بلوغ، دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است که با تغییرات فراوانی چه جسمی و چه روانی همراه است. این تغییرات گاهی اوقات به قدری سریع و غافلگیرکننده هستند که نوجوان را دچار بحران‌های متفاوتی از جمله بحران‌های روانشناختی می‌کنند. امروزه بیشتر نوجوانان و والدین به اطلاعات درستی در ارتباط با تغییرات جسمی و روانی در این دوره دسترسی ندارند. این دوره در شکل‌گیری زندگی آینده نوجوان و همچنین شخصیت وی نقش بسزایی دارد. در این مقاله قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازم.
بلوغ جنسی چیست؟
بلوغ جنسی به زمانی اطلاق میشود که اندام‌های جنسی چه در پسر چه در دختر شروع به رشد می‌کنند. در حقیقت این مسئله به معنای شروع دوره باروری است. بلوغ و تغییراتی که در این دوره انجام میشود چه از نظر جنسی و چه از نظر روانی برای هرکس در زمان متفاوتی رخ می‌هد. دختران زودتر از پسران به سن بلوغ می‌رسند. در دختران رشد سینه‌ها و همچنین شروع دوره‌های پریود به معنای رسیدن به سن بلوغ است. از نشانه‌های شروع سن بلوغ برای پسران می‌توان به تغییر صدا (بم شدن صدا) و همچنین شروع رویش مو (ریش و سایر بدن) اشاره کرد.
میانگین شروع سن بلوغ برای دختران سن ۱۱ سالگی و برای پسران سن ۱۲ سالگی است. معمولا برای دختران از سن ۸ تا ۱۳ سالگی ممکن است متغیر باشد. برای پسران نیز از سن ۹ تا ۱۵ سالگی می‌تواند رخ دهد.
علائم اولیه بلوغ در دختران
اولین علامت شروع سن بلوغ در دختران افزایش و رشد سینه‌ها است. در این دوره ممکن است سینه‌ها بسیار تحریک‌پذیر شوند و یا حتی یکی از سینه‌ها از دیگری بزرگتر باشد که این امر در این دوره کاملا طبیعی است. شروع رشد موهای زائد در نواحی مختلف بدن نیز از دیگر نشانه‌های اولیه بلوغ جنسی در دختران است. برای برخی از دختران ممکن است رویش موهای زائد بیش از سایر افراد باشد که در واقع امری کاملا طبیعی است.
از علائم بعدی بلوغ در دختران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حدود ۲ سال بعد از شروع علائم اولیه در دختران، اولین دوره پریود شروع خواهد شد.
- افزایش ضخامت موهای زائد در بدن
- موهای زیر بغل شروع به رشد می‌کنند. برای برخی دیگر ممکن است پشت لب موهای زائد بسیاری رشد کند که این امر کاملا طبیعی است.
- در این دوره دختران بیشتر عرق می‌کنند.
- آکنه و جوش پوستی در این دوره بسیار زیاد میشود.
- ترشحات سفید رنگ واژینال از این دوره شروع میشود.
- بیشتر دختران در این دوره افزایش وزن را در ناحیه ران و باسن تجربه می‌کنند.
- دختران سالانه ۵ تا ۷.۵ سانت قد می‌کشند.
بلوغ جنسی هم برای دختران و هم برای پسران ایجاد میشود. برای شناخت و آگاهی بیشتر آن بهتر است با علائم آن آشنا شوید:
- رشد اعضای بدن: در دختران یکی از شایع‌ترین نشانه‌های بلوغ می‌تواند رشد اعضای بدن باشد. معمولا در این دوران سینه‌ها شروع به رشد کردن می‌کنند و به مرور زمان حجم آن‌ها افزایش پیدا خواهد کرد. از طرفی این رشد اعضای بدن تنها محدود به سینه‌ها نخواهد بود و اعضای دیگری چون باسن هم پهن شده و افزایش وزن پیدا می‌کنند. در بسیاری از دختران رشد اعضای بدن چون سینه‌ها تا سن ۲۰ سالگی هم ادامه خواهد داشت.
- رشد موی بدن: حدودا در سنین ۱۲ سالگی موهای دست، پا، ناحیه تناسلی، زیر بغل، روی شکم و کمر شروع به رشد می‌کنند. معمولا رشد موها در ناحیه تناسلی و ران‌ها منتهی به اواخر دوران بلوغ خواهد بود.
- قاعدگی یا عادت ماهانه: دختران معمولا بعد از رشد اعضای بدن، دچار عادت ماهانه می‌شوند. اولین عادت ماهانه در سنین ۱۰ تا ۱۶ سال اتفاق می‌افتد، البته ترشحات واژن هم در زمان قبل از قاعدگی و بعد از قاعدگی هم افزایش پیدا می‌کند.
- رشد قد: در زمان بلوغ جنسی دختران، قد آن‌ها هم افزایش پیدا می‌کند. معمولا در یک سال اول حدود ۷ الی ۸ سانت به قد آن‌ها اضافه میشود. رشد قد دختران تا سنین ۱۶ سالگی ادامه خواهد داشت و بعد از آن متوقف میشود.
- افزایش وزن: زمانی که حجم اعضا بدن افزایش پیدا کند، طبیعتا وزن بدن هم افزایش می‌یابد. چربی‌های بخش‌های ران، بازو، باسن افزایش بسیاری پیدا می‌کند.
علائم اولیه بلوغ در پسران
اولین نشانه شروع بلوغ جنسی در پسران افزایش اندازه بیضه‌ها است. همچنین مانند دختران رویش موهای زائد از اولین علائم بلوغ جنسی در پسران است.
از علائم دیگر بلوغ جنسی در پسران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلت تناسلی و بیضه‌ها بزرگتر می‌شوند.
- افزایش ضخامت موهای زائد در بدن
- موهای زیر بغل شروع به رشد می کنند.
- تن صدا در پسران بسیار بالا می‌رود و صدا بم میشود.
- آکنه و جوش در دوران بلوغ در پسران نیز رخ می‌دهد.
- پسران سالانه به طور متوسط ۷ تا ۸ سانت قد می‌کشند.
بلوغ جنسی در پسران با نشانه‌هایی همراه است که معمولا در زمان بلوغ ظاهر می‌شوند. از نشانه‌ها عبارتنداز:
- تغییر رشد موها: موهای پسران در زمان بلوغ معمولا در زیر بغل، آلت تناسلی، صورت و اطراف گوش شروع به رشد می‌کنند. پسران در زمان بلوغ علاوه بر این نواحی در روی سینه، روش شکم و کمر هم شاهد رشد موها هستند.
- تغییر آلت تناسلی و بیضه‌ها: آلت تناسلی، بیضه‌ها و کیسه بیضه‌ها اعضای مهمی هستند که در زمان بلوغ، رشد بسیاری دارند و تغییراتی در آن‌ها رخ می‌دهد. در سنین ۲۰ سالگی نوجوانان اندازه این سه عضو حدود هشت برابر بیشتر میشود. پسران در این دوران نعوظ و سفت شدن آلت تناسلی خود را تجربه می‌کنند، به طوری که در زمان خواب ممکن است به طور غیرارادی و همراه با دیدن خواب‌های جنسی از آن‌ها اسپرم خارج شود.
اولین انزال در پسران بین سنین ۱۲ تا ۱۶ سال ایجاد میشود و بدن آن‌ها تخلیه خواهد شد. از این رو ممکن است بسیاری از آن‌ها به خود ارضایی روی بیاورند. - تغییر صدا: در دوران بلوغ حنحره پسران رشد می‌کند و بزرگ میشود. صدای خروسی و خشن پسران در زمان بلوغ ایجاد میشود و کم‌کم به صورت مردانه میشود.
- تغییر پوستی: در دوران بلوغ جنسی پوست بدن ضخیم میشود و غدد چربی بدن شروع به ترشح چربی می‌کنند و از این رو سطح پوست و موها چرب خواهند شد. به همین دلیل است که در این دوران صورت پسران دچار جوش‌های بلوغ می‌شوند. جوش دوران بلوغ یکی از شایع‌ترین نشانه‌های بلوغ است.
- تغییر رشد عضلات: در زمان بلوغ توده‌های عضلانی پسران چند برابر بیشتر از زنان رشد می‌کند. اما در دختران توده‌های چربی بیشتر خواهند شد.
- تغییر اندام‌های خارجی و داخلی: در پسران در زمان بلوغ جنسی تمام اندام‌های خارجی بدن نظیر، بینی، دست و پا و… رشد می‌کنند. از طرفی این رشد تنها محدود به اندام‌های خارجی نبوده و اندام‌های داخلی بدن چون مغز، کلیه، ششها، قلب و.. هم رشد چشمگیری خواهند داشت.
- تغییر میل جنسی: در زمان بلوغ جنسی در پسران میزان تستوسترون بدن افزایش چشمگیری پیدا می‌کند و همین موضوع می‌تواند میل جنسی فرد را افزایش دهد.
بلوغ جنسی در پسران
بلوغ جنسی در پسران در واقع مرحله‌ای از رشد بدن آن‌ها است که در ابتدای سنین نوجوانی آغاز میشود. ممکن است به دلیل تغییرات جسمی که در بدن آن‌ها ایجاد میشود دچار سرخوردگی شدیدی شوند و لازم هست در نهایت آن را حل و فصل کنند. والدین در زمان بلوغ پسران نقش بسیار مهمی دارند و می‌توانند با ارتقای مهارتهای‌های ارتباطی خودشان با نوجوانان همراه و حامی آن‌ها باشند. اگر نوجوان نتوانست به دلیل تغییرات جسمی با این دوران کنار بیاید می‌توانند برای کمک به آن به مشاور مراجعه کنند. مشاور با توجه به دانشی که دارد نسبت به حل مشکل نوجوان راهکارهای ثمربخشی ارائه می‌دهد.
بلوغ جنسی در دختران
معمولا دختران خیلی زودتر از پسران به بلوع جنسی می‌رسند، از این رو خیلی زودتر با علائم و نشانه‌های آن آشنا می‌شوند. سن بلوغ جنسی در دختران با توجه به سیستم بدنی که دارند ممکن است متفاوت باشد اما سن طبیعی آن می‌تواند بین ۸ تا ۱۳ سال باشد و ممکن است تا ۱۴ سالگی هم ادامه پیدا کند. در این دوران همانند بلوغ در پسران، تغییرات بدنی بسیاری در دختران ایجاد میشود. این تغییرات ممکن است در اوایل دوران بلوغ چندان به مذاق دختران خوش نیاید، اما این یک امر طبیعی بوده و نمی‌توان در آن هیچگونه دخل و تصرفی داشت. در زمان بلوغ دختران هورمون‌های جنسی آن‌ها که استروژن و پروژسترون هستند شروع به ترشح می‌کنند، از این رو میل جنسی زنان هم افزایش پیدا می‌کند. این هورمون‌ها هستند که در نهایت می‌توانند منجر به بارداری در زنان شوند.
ژنتیک در قد تا چه اندازه می‌تواند تاثیر گذار باشد؟
قد شما ارتباط بسیار زیادی با بلندی قد یا کوتاهی قد والدینتان دارد. به نظر می‌رسد که الگوهای رشد تا اندازه زیادی ژنتیکی هستند. هنگام بررسی رشد کودکان، پزشک اطفال غالبا درباره قد والدین و سایر اعضای خانواده سوالاتی می‌پرسد. به عنوان یک قانون کلی، قد شما بر اساس قد پدر و مادر قابل پیش بینی است. اگر آن‌ها بلند یا کوتاه قد هستند میانگین قد شما براساس عددی بین میانگین قد پدر و مادرتان محاسبه میشود. ژنتیک تنها عامل پیش بینی کننده قد افراد نیست. در برخی موارد، کودک ممکن است بسیار بلندتر از سایر اعضای خانواده باشد. یا شاید ممکن است خیلی کوتاه‌تر باشد. تغذیه، مصرف مواد غذایی غنی، جنسیت، اختلالات مادرزادی و ملاحظات هورمونی همگی از عوامل تعیین کننده قد به شمار می‌روند.
تغییرات خلقی در دوران بلوغ
بلوغ می‌تواند دوره و زمان سختی برای نوجوانان باشد. در این دوره نوجوانان با تغییراتی در بدن چه از نظر جنسی چه از نظر غیر جنسی مواجه خواهند شد. احتمالا مسائلی مانند پوست بد و آکنه برای بسیاری از نوجوانان احساس ناخوشایندی ایجاد کند. در این دوره نوجوانان می‌توانند با مشکلات عاطفی و احساسی متفاوتی دست و پنجه نرم كنند. این مشکلات عاطفی می‌تواند اثرات مخرب و روانشناختی را در نوجوانان بوجود آورد. به همین دلیل اکیدا توصیه میشود که در سن بلوغ، در مورد فرزندناات با یک روانشناس در ازتباط باشید تا هم کمک کند والد ماهرتری برای فرزند نوجوانتان باشید هم در صورت نیاز مستقیما با فرزندتان جلسه مشاوره داشته باشد. از تغییرات خلقی که در این دوره می‌تواند رخ دهد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات خلقی غیرقابل توصیف
- اعتماد به نفس پایین
- پرخاشگری و دائما عصبانی بودن
- افسردگی
مطلب بیشتر: علائم افسردگی در نوجوانان | دلایل افسردگی در نوجوانان
خطرات دوران بلوغ
اگرچه بسیاری از نوجوانان می‌توانند با موفقیت از این دوره از زندگی خود عبور کنند و وارد مرحله بزرگسالی شوند، برای برخی دیگر گذر از مرحله بلوغ جنسی مشکلات متعددی را در زمینه‌های روانشناختی از جمله اضطراب، اختلالات خلقی، اختلالات خوردن و یا بی‌اشتهایی و … به همراه دارد. در این دوره نوجوان به خودی خود با مسائل جدی و جدیدی روبه‌رو میشود که می‌تواند از نظر روانی برای او بسیار سخت باشد. بسیاری از نوجوانان در این دوره درگیر افسردگی می‌شوند و از دوستان و خانواده خود دور می‌شوند. برخی دیگر ممکن است به مصرف الکل و مواد مخدر روی بیاورند که این قضیه می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از نوجوانان در این دوره به خود صدمه می‌رسانند و خودزنی می‌کنند که در صورت بروز چنین اتفاقی بهتر است هرچه سریع‌تر به یک روانشناس نوجوان مراجعه کنید. افسردگی و سایر اختلالات درمان نشده در سن بلوغ می‌تواند باعث تفکرات خودکشی و حتی اقدام به آن شود. پس این مسئله را جدی بگیرید.
مطلب بیشتر: خطرات دوران بلوغ | نوجوانان در دوران بلوغ از نظر روانی چه تغییراتی می‌کنند؟
صحبت با نوجوانان در مورد بلوغ جنسی
بلوغ جنسی، روابط جنسی و داشتن حس جنسی در زندگی تمام انسان‌ها وجود دارد. از این رو بهتر است به طور کاملا آگاهانه و منطقی در رابطه با آن با فرزند خود صحبت کنید. بسیاری از والدین ترجیح می‌دهند که برای این کار از یک مشاوره کمک بگیرند. در واقع اصول کلی و درست بیان این موضوع آن است که شما بتوانید با طرز صحیح صحبت کردن خود این کار را انجام دهید. بسیاری از والدین صحبت کردن در رابطه با این موضوع را درست نمی‌دانند و طرز فکر آن‌ها به این صورت است که نوجوانان در زمان ازدواج به این مسائل پی می‌برند، پس دلیلی ندارد که پیش از موعد مقرر در رابطه با آن صحبت شود. اطلاعاتی که مشاوران در اختیار والدین قرار می‌دهند به شرح زیر است:
- سعی کنید به تمام سوالات فرزند خود صادقانه جواب دهید و به هیچ عنوان احساس گناه نداشته باشید. این موضوع یک امر کاملا طبیعی است پس در زمان پاسخ فرزندتان نباید احساس شرم داشته باشید.
- بهتر است قبل از صحبت کردن با فرزند خود با یک مشاوره در رابطه با این موضوع مشورت کنید و صحبت‌های خود را آماده کنید.
- برای صحبت کردن در رابطه با این موضوع از اسم‌های واقعی اعضای بدن استفاده کنید تا این موضوع برای فرزندتان جا بیفتد.
- سعی کنید به حرف‌های فرزند خود گوش دهید تا بتوانید اعتماد آن را جلب کنید. ممکن است در رابطه با این موضوع ده‌ها سوال مختلف از شما داشته باشد.
- اگر نوجوان تمایلی به صحبت کردن در رابطه با این موضوع نداشت، اشکالی ندارد که صحبت کردن را به زمان دیگری موکول کنید.
- در رابطه با این موضوع به فرزند خود یادآور شوید که هر اتفاقی بیفتد می‌تواند با شما در رابطه با این موضوع صحبت کند.
- به عنوان مادر یا پدر فرزند خود حتما این موضوع را به یاد داشته باشید که ممکن است نوجوان عصبانی شود و نخواهد در رابطه با این موضوع صحبت کند، رفتار نوجوان تا حدود زیادی از دست شما خارج است و احتمالا علت آشفتگی او شرم یا معذب بودن است، پس اصرارنگنید و به فرزندتون توضیح بدید بهتره این صحبت رو به وقت دیگه ای موکول کنید.
مشکلات سن بلوغ
تغییرات جسمی و جنسی برای نوجوانان اغلب با عواقب عاطفی همراه است. بسیاری از دختران ممکن است از تغییراتی که در بدنشان شکل می‌گیرد خوششان بیاید و بعضی دیگر از این قضیه مضطرب شوند که نکند دیگران متوجه تغییرات آن‌ها شده‌اند. برخی از پسران ممکن است از عضله‌ای شدن بدن خود خوششان بیاید و برخی دیگر از این قضیه خجالت بکشند. آکنه و جوش که مسئله‌ای شایع در بین نوجوانان است. هورمون‌های بلوغ باعث می‌شوند که غدد سموم اضافی ترشح کنند و این مسئله می‌توانند اعتماد به نفس نوجوان را تا حد زیادی از بین ببرد. البته شستشوی مداوم صورت با آب و همچنین یک صابون مناسب صورت می‌تواند تا حد زیادی موثر باشد. حمام مداوم و مصرف محصولات ضدتعریق در این دوره برای تولید بیش از حد عرق در بدن بسیار ضروری است.
پسران، از زمان نوزادی قادر به نعوظ هستند، اکنون می‌توانند انزال را تجربه کنند. معمولاً این اتفاق در سنین ۱۱ تا ۱۵ سالگی اتفاق می‌افتد، یا خود به خود در ارتباط با تخیلات جنسی، و یا در خواب که به آن (رویای مرطوب) گفته میشود. فرد ممکن است اگر قبل از دیدن خواب از رویاهای مرطوب اطلاع نداشته باشد، تصور کند که به طور تصادفی ادرار کرده یا مشکلی در بدن او رخ داده است.
بلوغ جنسی در پسران و دختران از چه سنی شروع میشود؟
همانوطر که در ابتدای متن هم عنوان کردیم، دختران خیلی زودتر از پسران به بلوغ جنسی می‌رسند. معمولا سن طبیعی دختران در بلوغ جنسی بین ۸ تا ۱۴ سالگی بوده و در این سال‌ها شاهد تغییرات بسیاری در اعضای بدن خود هستند. اما سن بلوغ جنسی در پسران بین سنین ۱۲ تا ۱۶ سالگی بوده، البته این سال‌ها با توجه به شرایط جسمی و روحی فرد ممکن است کمی دچار تغییر شوند. به عنوان مثال علاوه بر وضعیت جسمی و روحی فرد، عوامل ژنتیکی هم در آشکار شدن علائم آن بی تاثیر نیست.
سخن آخر روان‌درمان
می‌توان گفت که بلوغ چه از نظر جسمی چه روانی در نوجوانی یکی از اصلی‌ترین دوره‌های زندگی انسان است. بی‌اعتنایی به این قضیه و توجه نداشتن والدین به فرزندشان می‌تواند مشکلات جدی را در سر راه نوجوانان قرار دهد. در این دوره نوجوانان خود با مشکلات بزرگی روبه‌رو هستند و سخت‌گیری و یا توجه نداشتند والدین به آن‌ها می‌تواند همه چیز را سخت‌تر کند. اگر در این دوره نمی‌توانید حامی کودکتان باشید بهتر است از یک روانشناس برای خودتان و فرزندتان کمک بخواهید.
منابع: kids health, nhs
مرسی از اطلاعات کامل و جامعتون