‌توانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین متخصصان داخلی در ایران به صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
