مکانیسم دفاعی انکار یا Defense mechanism of denial یکی از انواع ساوزکارهای دفاعی فروید است. براساس این مکانیسم دفاعی افراد یک اتفاق، احساس، خاطره یا تجربه را انکار می‌کنند و واقعیت را نمی‌پذیرند. عملکرد مکانیسم دفاعی انکار بر مبنای جداکردن احساسات و تجربه‌های منفی و آزارنده از حیطه آگاهی فرد است. فرد این کار را با هدف کاهش اضطراب انجام می‌دهد. برای آشنایی بیشتر با مکانیسم انکار شما را دعوت به مطالعه ادامه مطلب می‌کنیم.
انکار چیست؟
انکار (denial) یا آنچه در روانشناسی به نام مکانیسم دفاعی انکار شناخته می‌شود یک واکنش روانی برای اجتناب از رویارویی و تحمل اتفاقات ناخوشایند و آزاردهنده است. مکانیسم انکار را یکی از ابتدایی‌ترین مکانیسم های دفاعی معرفی‌شده زیگموند فروید در نظریه روانکاوی‌اش می‌دانند.
فروید معتقد بود زمانی که افراد ظرفیت پذیرش اتفاقات دردناک را نداشته باشند، معمولاً دچار اضطراب می‌شوند و در این حالت روان آنان برای جلوگیری از اضطراب دست به انکار می‌زند.
انکار و بستن چشم روی واقعیت در ابتدا می‌تواند کارکرد مثبتی داشته باشد و با کاهش سطح اضطراب و در طول زمان، سطح سازگاری، تاب آوری و پذیرش افراد را بالا ببرد، اما در صورت انکار بیش‌ازحد، افراطی و تبدیل‌شدن آن به یک عادت رفتاری، برای انسان‌ها مضر و نامناسب خواهد بود.
انکار به افراد کمک می‌کند تا مانند کبکی که سر خود را زیر برف کرده است از چیزهایی که آنان را اذیت می‌کند فرار کنند یا به‌طور کلی وقوع آنها را نفی کنند.
انکار معمولاً در سطح ناخودآگاه و به دو صورت نپذیرفتن واقعیت یا قبول‌نکردن پیامدهای ناشی از آن رخ می دهد.
مکانیسم دفاعی انکار می‌تواند به یک رفتار روزانه تبدیل شود، به‌شکلی که فرد درمورد اتفاقات به خودش و حتی دیگران دروغ بگوید و از تصدیق واقعیت اجتناب کند.
مطلب خواندنی: روان درمانی پویشی کوتاه مدت چیست؟ بررسی کامل رویکرد ISTDP
نشانه‌های انکار
انکار، مانند دیگر انواع مکانیسم‌های دفاعی، نشانه‌هایی دارد که یک روانکاو یا روان‌درمانگر می‌تواند حین جلسه‌های روان‌درمانی به آنها پی ببرد و به دنبال آگاه‌کردن مراجع از وجود این مکانیسم و رفع آن باشد. نشانه‌های مکانیسم دفاعی انکار از این قرار است:
- انکار و نپذیرفتن وقوع یک اتفاق
- خودداری از صحبت درمورد موضوع مدنظر
- تلاش برای توجیح رویدادها
- نپذیرفتن مسئولیت
- پافشاری بر یک رفتار با وجود پیامدهای منفی
- عقب‌انداختن پرداختن به مسائل
- اجتناب از فکرکردن
- ردکردن نظرات دیگران
- تلاش‌نکردن برای رفع مشکل
- احساس درماندگی
لازم به ذکر است که فقط روان‌درمانگر باید مکانیسم دفاعی انکار و نشانه‌های آن را شناسایی کند؛ لزوم مشاهده این رفتارها در افراد دلیلی بر ربط‌دادن آنها به مکانیسم روانشناسی انکار نیست.
انواع انکار
طبق نظر زیگموند فروید، مکانیسم دفاعی انکار با توجه به موقعیت‌های مختلف ممکن است به‌شکل‌های گوناگونی رخ دهد. به‌طور کلی سه نوع انکار وجود دارد که عبارت‌اند از:
- انکار واقعیت
- انکار تقصیر
- انکار جدیت
۱. انکار واقعیت
ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین انواع مکانیسم انکار انکار واقعیت است. فردی با سازوکار دفاعی انکار مرگ فرزندش هنگام تولد را انکار می‌کند؛ زیرا توانایی تحمل رنج و غم ازدست‌دادن فرزندش را ندارد. انکار واقعیت ممکن است مدت‌ها طول بکشد یا طی مدت‌زمان کوتاهی رفع شود.
۲. انکار تقصیر
از دیگر انواع مکانیسم انکار انکارکردن تقصیر و مسئولیت است. در این شرایط فرد، به‌جای مسئولیت رفتار و اعمال خود، آنها را به دیگران فرافکنی می‌کند و آنان را مقصر اصلی می‌داند.
انکار تقصیر زمانی رخ می‌دهد که فرد واقعیت تلخ را می‌پذیرد، اما نمی‌خواهد مسئولیت دردناک و سنگین آن را بپذیرد؛ مثال آن فردی است که مرگ مادر خود را به گردن قصور پزشکی می‌اندازد.
۳. انکار کوچک‌شماری
براساس مکانیسم دفاعی انکار کوچک‌شماری افراد، ضمن پذیرش واقعیت یک رویداد چالش‌برانگیز و مسئولیت آن، ممکن است اتفاق رخ‌داده را کوچک و بی‌اهمیت بدانند؛ مثلاً زنی هنگام صحبت از کتک‌خوردن به‌دست همسرش، می‌گوید: «چیزی نیست. برام عادی شده‌ست.» این زن در حال بی‌اهمیت نشان‌دادن یک واقعیت دردناک است.
مطلب مفید: روانشناس می تواند با مراجع دوست باشد؟ اگر عاشق روانشناسم شدم چه کنم؟
علل انکار در روانشناسی
شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که دلیل استفاده از انکار در روانشناسی چیست؟ علل مختلفی برای انکارکردن واقعیت وجود دارد که مهم‌ترین آنها گنجایش کم روان افراد برای تحمل واقعیت دردناک درونی یا بیرونی و تلاش برای کاهش اضطراب است. از دیگر علل انکار در روانشناسی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- اجتناب از اضطراب
- ناتوانی در درک حقیقت
- امنتاع از پذیرش واقعیت
- جلوگیری از پیامدهای دردناک
- تبدیل‌شدن به یک عادت رفتاری
۱. مکانیسم انکار و اجتناب از استرس
انکار یکی از روش‌های رایج برای کاهش اضطراب است. گاهی پذیرش یک اتفاق، مانند ابتلا به بیماری‌های سخت و دردناک مانند سرطان، به‌قدری برای افراد استرس‌زاست که اولین واکنش‌شان نپذیرفتن بیماری و انکار آن باشد.
مکانیسم دفاعی انکار به فردی که با موضوع نگران‌کننده‌ای روبه‌رو می‌شود کمک می‌کند تا بتواند آرامش خود را حفظ کند.
وقتی به یک مادر اطلاع می‌دهند فرزندش به سندروم داون مبتلاست، ممکن است سطح اضطراب زیادی را تجربه کند و بیماری کودک را نپذیرد.
۲. ناتوانی در درک حقیقت و انکار
از دیگر علت‌های سازوکار دفاعی انکار می‌توان به ناتوانی فرد در درک حقیقت اشاره کرد. در این حالت فرد، بدون آنکه درکی از واقعیت داشته باشد، شروع به انکار وقایع می‌کند؛ برای مثال، برای مکانیسم انکار می‌توانید یک فرد دارای اختلال اعتیاد و مبتلا به سوءاستفاده از مواد یا الکل را در نظر بگیرید. این فرد در زمان مصرف، به‌دلیل درگیری با مواد مخدر و الکل، از اتفاقاتی که می‌افتند هیچ درکی ندارد و حتی ممکن است آنها را انکار کند.
مطلب جالب: خطای شناختی چیست؟ خطاهای شناختی ۱۷ گانه و درمان آنها
۳. مکانیسم انکار و امنتاع از پذیرش واقعیت
مکانیسم دفاعی انکار هنگام تلاش برای امتناع از پذیرش واقعیت به‌وضوح تشخیص‌دادنی است؛ مثال آن کسی است که مکرراً مورد سوءاستفاده جنسی، عاطفی، مالی یا بدرفتاری ازسوی پدر یا یکی از اعضای خانواده قرار می‌گیرد، اما این واقعیت را نمی‌پذیرد.
در این حالت ممکن است حتی از درون خود متوجه این شرایط دردناک باشد، اما زمانی که فردی دیگر، مانند روانشناس، این مسئله را مطرح می‌کند، آن را انکار می‌کند و نمی‌پذیرد.
۴. جلوگیری از پیامدهای دردناک و انکار واقعیت
استفاده روان انسان از مکانیسم دفاعی انکار ممکن است به‌دلیل اجتناب و جلوگیری از وقوع پیامدهای دردناک باشد. زمانی که افراد متوجه شوند که پذیرش یک موضوع چقدر برای آنان دردناک یا آسیب‌زاست، احتمالاً آن پدیده را انکار می‌کنند؛ مثلا یک بیمار مبتلا به اختلالات روانی، همچون افسردگی، اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) و اختلالات شخصیت ازجمله اختلال شخصیت خود شیفته و اختلال شخصبت ضد اجتماعی، بیماری خود را نمی پذیرد.
در این حالت احتمال فعال‌شدن سازوکار دفاعی انکار وجود دارد؛ زیرا پذیرش اینکه فرد این اختلالات را دارد، احتمالاً پیامدهایی مانند برچسب‌خوردن ازسوی دیگران، تحمل درد و ناکامی و یادآوری اتفاقات بسیار اذیت‌کننده را به همراه دارد.
۵. تبدیل‌شدن به یک عادت رفتاری
یکی از علل مکانیسم انکار در روانشناسی تبدیل‌شدن به یک عادت رفتاری است. مکانیسم دفاعی انکار می‌تواند از سنین بسیار کم فعال شود و راهی برای کاهش اضطراب و جلوگیری از دردکشیدن روانی کودک باشد.
این خطر وجود دارد که سازوکار انکار از حالت طبیعی خود خارج شود و به یک رفتار افراطی و بیمارگونه تبدیل شود؛ مثلاً فردی را در نظر بگیرید که هنگام رویارویی با مسائل سخت و چالش‌برانگیز اولین کاری که می‌کند انکار است. این فرد ممکن است به‌عنوان دروغگو شناخته شود و دیگران او را طرد کنند، درحالی‌که ساختار ذهنی او یاد گرفته است که با مسائل دشوار این‌گونه رفتار کند.
برای مطالعه بیشتر: فرق روانشناس و روانپزشک چیست و با روانکاو چه تفاوتی دارند؟
مثال‌های مکانیسم دفاعی انکار
انکار یک راه رایج برای اجتناب از واقعیت و برخورد با احساسات منفی است. مکانیسم انکار به یک یا چند موقعیت از زندگی انسان‌ها محدود نیست، بلکه طیف گسترده ای از مسائل می‌توانند با انکار در ارتباط باشند؛ مثال‌هایی از مکانیسم دفاعی انکار از این قرار است:
- ازدست‌ندادن موقعیت: انکار مصرف مواد مخدر یا الکل با هدف ازدست‌ندادن شغل و موقعیت مالی
- اجتناب از پذیرش واقعیت دردناک: انکار مرگ پدر، مادر یا یکی از عزیزان به‌دلیل حجم زیاد غم‌واندوه
- رهایی از عذاب‌وجدان: انداختن تقصیر به گردن دوست و انکار رفتار زشت خودتان برای رهایی از عذاب‌وجدان
- انکار در روابط: نادیده‌گرفتن و انکار بی‌توجهی و بدرفتاری شریک عاطفی، با هدف ازدست‌ندادن محبت او
- تحمل‌نکردن تروما: انکار مورد سوءاستفاده و تجاور واقع‌شدن به‌دست فردی که به او تجاوز کرده
- تحمل‌نکردن احساسات بد: انکار اتفاقات بد رخ‌داده در زندگی پیش روانشناس، به‌منظور ناتوانی در یادآوری خاطرات بد
- مشکلات روانشناختی: انکار آسیب‌دیدگی به‌دلیل رفتارهای ناسالم شریک عاطفی به‌علت ابتلا به اختلال شخصیت وابسته
درمان مکانیسم دفاعی انکار
سازوکار دفاعی انکار معمولاً در جلسه‌های روان‌درمانی شناسایی می‌شود و این کار را روان‌درمانگر انجام می‌دهد. بهترین روش درمان سازوکار انکار شروع یا ادامه جلسات روانشناسی است.
یکی از مناسب‌ترین رویکردها برای درمان انکار روانکاوی یا روان‌درمانی تحلیلی است. طی جلسه‌های مختلف روان‌درمانگر می‌تواند با تخصص، تجربه و دانش خود، ریشه شکل‌گیری انکار را شناسایی کند و به‌مرور زمان و استفاده از تکنیک‌های تخصصی به مقابله با این مکانیسم دفاعی انکار در افراد بپردازد.
رویکرد روان‌درمانی تحلیلی با به‌آگاهی‌درآوردن محتوای ناهشیار افراد ازجمله استفاده آنان از مکانیسم دفاعی انکار که در اغلب موارد ناآگاهانه است، در درمان انکار به افراد کمک می‌کند.
همچنین بخوانید: تراپیست کیست و چه وظایفی دارد؟ فرق او با روانشناس
روش‌های مقابله با مکانیسم دفاعی انکار
مقابله با مکانیسم دفاعی انکار چندان راحت نیست؛ زیرا این مکانیسم دفاعی یک واکنش روانی غالباً ناآگاهانه است؛ بنابراین بسیاری از افراد اطلاعی از این ندارند که در حال استفاده از سازوکار انکار هستند؛ اما انجام‌دادن برخی راهکارها ممکن است در کنترل این وضعیت مفید باشد. روش‌های مقابله با مکانیسم دفاعی انکار از این قرار است:
آهسته واکنش دهید
سعی نکنید تا در سریع‌ترین زمان ممکن افکار، احساسات و هیجان‌های خود را بیان کنید؛ زیرا ممکن است دچار خودسانسوری شوید و آنها را انکار کنید. همیشه قبل از صحبت کمی درنگ کنید و بعد آنچه می‌خواهید بگویید. مانند زمانی که یک نفر از دوست خود می‌پرسد: «از این حرف من ناراحت شدی؟» و طرف مقابل به‌سرعت می‌گوید: «نه»، درحالی‌که واقعاً ناراحت شده است.
ذهن‌آگاهی را تمرین کنید
ذهن‌آگاهی و مایندفولنس به افراد کمک می‌کند آنچه در ذهن‌شان می‌گذرد درک کنند و مقاومت کمتری به آنها نشان دهند.
زمانی را در طول روز به فکرکردن آگاهانه بگذرانید تا کنترل بیشتری بر خود و افکارتان داشته باشید. ذهن‌آگاهی بر پذیرش خاطرات دردناک هم مؤثر است.
مطالعه بیشتر: چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم؟ ۱۵ دلیل مراجعه به روانشناس
افکارتان را بنویسید
به خودتان اجازه دهید تا افکارتان به روی کاغذ بیایند و قابل‌مشاهده شوند. نوشتن افکار امکان استفاده از مکانیسم دفاعی انکار را کاهش می‌دهد. می‌توانید هر روز زمانی را برای نوشتن افکار در نظر بگیرید و آنها را در دفتری که فقط خودتان می‌خوانید بنویسید.
منابع: talkspace, verywellmind, psychologytoday, harvard, choosingtherapy
روان درمان، سامانه رزرو «آنلاین» روانشناس و روانپزشک و دیگر حوزه‌های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب و از آنان به‌صورت آنلاین نوبت رزرو کنید.
ثبت ديدگاه