عفونت واژن یا «واژینیتیس» یکی از بیماریهای بسیار شایع در میان خانم‌ها است که در اثر بر هم خوردن تعادل ناحیه واژینال به وجود می‌آید. در صورتی که مقدار باکتری‌ها یا قارچ‌هایی که در این ناحیه به طور طبیعی وجود دارند به دلایلی افزایش یابد این بیماری به وجود می‌آید. در این مقاله به بررسی انواع عفونت‌های واژینال (ویروسی، قارچی، باکتریایی، انگلی)، علائم اختصاصی آن‌ها، نحوه تشخیص، درمان و پیشگیری از آن‌ها پرداخته‌ایم.
عفونت واژن (واژینیت) چیست؟
واژینیت به چند بیماری مختلف اشاره دارد که می‌تواند باعث عفونت یا التهاب واژن شود. اصطلاح چتر مشابه ولوواژینیت، التهاب واژن و فرج و بخش خارجی اندام تناسلی را توصیف می‌کند. عفونت‌های واژن می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند و نسبتاً رایج هستند. در واقع، کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان می‌گوید تا یک سوم افراد مبتلا به واژن در مقطعی از زندگی دچار واژینیت می‌شوند.
این عفونت‌ها در هر زمانی ممکن است اتفاق بیفتند، اما در طول سال‌های باروری یا اواخر نوجوانی تا اوایل دهه ۴۰ شایع‌تر هستند.
می‌توانید بدون داشتن رابطه جنسی نفوذی یا هر نوع رابطه جنسی دیگری دچار عفونت واژن شوید. به عبارت دیگر، واژینیت با عفونت مقاربتی (STI) یکسان نیستند، اگرچه برخی از انواع خاصی از فعالیت‌های جنسی گاهی اوقات می‌توانند در آن مؤثر باشند.
انواع عفونت واژن
عفونت واژن به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. شایع‌ترین دلایل آن عبارتند از:
۱- عفونت باکتریایی واژن
عفونت باکتریایی شایع‌ترین دلیل ترشحات واژن در خانم‌های یائسه است. وقتی تعادل باکتریایی واژن به هم خورده و یا نوع باکتری‌هایی که در این ناحیه رشد میکنند تغییر کند عفونت باکتریایی واژن ایجاد می‌شود. این عفونت معمولاً با بوی بد واژن (مثل بوی ماهی گندیده) همراه است.
۲- عفونت قارچی واژن
عفونت قارچی یا عفونت کاندیدایی واژن زمانی به وجود می‌آید که قارچ‌های «کاندیدا» (Candida) – که به طور طبیعی و در مقادیر اندک در واژن وجود دارند – بیش از حد رشد میکنند. درو اقع به هم خوردن تعادل قارچ‌ها در واژن این عفونت را به وجود می‌آورد. مثلاً زمانی که برای درمان یک عفونت دیگر آنتی بیوتیک مصرف می کنید، آنتی بیوتیک‌ها باکتری‌هایی را که مسئول حفظ این تعادل هستند از بین می‌برند و رشد قارچ‌ها از حد می گذرد. بارداری، ضعف سیستم ایمنی و دیابت هم در افزایش احتمال بروز این عفونت نقش دارند.
برخی افراد بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این نوع عفونت هستند:
- افرادی که تحت درمان با آنتی بیوتیک هستند.
- خانم‌های باردار
- مبتلایان به دیابت کنترل نشده
- مبتلایان به ویروس HIV
- افرادی که داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مصرف میکنند.
- افرادی که داروهای جلوگیری با مقادیر بالای استروژن مصرف میکنند.
۳- عفونت ویروسی واژن
ویروس‌ها یکی از دلایل شایع عفونت واژینال هستند که اغلب از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شوند. ویروس‌هایی که سبب عفونت ویروسی واژن می‌شوند عبارتند از ویروس «هرپس» (Herpes یا HSV) و ویروس «پاپیلومای انسانی» (Human Papillomavirus یا HPV). ویروس HPV اصلی‌ترین دلیل ابتلای خانم‌ها به سرطان دهانه رحم است.
علامت عفونت ویروسی هرپس تبخال‌های دردناک اطراف واژن و خارج ناحیه تناسلی است. ویروس HPV هم می‌تواند باعث ایجاد زگیل‌های دردناک در ناحیه واژن، معقد، ناحیه خارجی واژن و کشاله ران می‌شود. البته زگیل‌ها همیشه قابل مشاهده نیستند که در این صورت پزشک با انجام تست پاپ اسمیر آن‌ها را تشخیص می‌دهد.
HPS و HPV درمان مشخصی ندارند. داروهای موجود به درمان عوارض این ویروس‌ها (مثل زگیل تناسلی) کمک میکنند. واکسن HPV می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به این بیماری و سرطان دهانه رحم موثر باشد.
۴- عفونت انگلی واژن (تریکومونیازیس)
این عنوع فونت که یکی از بیماریهای منتقله جنسی به حساب می‌آید از طریق انگلی به نام «تریکومونیازیس» (Trichomoniasis) و بین شرکای جنسی منتقل می‌شود. این عفونت باعث افزایش ریسک ابتلا به سایر عفونت‌های جنسی می‌شود. از آنجا که تریکومونیازیس در مردان علامت‌دار نیست، تنها زمانی تشخیص داده می‌شود که خانم به آن مبتلا شده و علائم آن را در خود مشاهده می‌کند.
۵- عفونت کلامیدیا
«کلامیدیا» (Chlamydia) شایع‌ترین عفونت منتقل شونده جنسی (STI) در خانم‌ها است. این عفونت در خانم‌های ۱۸ تا ۳۵ ساله که شرکای جنسی متعدد دارند شایع‌تر است.
۶- سوزاک
«سوزاک» هم یک عفونت واژن شایع است که معمولاً همراه با کلامیدیا ایجاد می‌شود.
مطلب بیشتر: علل، علائم و راه های درمان عفونت سوزاک
علل عفونت واژن چیست؟
به طور کلی، عفونت‌های واژن زمانی ایجاد می‌شوند که چیزی بر تعادل معمول باکتری‌ها و مخمرها در واژن تأثیر بگذارد. در اینجا علل شایع عفونت واژن بر اساس نوع عفونت عنوان شده است:
عفونت‌های باکتریایی: رشد بیش از حد باکتری‌های خاصی که به طور طبیعی در واژن شما یافت می‌شود می‌تواند باعث BV شود. در حالی که BV یک بیماری مقاربتی در نظر گرفته نمی‌شود، تماس جنسی، از جمله رابطه جنسی دست به تناسلی، دهانی و واژینال نفوذی و… می‌تواند منجر به رشد بیش از حد باکتری‌ها و افزایش شانس ابتلا به BV شود.
عفونت‌های مخمری: عفونت‌های مخمری معمولا توسط قارچی به نام کاندیدا آلبیکنس ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، تغییرات هورمونی، سیستم ایمنی ضعیف و استرس، همگی می‌توانند تعداد باکتری‌های ضد قارچ را در واژن کاهش دهند و منجر به رشد بیش از حد مخمرها شوند. این رشد بیش از حد می‌تواند علائم عفونت قارچی را ایجاد کند.
تریکومونیازیس: انگل تک یاخته‌ای Trichomonas vaginalis باعث این عفونت می‌شود. بیشتر افراد با داشتن رابطه جنسی واژینال، دهانی یا مقعدی بدون کاندوم داخلی یا خارجی به تریکوموناز مبتلا می‌شوند. با این حال، برخی از شواهد منبع معتبر نشان می‌دهد که می‌توانید آن را از طریق آب حمام مشترک نیز منقبض کنید. سایر روش‌های نادر (اما ممکن) انتقال عبارتند از: صندلی توالت مرطوب، استخر، و حوله‌های مشترک یا لباس‌های مرطوب.
آتروفی واژن: این وضعیت عموماً پس از یائسگی ایجاد می‌شود، اما می‌تواند در هنگام شیردهی یا هر زمان دیگری که کاهش سطح استروژن را تجربه می‌کنید نیز رخ دهد. کاهش سطح هورمون می‌تواند باعث نازک شدن و خشکی واژن شود که می‌تواند منجر به التهاب واژن شود.
دوش واژن: شستن واژن با مخلوطی از آب و سرکه، جوش شیرین، ید یا سایر مواد ضد عفونی کننده ممکن است راه خوبی برای تمیز نگه داشتن آن به نظر برسد. اما حقیقت این است که واژن می‌تواند خود را تمیز نگه دارد. این عمل در واقع باکتری‌های سالم را در واژن شما کاهش می‌دهد و احتمال عفونت را افزایش می‌دهد.
صابون، شستشوی بدن با شوینده و استفاده از عطر: شستن واژن با صابون و بدن شوینده یا اسپری کردن آن با عطر نیز می‌تواند PH طبیعی آن را مختل کند. در حالی که شستشوی واژن و واژن با آب معمولی کاملاً خوب است، هر محصول یا عطر دیگری می‌تواند باکتری‌های سالم واژن را از بین ببرد و احتمال عفونت را افزایش دهد.
داروهای ضد بارداری اسپرم کش: این روش کنترل بارداری ممکن است به شکل ژل، فیلم یا شیاف باشد. شما آن را مستقیماً وارد واژن خود می‌کنید، جایی که برای از بین بردن اسپرم و جلوگیری از بارداری ناخواسته حل می‌شود. در حالی که اسپرم کش‌ها برای برخی افراد خوب عمل می کنند، می‌توانند منجر به تحریک و التهاب واژن شوند و احتمال عفونت واژن را افزایش دهند.
لباس های تنگ یا پلاستیکی: لباس‌های زیر و کتانی می‌توانند با به دام انداختن رطوبت و جلوگیری از جریان هوا باعث تحریک واژن شوند که می‌تواند عفونت‌ها را بیشتر کند. پوشیدن کتانی‌های خیلی تنگ، یا بیرون رفتن روی پاهای خیس بعد از تمرین یا شنا، می‌تواند تاثیر مشابهی داشته باشد.
مواد شوینده و نرم کننده پارچه: بلافاصله پس از تعویض محصولات لباسشویی متوجه علائمی شدید؟ شوینده‌های معطر و نرم‌کننده پارچه نیز می‌توانند بر PH واژن تأثیر بگذارند و به عفونت‌های قارچی کمک کنند.
در برخی موارد، یک متخصص ممکن است نتواند علت عفونت واژن شما را تعیین کند. این وضعیت به عنوان ولوواژینیت غیر اختصاصی شناخته می‌شود. ممکن است در افراد در هر سنی رخ دهد، اما در افراد جوانی که به سن بلوغ نرسیده‌اند بسیار شایع تر است.
عفونت واژن چه علائمی دارد؟
واژن خانم‌ها به طور طبیعی ترشحات شفافی را تولید می‌کند که به پاکسازی محیط واژن کمک میکنند. ترشحات طبیعی واژن بدون بو و سوزش هستند و رنگ آن‌ها بسته به اینکه در چه مرحله‌ای از چرخه قاعدگی قرار دارید متفاوت است. ممکن است در بعضی از روزهای ماه ترشحات آبکی و کم و روزهای دیگر غلیظ تر و بیشتر باشند.
اگر ترشحات واژن بوی غیرطبیعی داشته باشند یا باعث ایجاد احساس خارش و سوزش ( به خصوص شب‌ها) شوند احتمال عفونت واژن وجود دارد. همچنین رابطه جنسی می‌تواند باعث بدتر شدن علائم شود. علائم شایع عفونت واژن عبارتند از:
- تغییر رنگ ترشحات واژن
- تغییر بو و مقدار ترشحات
- احساس خارش، سوزش، تورم یا درد در اطراف و ناحیه بیرونی واژن
- سوزش ادرار
- احساس ناراحتی هنگام نزدیکی
در ادامه علائم اختصاصی هر یک از عفونت‌های واژینال را شرح داده‌ایم. توجه داشته باشید که برخی علائم در همه عفونت‌ها مشترک هستند و در برخی از خانم‌ها هم علائم متفاوت است. بنابراین همیشه تشخیص درست این بیماری را به عهده پزشک بگذارید.
علائم عفونت باکتریایی
- سوزش ادرار
- بوی بد ماهی که بعد از سکس بیشتر می‌شود.
- خارش
- ترشحات خاکستری و سبز
علائم عفونت قارچی
- خارش و سوزش در ناحیه واژن و بخش بیرونی آن
- احساس سوزش در حین نزدیکی
- سوزش ادرار
- قرمزی و تورم در ناحیه بیرونی واژن
- احساس درد در ناحیه واژن
- جوش زدن واژن
- ترشحات سفید، غلیظ، بدون بو و پنیر پنیرکی
- ترشحات آبکی
علائم عفونت انگلی واژن
- ترشحات کف مانند، با بوی کپک و به رنگ سبز و زرد
- احساس سوزش و خارش در اطراف و داخل واژن
- تورم و قرمزی در ورودی واژن
- لکه بینی به خصوص بد از سکس
- سوزش ادرار
- احساس ناراحتی در ناحیه زیر شکم
- احساس درد هنگام نزدیکی
تشخیص عفونت واژن
تشخیص عفونت به عهده پزشک متخصص زنان است. زمانی که به مطب پزشک مراجعه می کنید پیش از انجام معاینه سوالاتی از شما پرسیده می‌شود. سوالاتی مثل:
- آیا شریک جنسی دارید؟
- در حال حاضر چند شریک جنسی دارید؟
- آیا قبلا به عفونت واژینال مبتلا شده‌اید؟
- آیا قبلا به عفونت‌های منتقله جنسی مبتلا شده‌اید؟
- آیا در حال حاضر بیماری خاصی دارید یا دارو مصرف می‌کنید؟
سپس برای تکمیل فرایند تشخیص معاینه لگن انجام می‌شود. در معاینه لگن پزشک از ترشحات واژن نمونه برداری می‌کند. این نمونه‌ها در آزمایشگاه بررسی می‌شوند و به پزشک در تشخیص بهتر کمک میکنند.
چگونه میتوان از عفونت واژن جلوگیری کرد؟
همه عفونت‌های واژن قابل پیشگیری نیستند، اما این نکات می‌توانند به کاهش احتمال ابتلا به آن کمک کنند:
- از مصرف محصولات معطر، از جمله تامپون، پد و…. جدا خودداری کنید.
- از مصرف دوش واژن، دئودورانت‌های واژن و هرگونه اسپری معطر یا عطر روی واژن خودداری کنید.
- فقط با آب ساده حمام کنید، زیرا حمام حباب‌دار و شستشوی معطر بدن می‌توانند بر PH واژن تأثیر بگذارند.
- برای کمک به بهبود جریان هوا و جلوگیری از تحریک و التهاب واژن، لباس زیر نخی یا لباس زیر با فاق نخی بپوشید. لباس زیر خود را حداقل یک بار در روز یا بعد از ورزش عوض کنید.
- برای کاهش رطوبت بیش از حد، هر چه زودتر لباس شنا و لباس تمرین مرطوب را تعویض کنید.
- از شوینده بدون عطر یا شوینده‌ای که برای پوست حساس طراحی شده استفاده کنید.
- استفاده از کاندوم در حین رابطه جنسی همچنین می‌تواند به کاهش شانس ابتلا به عفونت واژن کمک کند، حتی اگر عفونت‌های واژن به عنوان STI در نظر گرفته نشود. به یاد داشته باشید، کاندوم‌ها فقط در برابر بیماریهای مقاربتی محافظت نمی‌کنند، بلکه از تغییرات pH واژن نیز جلوگیری میکنند که می‌تواند تعادل باکتری‌ها را در واژن را تغییر دهد.
در انتخاب و استفاده از کاندوم باید به چند نکته توجه داشت:
- از استفاده کاندوم‌های طعم دار برای رابطه جنسی واژینال خودداری کنید.
- کاندوم‌های از قبل روغن کاری شده یا اسپرم کش نیز می‌توانند باعث تحریک شوند.
- همیشه بعد از رابطه مقعدی از کاندوم جدید برای نفوذ واژینال استفاده کنید.
درمان عفونت واژن
اولین قدم برای درمان عفونت تشخیص درست آن است. پیش از مراجعه به متخصص زنان و زایمان، به علائم و زمان بروز آن‌ها دقت کنید. ترشحات چه رنگی هستند؟ بو، مقدار و شکل آن‌ها چگونه است؟ این‌ها سوالاتی هستند که پزشک از شما می‌پرسد و بهتر است از قبل برای پاسخگویی آماده باشید.
قبل از اینکه به مطب پزشک مراجعه کنید از دوش واژینال استفاده نکنید تا تشخیص عفونت واژن ساده‌تر باشد. همچنین بعضی پزشکان از بیمار می‌خواهند که از ۲۴ الی ۴۸ ساعت قبل از ویزیت نزدیکی نداشته باشند. قبل از اینکه پزشک نوع عفونت را تشخیص دهد هیچ دارویی را سرخود مصرف نکنید.
در ادامه مطلب درمان‌های اختصاصی هر یک از عفونت‌های واژینال را توضیح می‌دهیم.
درمان عفونت قارچی واژن
بسته به شدت عفونت، درمانی که پزشک برای بیمار انتخاب می‌کند متفاوت است. اگر شدت عفونت و علائم آن خفیف یا متوسط باشند پزشک یک دوره سه الی هفت روزه داروی ضد قارچ واژینال تجویز می‌کند. این داروها که به صورت پماد، قرص و شیاف موجود هستند عبارتند از «میکونازول» و «ترکونازول».
همچنین داروهای خوراکی (یک دوز) مثل «فلوکونازول» (دیفلوکان) هم تجویز می‌شوند که مصرف آن‌ها در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود. در صورتی که علائم بعد از دو ماه برگشتند یا اصلاً بهبود پیدا نکردند دوباره به پزشک مراجعه کنید.
در مواردی که عفونت قارچی شدید است یا فرد بیمار قبلاً هم به عفونت مبتلا شده است درمان ضد قارچ واژینال بلند مدت (مصرف روزانه به مدت دو هفته و بعد از آن مصرف هفتگی به مدت شش ماه) تجویز می‌شود.
داروی خوراکی (دو یا سه دوز) هم یکی دیگر از گزینه‌های درمانی است که در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود.
عفونت باکتریایی واژن و درمان آن
از آنجا که منشا بروز این عفونت باکتری‌ها هستند درمان آن با آنتی بیوتیک انجام می‌شود. داروهایی که برای درمان عفونت باکتریایی استفاده می‌شوند عبارتند از:
- مترونیدازول (خوراکی و واژینال)
- پماد کلیندامایسین
- تینیدازول (خوراکی)
درمان عفونت تریکومونیازیس
اگر خانمی مبتلا به این بیماری شود باید برای درمان آنتی بیوتیک مصرف کند. همچنین شریک یا شرکای جنسی او و هر کسی که با آن‌ها در رابطه جنسی بوده است باید تحت درمان قرار بگیرند.
پیشگیری از عفونت واژینال
برای پیشگیری از ابتلا به عفونت به موارد زیر توجه کنید:
- پوشیدن لباس زیرهای نخی
- خشک نگه داشتن ناحیه واژن
- عدم استفاده از ژل ضدعفونی و دوش واژینال
- تعویض به موقع لباس زیر
- شستن ورودی واژن با صابون‌های ملایم و غیر معطر
- خشک کردن ناحیه تناسلی در دستشویی (دستمال را از جلو به عقب بکشید تا باکتری‌های ناحیه مقعد به واژن منتقل نشوند.)
- تعویض به موقع نوار بهداشتی و تامپون (هر ۲ الی ۴ ساعت یک بار)
- عدم استفاده از دستمال کاغذی، نوار بهداشتی، تامپون، اسپری واژینال و صابون‌های معطر که باعث حساسیت می‌شوند.
- نپوشیدن لباس زیرهای پلاستیکی، لگ‌های ورزشی تنگ، شلوار تنگ، جوراب شلواری پلاستیکی و لباس‌هایی که گرما و رطوبت را در خود نگه می‌دارند.
- استفاده از کاندوم در حین رابطه جنسی
- خوردن لبنیات پروبیوتیک
- انجام آزمایش‌های دوره‌ای زنان (از جمله پاپ اسمیر) می‌تواند در تشخیص به موقع و پیشگیری از بدتر شدن عفونت واژینال موثر باشد.
چه زمانی باید برای درمان واژینیت به پزشک یا متخصص مراجعه کرد؟
برخی از عفونت‌های واژن ممکن است بدون درمان توسط یک متخصص از بین بروند، به‌ویژه زمانی که از درمان‌های خانگی یا داروهای OTC کمک بگیرید. اگر علائم و نشانه‌های زیر را دارید، عفونت‌ها به خودی خود بهبود نمی‌یابند.
- قبلا هرگز عفونت واژن نداشته‌اید
- در گذشته عفونت واژن داشتید، اما علائم جدید یا متفاوتی دارید
- دارای pH واژن بالای ۴.۵ هستید
- علائمی دارید که با درمان OTC بهبود نمی یابند
- معرض یک بیماری مقاربتی قرار گرفته باشید
- متوجه ترشحات زرد یا خونی یا ترشحات با بوی بد شوید
- علائم دیگری از جمله استفراغ، تب یا کمردرد و معده را داشته باشد
- در ادرار کردن مشکل دارید یا نیاز به ادرار کردن بیش از حد معمول دارید
- اگر قبلاً عفونت قارچی داشته‌اید و علائم آن را می‌شناسید، ممکن است نیازی به مراجعه به پزشک نداشته باشید. شما اغلب می‌توانید عفونت‌های قارچی را در خانه با داروهای OTC درمان کنید.
- اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، توصیه می‌شود که راهی برای از بین بردن عفونت واژن پیدا کنید.عفونت‌های واژن می‌توانند بدتر شوند و بیشتر مواقع منجر به عوارض بسیاری در دوران بارداری و زایمان خواهند شد.
منابع: WebMD – Hopkins Medicine – Health Line
سوالات متداول
- چه علائمی نشان دهنده عفونت واژن در زنان است؟
درد یا سوزش در زمان ادرار، درد در زمان مقاربت، خونریزی از واژن یا لکه بینی، خارش واژن، تغییر رنگ ترشحات واژن، تغییر میزان ترشحات واژن و…. از علائم عفونت واژن هستند.- پزشکان و متخصصان از چه راههایی برای درمان واژینیت استفاده میکنند؟
دارودرمانی در این موارد بهترین و مناسبترین گزینه است. معمولا پزشکان برای این دسته از افراد قرص مترونیدازول، تینیدازول، ژل یا کرم کلیندامایسین، کرم و شیافهای ضد قارچ، کرم و قرص استروژن و…. استفاده میکنند.- آیا ترشحات واژن می‌تواند نشان دهنده عفونت باشد؟
واژن در حالت طبیعی همیشه ترشح دارد. اما اگر این ترشحات غیرطبیعی و به رنگ سبز یا زرد باشد و بوی نامطبوعی بدهد، قطعا نشانه عفونت قارچی یا باکتریایی واژن است.- آیا واژینیت می‌تواند موجب تغییر زمان عادت ماهانه در فرد شود؟
عادت ماهانه عفونت واژن را تشدید خواهد کرد، اما به هیچ عنوان واژینیت نمی‌تواند موجب به تاخیر افتادن عادت ماهانه فرد شود.- خارش شدید واژن می‌تواند نشان دهنده عفونت باشد؟
خارش به نوبه خود نشانه بیماری خطرناکی نیست، اما اگر شدید شود می‌تواند نشان دهنده عفونت یا عارضه خاصی در بدن باشد. واکنش‌های آلرژیک، تغییرات هورمونی، واژینوز باکتریایی، خارش قبل از قاعدگی و…. همه از دلایل خارش می‌باشند.
متشکرم .عالی و کاربردی بود